ΦΑΟΥΣΤ

Παρουσίαση

Η νέα μετάφραση του Φάουστ (Το πρώτο μέρος της τραγωδίας) στηρίζεται σε πρόσφατες γερμανικές εκδόσεις, που έχουν λάβει υπ' όψη τους τα πορίσματα νεότερων μελετητών των πηγών. Η παρούσα μετάφραση επιδιώκει να είναι απόλυτα πιστή στο ύφος, στην "ατμόσφαιρα" και στο νόημα του κειμένου και φυσικά -στο μέτρο που είναι δυνατόν- στο γράμμα του.
Ο Φάουστ έχει συντεθεί -κατά το μεγαλύτερο μέρος του- σε ομοιοκατάληκτο στίχο, ενώ υπάρχουν σημεία σε στίχο ανομοιοκατάληκτο, καθώς και μία σκηνή σε πρόζα. Όπου το κείμενο είναι ομοιοκατάληκτο, ακολουθεί και η μετάφραση την ομοιοκαταληξία. Όχι όμως δουλικά. Η γερμανική γλώσσα είναι πυκνότερη από τη νέα ελληνική και αν βασικός στόχος μιας μετάφρασης είναι η ρίμα, υπάρχει κίνδυνος να πληγεί το νόημα ή η λεκτική αισθητική, λόγω παραχωρήσεων σε ακραίες αναζητήσεις ρίμας.
Η μετάφραση δεν απευθύνεται πρώτιστα στον αναγνώστη, αλλά στον θεατή. Αυτό σημαίνει πως κάποιες πληροφορίες που δεν υπάρχουν στο κείμενο, το οποίο ερμηνεύουν οι ηθοποιοί (σκηνικές σημειώσεις του Γκαίτε ή ερμηνευτικά σχόλια μελετητών για κάποια ακατανόητα σήμερα χωρία), θα πρέπει με κάποιο τρόπο να ενταχθούν στο κείμενο που ακούει ο θεατής.
Ένα παράδειγμα: Ήδη, σ' ένα σημείο του πρώτου μονολόγου του Φάουστ, υπάρχει η παρακάτω σημείωση: "Ανοίγει το βιβλίο [του Νοστράδαμου] και κοιτάζει το σημείο του Μακρόκοσμου". Και ο Φάουστ σχολιάζει μαγεμένος το σημείο αυτό, ενώ ο θεατής δεν γνωρίζει περί τίνος πρόκειται. Ήδη εδώ πρέπει να δοθεί κάποια λύση.
Επειδή ο μεταφραστής λειτούργησε και ως σκηνοθέτης που στοχεύει σε παράσταση του έργου, ήταν υποχρεωμένος να προχωρήσει σε συντμήσεις του κειμένου. Εάν το κείμενο δεν περικοπεί (4.612 στίχοι και 40 αράδες πρόζας), η παράσταση θα ξεπεράσει τις 5 ώρες. Αλλά και ασχέτως της διάρκειας, συντμήσεις απαιτούνται και για να επιτευχθεί δραματουργική συμπύκνωση. Λόγω των συντμήσεων (για να συνδεθούν τα χωρία, ύστερα από τις περικοπές), αλλά κάποτε και για λόγους ομοιοκαταληξίας, σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μεταφράζεται το κείμενο κατά λέξη, αλλά κατά το νόημα.
Επομένως, με αυστηρά φιλολογικά κριτήρια η μετάφραση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως "απόδοση". Αυτό τον όρο έθετε ο Ιωάννης Γρυπάρης στις μεταφράσεις του των αρχαίων τραγωδιών (και μάλιστα "ελεύθερη απόδοση"). Δεν έθεσα όμως τη λέξη "απόδοση", γιατί απ' τον καιρό του Γρυπάρη έχει αλλάξει χροιά και θα μπορούσε να εκληφθεί ως διασκευή, ενώ βεβαίως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει.
Η μετάφραση δημοσιεύεται όπως παρουσιάστηκε στον θίασο στην πρώτη ανάγνωση. Οι κάποιες -κατά τη διάρκεια των δοκιμών- νέες συντμήσεις που κρίθηκαν αναγκαίες, δεν έχουν απαλειφθεί από το κείμενο.
Όταν η Κατερίνα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τη μετάφρασή μου για τη δική της παράσταση του Φάουστ, μου ζήτησε να μεταφράσω και κάποια σημεία του έργου, που δεν είχα συμπεριλάβει στην παράσταση του "Αμφιθεάτρου" το 2000. Στη σημερινή έκδοση του κειμένου περιλαμβάνεται το σύνολο των στίχων που έχω μεταφράσει ανεξάρτητα από την τελική μορφή του κειμένου της παράστασης. (Από τον πρόλογο του μεταφραστή)