ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΟΙ-ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΩΝ-ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΤΕΧΝΗ

Παρουσίαση

Η κεφαλοφορία ως πρόβλημα επιστημονικό έχει απασχολήσει κατά καιρούς αξιόλογους ερευνητές, Ιστορικούς, Αρχαιολόγους, Αγιολόγους, ακόμη και Ψυχαναλυτές. Αξίζει να αναφερθούν οι ακόλουθοι: Ο P. Lambrechts (L' exaltation de la tete dans la pensee et dans l' art des Celtes, Brugge 1954), ο Von E. A. Stuckelberg (Die Kephalophoren, Zurich 1916), ο P. Saintyves, "Les saintes cephalophores, Etudes de folklore hagiographique", Revue de l' histoire de religions 99 [1929], σσ. 158-231), ο Μ. Coens ("Nouvelles recherches sur un theme Hagiographique: Le cephalophorie" Recueil d' etude Bollandiennes, [Subsidia Hagiographica, No 37], Bruxelles 1963) και ο Κ. Χαραλαμπίδης (διδακτορική διατριβή "Ο αποκεφαλισμός των Μαρτύρων εις τας ιστορικοφιλολογικάς πηγάς και την βυζαντινήν τέχνην", Αθήνα 1989), ο οποίος αναφέρεται επισταμένως και στο ιδιότυπο αυτό θέμα της κεφαλοφορίας. Τέλος μνημονεύουμε τη μελέτη της Julia Kristeva, Visions capitales, Paris 1998, η οποία, με την ευκαιρία της εκθέσεως που έλαβε χώρα στο Μουσείο του Λούβρου στις 27 Απριλίου 1998 με θέμα: "Η κεφαλοφορία στις εικαστικές τέχνες", ερευνά το πρόβλημα της κεφαλοφορίας και με τη μέθοδο της ψυχαναλύσεως.
Κεφαλοφόρους θα συναντήσουμε στην ελληνική μυθολογία αλλά και στην ιστορία διαφόρων λαών. Ο μυθολογικός Περσέας παραδίδει την κεφαλή της Μέδουσας στον Πολυδεύκη και εκείνος πετώντας την προσκομίζει στη Γοργόνα. Ο ήρωας του Τρωικού πολέμου Διομήδης κρατεί την κεφαλή του Δόλωνα αλλά και η μαινάδα Αγαύη φέρει την κεφαλή του γιου της Πενθέα, βασιλιά των Θηβών.
Ο αποκεφαλισμός και η κεφαλοφορία απαντώνται στον εβραϊκό κόσμο καθ' όλη την ιστορική του διαδρομή. Γνωστές είναι οι [...] διηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης: Η Ιουδήθ φέρει την κεφαλή του Ολοφέρνη, τον οποίο μόλις έχει αποκεφαλίσει. Ισραηλίτες στρατιώτες προσκομίζουν στον Γεδεών τις κεφαλές των Μαδιανιτών Ζηβ και Ωρήβ. Ο Δαβίδ αποκεφαλίζει τον Γολιάθ, επιστρέφει στην Ιερουσαλήμ κρατώντας την κομμένη κεφαλή του αλλοφύλου και την παρουσιάζει στο βασιλιά Σαούλ. Οι γιοι του Ρεμμών του Βηρωθαίου, Ρεκχά και Βαανά, αποκεφαλίζουν τον Ιεβοσθέ και παραδίδουν την κεφαλή του στον Δαβίδ, στη Χεβρώνα. Οι άρχοντες της Σαμάρειας σφάζουν τους 70 απογόνους του Αχαάβ, τοποθετούν τις κεφαλές τους σε καλάθια που τα αποστέλλουν στον Ιηού, στην Ιεζράελ. [...] Ο Ιούδας ο Μακκαβαίος διέταξε τους συμπολίτες του να αποκεφαλίσουν τον ασεβή έλληνα Νικάνορα και στη συνέχεια ο ίδιος την κεφαλή αυτή την κρέμασε από το φρούριο της πόλεως.
Από τα ανωτέρω περιστατικά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει για την παρούσα εργασία το περιστατικό των Ισραηλιτών στρατιωτών που προσκομίζουν στον κριτή Γεδεών τις κεφαλές των Μαδιανιτών Ζηβ και Ωρήβ, αφού το επεισόδιο αυτό αποτυπώνεται και σε βυζαντινά εικονογραφημένα χειρόγραφα και συγκεκριμένα σε τρεις Οκτατεύχους [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ο αποκεφαλισμός και η κεφαλοφορία στους προχριστιανικούς και μεταχριστιανικούς χρόνους
Κεφάλαιο Α' ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Α'. Ο Δαβίδ
Β'. "Οι τρεις παίδες οι εν τη καμίνω" (Δαν. 3,12-30) - Προφήτης Δανιήλ
Γ'. Ο Ζαχαρίας
Δ'. Ιάκωβος ο αδελφόθεος
Ε'. Ο απόστολος Παύλος
Κεφάλαιο Β' ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
ς'. Ο άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης
Ζ'. Ο άγιος Ζώσιμος
Η'. Η οσιομάρτυς Ευδοκία
Θ'. Η αγία Σοφία και οι αγίες κόρες της Πίστις, Ελπίς, Αγάπη
Ι'. Ο άγιος Αναστάσιος
ΙΑ'. Η οσιοπαρθενομάρτυς Παρασκευή η Ρωμαία
ΙΒ'. Ο άγιος Ανίκητος ή Άνεκτος
ΙΓ'. Ο άγιος Ισίδωρος ο εν Χίω
ΙΔ'. Οι άγιοι Δέκα
ΙΕ'. Ο άγιος Τερέντιος
Ις'. Ο άγιος Βαβύλας, επίσκοπος Αντιοχείας
ΙΖ'. Ο άγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος
ΙΗ'. Ο άγιος Εύπλος
ΙΘ'. Η αγία Κυριακή
Κ'. Ο άγιος Παντελεήμων
ΚΑ'. Ο άγιος Διομήδης
ΚΒ'. Ο άγιος Άνθιμος, επίσκοπος Νικομηδείας
ΚΓ'. Η αγία Βαρβάρα
ΚΔ'. Η αγία Φαύστα
ΚΕ'. Η αγία Αικατερίνα
Κς'. Οι άγιοι Θεόδωροι
ΚΖ'. Ο άγιος Συμεών, επίσκοπος Περσίδος
ΚΗ'. Οι άγιοι Μελάσιππος, Κασίνη και Αντώνιος
ΚΘ'. Ο άγιος Ευψύχιος ο εν Καισαρεία
Λ'. Ο άγιος Ιάκωβος ο Πέρσης
ΛΑ'. Ο άγιος Αρέθας
ΛΒ'. Ο άγιος Μιχαήλ, επίσκοπος Συν(ν)άδων
ΛΓ'. Ο άγιος Ιωάννης ο Βλαδίμηρος
ΛΔ'. Ο άγιος ηγεμόνας Λάζαρος ο Κοσσυφοπεδίου
ΛΕ'. Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος, ο εν Βουναίνη
Κεφάλαιο Γ' ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ
Λς'. Ο άγιος Σεραφείμ αρχιεπίσκοπος Φαναριού και Νεοχωρίου
ΛΖ'. Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος ο εκ Μετσόβου
ΛΗ'. Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος, ο παντοπώλης, ο Καρπενησιώτης
ΛΘ'. Ο άγιος Νικήτας ο Νέος, ο Νισύριος
Μ'. Η αγία παρθενομάρτυς Χρυσή
ΜΑ'. Ο νεομάρτυς Γεώργιος ο Χιοπολίτης
ΜΒ'. Ο οσιομάρτυς Προκόπιος
ΜΓ'. Ο οσιομάρτυς Ευθύμιος
Κεφάλαιο Δ' ΑΤΑΥΤΙΣΤΟΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΙΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΜΑΝΔΗΛΙΟΝ
ΜΔ'. Πέντε αυτοκεφαλοφόροι αρχιερείς
ΜΕ'. Δύο αυτοκεφαλοφόροι μάρτυρες
Μς'. Αυτοκεφαλοφόροι μάρτυρες
ΜΖ'. Αυτοκεφαλοφόρος μάρτυς
ΜΗ'. Δύο αυτοκεφαλοφόρες αγίες
ΜΘ'. Κεφαλοφορία Χριστού από την παράσταση του Αγίου Μανδηλίου
Κεφάλαιο Ε' ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΟΦΟΡΙΑΣ
Α'. Παραστάσεις κεφαλοφορίας σε αγίους της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης
1. Εικονογραφικοί τύποι αυτοκεφαλοφορίας
α. Στατική αυτοκεφαλοφορία
β. Περιπατητική αυτοκεφαλοφορία
2. Εικονογραφικοί τύποι ετεροκεφαλοφορίας
α. Στατική ετεροκεφαλοφορία
β. Περιπατητική ετεροκεφαλοφορία
Β'. Παραστάσεις κεφαλοφορίας σε αγίους της πρωτοχριστιανικής και της βυζαντινής περιόδου
1. Εικονογραφικοί τύποι αυτοκεφαλοφορίας
α. Στατική αυτοκεφαλοφορία
β. Περιπατητική αυτοκεφαλοφορία
2. Εικονογραφικοί τύποι ετεροκεφαλοφορίας
α. Στατική ετεροκεφαλοφορία
β. Περιπατητική ετεροκεφαλοφορία
Γ'. Παραστάσεις κεφαλοφορίας σε νεομάρτυρες
1. Εικονογραφικός τύπος αυτοκεφαλοφορίας
α. Στατική αυτοκεφαλοφορία
β. Περιπατητική αυτοκεφαλοφορία
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
RESUME
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΚΟΝΕΣ
ΠΙΝΑΚΕΣ
Α'. Κεφαλοφόρων μαρτύρων
Β'. Κυριοτέρων ονομάτων
Γ'. Εικονογραφικός
Δ'. Χωρίων Αγίας Γραφής
Ε'. Μνημείων
ς'. Αγιογράφων, λιθογράφων, χαρακτών, αφιερωτών-χορηγών