ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΙΧΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Παρουσίαση

Η έκδοση του βιβλίου έρχεται σαν φυσική συνέχεια της διδακτορικής διατριβής μου για τα αρχαία τείχη των Αθηνών. Κίνητρο για την επιλογή αυτού του θέματος ήταν μία απλή περιέργεια: διατηρούνται σήμερα τα τείχη των Αθηνών; Πού μπορεί να τα δει κανείς στη σημερινή πόλη; Είναι επισκέψιμα; Αναζητώντας απαντήσεις στους τόμους του Αρχαιολογικού Δελτίου διαπίστωσα ότι το αρχαίο τείχος ήταν ένα μνημείο της αρχαιότητας για τη διατήρηση του οποίου η πολιτεία είχε ενεργήσει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Δεν ήταν μόνο στους μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης, δηλαδή του Κεραμεικού, της αρχαίας Αγοράς ή στους λόφους του Φιλοπάππου, της Πνύκας και των Νυμφών, όπου είχε κανείς την ευκαιρία να επισκεφθεί τα κατάλοιπα της οχύρωσης. Από τη δεκαετία του 1950 και μετά, σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας έφεραν σταδιακά στο φως πάμπολλα νέα ευρήματα του αρχαίου τείχους, τα οποία δεν ήταν ευρέως γνωστά. Πολλά από αυτά είχαν διατηρηθεί επισκέψιμα, κυρίως για τους μελετητές.
Ύστερα άνοιξε ένας μακρύς δρόμος, με ευτυχή κατάληξη τούτο το βιβλίο. Τελικά δεν έφθανε να απαντήσει κανείς στο αρχικό ερώτημα ή απλώς να επισκεφθεί το σωζόμενο αρχαιολογικό υλικό. Έπρεπε να αναγνώσει τα ευρήματα ως οντότητες και τεκμήρια του παρελθόντος, να τα εντάξει στο πλαίσιο όπου τα είχε διαφυλάξει η ιστορία. Μπορεί η πολιτεία να αναγνώρισε πράγματι την αξία του μνημείου, κυρίως λόγω της σημασίας που είχε για την ιστορία των Αθηνών, ποιά ήταν όμως η ιστορία των ίδιων των καταλοίπων; Τί μνημονεύουν για το τείχος οι αρχαίοι συγγραφείς; Τί σχετικό γράφουν οι επιγραφές; Ποιοί αναζήτησαν τα ίχνη του ανά τους αιώνες; Πότε και πώς άρχισε να αποκαλύπτεται η πορεία του στα μάτια των αρχαιολόγων, και τί γνωρίζει σήμερα η επιστημονική κοινότητα για την πορεία, τη μορφή και τη χρονολόγηση του τείχους; Αυτά τα ερωτήματα τέθηκαν το ένα μετά το άλλο, εισάγοντας με τη σειρά τους νέα θέματα για έρευνα και προβληματισμό. [...] (Από τον πρόλογο της συγγραφέως)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Εισαγωγή
Κεφάλαιο Ι: Οι αρχαίες μαρτυρίες για τα τείχη
1. Αρχαίες μαρτυρίες για τα τείχη πριν από τον 5ο αι. π.Χ.
Το Πελαργικόν
Ο αρχαϊκός περίβολος
2. Αρχαίες μαρτυρίες για τα τείχη από τον 5ο αι. π.Χ. και εξής
1. Η θεμιστόκλεια οχύρωση (479/8 π.Χ.)
2. Η οχύρωση κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.)
3. Η κονώνεια οχύρωση (~395-391 π.Χ.)
4. Η οχύρωση επί Ευβούλου (355-346 π.Χ.)
5. Η οχύρωση μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, 338 π.Χ.
6. Η λυκούργεια οχύρωση (337/6 π.Χ.)
7. Η οχύρωση της περιόδου 307-304 π.Χ.
8. Η οχύρωση του 3ου αι. π.Χ.: Μακεδονικό φρούριο (295 π.Χ.) και διατείχισμα (αρχές 3ου αι. π.Χ.)
9. Η οχύρωση μετά τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο (267-263/2 ή 267-262/1 π.Χ.)
10. Η οχύρωση του 2ου αι. π.Χ.
11. Η οχύρωση μετά την εισβολή του Σύλλα (87/6 π.Χ.)
12. Η οχύρωση επί αυτοκρατόρων Βαλεριανού (253-260 μ.Χ.) και Γαλλιηνού (260-268 μ.Χ.)
13. Η οχύρωση μετά την εισβολή των Ερούλων (267 μ.Χ.)
14. Η πρωτοχριστιανική οχύρωση (4ος-5ος αι. μ.Χ.)
15. Η ιουστινιάνεια οχύρωση (527-565 μ.Χ.)
3. Συγκεφαλαίωση
Κεφάλαιο ΙΙ: Λόγιοι και περιηγητές αναζητούν τα τείχη
1. Μαρτυρίες των μεσοβυζαντινών χρόνων 11ος-12ος αιώνας
2. Μαρτυρίες των πρώτων ταξιδιωτών 14ος-16ος αιώνας
3. Λόγιες μελέτες και περιηγητικές μαρτυρίες 17ος αιώνας
4. Η περιήγηση αποκτά ακρίβεια 18ος αιώνας
5. Περιηγητές-πρώιμοι αρχαιολόγοι: πρώτο μισό του 19ου αιώνα
6. Συγκεφαλαίωση
Κεφάλαιο III: Η αποκάλυψη των τειχών
1. Τα πρώτα σημάδια
2. Τα πρώτα τυχαία ευρήματα δεκαετίες 1850 και 1860
3. "Το τεθρυλημένον Δίπυλον": η πρώτη συστηματική ανασκαφή
4. Αρχαιολογικά ευρήματα του θεμιστόκλειου τείχους εκτός Κεραμεικού 1870 και μετά
5. Το υστερορρωμαϊκό εσωτερικό τείχος ή Post-Herulian Wall
6. Χαρακτηριστικά παραδείγματα από την ιστορία της έρευνας
Η ανατολική πορεία του θεμιστόκλειου τείχους
Η δυτική πορεία του θεμιστόκλειου τείχους
Το ζήτημα της ένταξης του Ολυμπιείου
Ο εντοπισμός της Πειραϊκής πύλης
Ο εντοπισμός της Αχαρνικής πύλης
Ο εντοπισμός της Φαληρικής πύλης
7. Συγκεφαλαίωση
Κεφάλαιο IV: Η μορφή των τειχών
1. Η δομή της οχύρωσης
Το τείχος
Το προτείχισμα
Η τάφρος
Οι περιφερειακές οδοί
2. Προτεινόμενες οικοδομικές φάσεις - Ζητήματα χρονολόγησης
1. Η θεμιστόκλεια περίοδος (479/8 π.Χ.)
2. Η περίοδος του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.)
3. Η κονώνεια περίοδος (~395-391 π.Χ.)
4. Η περίοδος από τα μέσα έως τα τέλη του 4ου αι. π.Χ.
5. Η περίοδος του 3ου αι. π.Χ. Μακεδονικό φρούριο (295 π.Χ.) - Διατείχισμα (αρχές 3ου αι. π.Χ.)
6. Η περίοδος μετά τον Χρεμωνίδειο Πόλεμο (267-263/2 ή 267-262/1 π.Χ.)
7. Η περίοδος του 2ου αι. π.Χ. το τείχος από λευκό πώρο στην Πνύκα και εργασίες στον νότιο τομέα
8. Η περίοδος μετά την εισβολή του Σύλλα (87/6 π.Χ.)
9. Η περίοδος των αυτοκρατόρων Βαλεριανού (253-260 μ.Χ.) και Γαλλιηνού (260-268 μ.Χ.)
10. Η περίοδος μετά την εισβολή των Ερούλων (267 μ.Χ.)
11. Η πρωτοχριστιανική περίοδος (4ος-5ος αι. μ.Χ.)
12. Η ιουστινιάνεια περίοδος (527-565 μ.Χ.)
3. Συγκεφαλαίωση
Κεφάλαιο V: Η πορεία και οι πύλες των τειχών
1. Ο χάρτης
2. Η πορεία των τειχών
Η πορεία και το μήκος του θεμιστόκλειου τείχους
Η πορεία του διατειχίσματος
Η πορεία του βαλεριάνειου τείχους ανατολικό και νότιο τμήμα της πόλης
Η πορεία του υστερορρωμαϊκού εσωτερικού τείχους ή Post-Herulian Wall
3. Οι πύλες των τειχών
3.1. Τα ονόματα των πυλών του θεμιστόκλειου τείχους
3.2. Οι θέσεις των πυλών του θεμιστόκλειου τείχους
1. Κατάλοιπα πυλών/πυλίδων
2. Κατάλοιπα της πρόσβασης σε πύλη
3. Διακοπή της τάφρου
4. Διέλευση οδού από πιθανή πύλη
5. Συμπεράσματα
3.3. Οι πιθανές θέσεις των πυλών του ανατολικού βαλεριάνειου τείχους
Κεφάλαιο VI: Τα διατηρημένα κατάλοιπα των τειχών
1. Διατήρηση σε υπόγειους χώρους κτηρίων
2. Διατήρηση σε κατάχωση
3. Διατήρηση σε υπαίθριους ή ακάλυπτους χώρους οικοπέδων
4. Διατήρηση κάτω από γυάλινες κατασκευές
5. Απαλλοτρίωση δίχως λύση προστασίας
Επίμετρο
Κατάλογος αρχαιολογικών θέσεων
Βιβλιογραφία
Πηγές εικόνων
Ευρετήρια