ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Παρουσίαση

Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη του γραμματισμού αποτελεί αντικείμενο ερευνών από διαφορετικά επιστημονικά πεδία και τα αποτελέσματά τους επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στο Δημοτικό Σχολείο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στόχος του παρόντος βιβλίου είναι να αναλυθούν οι διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη του γραμματισμού στην πρώτη παιδική ηλικία, ώστε να υπάρξει μια σύνθεση αυτών των θεωριών, με σκοπό να αναδειχθούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες που αναπτύσσονται ή είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν σε αυτή την ηλικία, η οποία θεωρείται από τις σημαντικότερες περιόδους στην ανάπτυξη του γραμματισμού. Επιπλέον, παρουσιάζονται οι παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη και την επηρεάζουν μέσα από τα αποτελέσματα των ερευνών τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή βιβλιογραφία. Η ανάλυση αυτή συνδέεται με διδακτικές προσεγγίσεις για τη διδασκαλία της γλώσσας όπως εμφανίζονται στην ελληνική εκπαίδευση τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Η βασική παραδοχή που υιοθετείται στα κεφάλαια του βιβλίου είναι ότι η γλώσσα χρησιμοποιείται για επικοινωνία και κατά συνέπεια βασικός στόχος της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος είναι να καταστήσει ικανούς/νές τους μαθητές και τις μαθήτριες να μπορούν να χρησιμοποιούν τον προφορικό και τον γραπτό λόγο αποτελεσματικά σε ποικίλες περιστάσεις επικοινωνίας. Υποστηρίζεται ότι η κατανόηση και η παραγωγή κειμένων, προφορικών και γραπτών, αποτελεί τον βασικό στόχο της διδασκαλίας και γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν οι δεξιότητες που σχετίζονται με την κατανόηση και την παραγωγή και μπορούν να αναπτυχθούν στην πρώτη σχολική ηλικία. Αυτό δεν σημαίνει ότι αγνοούνται σημαντικά ευρήματα σχετικά με τη γνώση των γραμμάτων, τη φωνολογική ενημερότητα, την αναγνώριση και τη γραφή λέξεων και προτάσεων, καθώς όλα αυτά συνδέονται τόσο με την κατανόηση όσο και με την παραγωγή κειμένων. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Ευχαριστίες
1. ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ
Η πρώτη ανάγνωση και γραφή στο πλαίσιο του γραμματισμού
Η πρώτη ανάγνωση και γραφή στο πλαίσιο του γραμματισμού στην εκπαίδευση
Γραμματισμός στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία
Θεωρίες για την ανάπτυξη του γραμματισμού
2. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Αναγνωστική κατανόηση
Μοντέλα αναγνωστικής κατανόησης
Παράγοντες που σχετίζονται με την αναγνωστική κατανόηση
Μνήμη
Ακουστική κατανόηση
Αναγνώριση λέξεων
Λεξιλόγιο
Μορφοσυντακτική ενημερότητα και κατανόηση προτάσεων
Κειμενικό είδος (σημαντικές ιδέες του κειμένου και ιεραρχική δομή)
Συναγωγή συμπερασμών και προηγούμενη γνώση
Καθοδήγηση της κατανόησης και στρατηγικές κατανόησης
Ο αναγνώστης
Περιορισμοί των έργων που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση της κατανόησης
Συμπεράσματα
3. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Παραγωγή - σύνθεση γραπτών κειμένων
Μοντέλα παραγωγής γραπτών κειμένων
Αναπτυξιακά μοντέλα για τη γραφή
Παράγοντες που σχετίζονται με την παραγωγή κειμένων
Μνήμη
Παραγωγή προφορικών κειμένων - Λεξιλόγιο
Σχεδιασμός - Γνώση του θέματος
Γνώση των αποδεκτών
Κειμενικό είδος
Παραγωγή λέξεων και προτάσεων (μορφολογία, ορθογραφία και σύνταξη)
Αναθεώρηση του κειμένου - Αναγνωστική κατανόηση
Κίνητρο
Περιορισμοί των έργων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κειμένων
Συμπεράσματα
4. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΕΞΕΩΝ
Διαφοροποιήσεις συστημάτων γραφής
Το ελληνικό σύστημα γραφής
Κατηγορίες λέξεων
Σχέση γραπτού και προφορικού λόγου
Νοητικό λεξικό
Ανακάλυψη της αλφαβητικής αρχής
Μοντέλα για την ανάπτυξη της ικανότητας αναγνώρισης λέξεων (Ανάγνωση λέξεων)
Δομικά μοντέλα
Αναπτυξιακά μοντέλα
Μοντέλα για την ανάπτυξη της ικανότητας παραγωγής γραπτών λέξεων (Ορθογραφημένη γραφή λέξεων)
Δομικά μοντέλα
Αναπτυξιακά μοντέλα
Γνώση γραμμάτων
Μεταγλωσσικές ικανότητες
Μεταφωνολογικές ικανότητες
Μετασυντακτικές και μεταμορφολογικές ικανότητες
Μετασημασιολογικές και μεταλεξικές ικανότητες
Μεταπραγματολογικές και μετακειμενικές ικανότητες
Ο ρόλος των κειμενικών ενδείξεων στην αναγνώριση λέξεων
Ακρίβεια και ευχέρεια στην αναγνώριση και την παραγωγή λέξεων
Η επίδραση Matthew και η επαφή με γραπτά κείμενα (print exposure)
Διαφορές ανάμεσα στην ανάγνωση και τη γραφή λέξεων
Συμπεράσματα
5. ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Αναδυόμενος γραμματισμός
Συστατικά στοιχεία του αναδυόμενου γραμματισμού
Ικανότητες προφορικού λόγου
Ικανότητες φωνολογικής επεξεργασίας
Γνώση των λειτουργιών και συμβάσεων του γραπτού λόγου
Αναδυόμενες συμπεριφορές ανάγνωσης και γραφής
Η οικογένεια ως πλαίσιο για την ανάπτυξη ικανοτήτων γραμματισμού
Οι Παιδικοί Σταθμοί και το Νηπιαγωγείο ως πλαίσια για την ανάπτυξη ικανοτήτων γραμματισμού
Συμπεράσματα
6. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Διαμορφώνοντας το εκπαιδευτικό έργο
Μέθοδοι διδασκαλίας της πρώτης ανάγνωσης και γραφής
Αλφαβητική
Φωνητική
Συλλαβική
Αναλυτικοσυνθετική
Ολική (Decroly)
Ολική - Ολιστική προσέγγιση (whole language approach)
Επικοινωνιακή - Λειτουργική προσέγγιση
Δομητική προσέγγιση
Εξισορροπημένη προσέγγιση (balanced approach)
Το υπάρχον πλαίσιο διδασκαλίας και τα σχολικά εγχειρίδια
Συμπεράσματα
7. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Διδακτικές παρεμβάσεις
Εφαρμογή στο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο του ΠΤΔΕ ΑΠΘ
Συμπεράσματα
Επίλογος
Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση
Ελληνική και ελληνόγλωσση