ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Παρουσίαση

Η ιστορική έρευνα στα πλαίσια της αρχαίας ελληνικής πόλεως και του Δικαίου της παρουσιάζει πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για τη μελέτη πτυχών του δικαιικού φαινομένου που δεν έχουν μέχρι τώρα μελετηθεί, επαρκώς τουλάχιστον, στη βιβλιογραφία.
Η παρούσα μελέτη παρακολουθεί το σύστημα απονομής Δικαιοσύνης στην αρχαία Ελλάδα στα τέλη της κλασικής εποχής, όταν συντελείται στην Αθήνα μια μεταρρύθμιση που εμπεδώνει και κατοχυρώνει το δημοκρατικό πολίτευμα, θεσπίζοντας ασφαλιστικές δικλείδες, τόσο στις νομοπαραγωγικές όσο και στις δικαιοδοτικές διαδικασίες.
Οι ενήλικες άρρενες πολίτες της αρχαίας Αθήνας μετέχουν στη νομοπαραγωγική διαδικασία ως μέλη της Εκκλησίας του Δήμου, αλλά είναι δυνατό ταυτόχρονα να κρίνουν κιόλας την τήρηση των νόμων που οι ίδιοι ως σώμα ψήφισαν, εάν κληρωθούν ως δικαστές στην Ηλιαία.
Πολίτης για τον Αριστοτέλη είναι ο «μετέχων κρίσεως και αρχής» (Πολιτικά 3, 1275 α, 20: «πολίτης δ' απλώς ουδενί των άλλων ορίζεται μάλλον ή τω μετέχειν κρίσεως και αρχής»).
Η πολιτική διαπλέκεται με την απονομή δικαιοσύνης και η πραγματικότητα αυτή μπορεί μεν εύκολα να οδηγήσει σε αυθαιρεσίες ή ακόμη και σε διαφθορά, από την άλλη όμως μπορεί να λειτουργήσει και παιδευτικά, συνεκτικά μέσα στο πλαίσιο μιας κοινότητας, όπου ο διαχωρισμός της δημόσιας από την ιδιωτική σφαίρα δεν υπήρχε ή τουλάχιστον όχι στο βαθμό που υπάρχει σήμερα.
Ο νόμος είναι στην ουσία η έκφραση της βουλήσεως των πολιτών να συμβιώσουν ειρηνικά σε διασφαλισμένες συνθήκες ισότητας και ελευθερίας. Κάθε πολίτης έχει υποχρέωση προς την «πόλη» να σέβεται τους νόμους της, διότι οι νόμοι αυτοί είναι που εξασφαλίζουν και τη δική του ελεύθερη και με όρους ισοτιμίας προς τους άλλους πολίτες ύπαρξή του μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό σύνολο.
Η ψήφιση νόμου για το δεδικασμένο και για την κατοχύρωση της δεσμευτικότητας της δικαστικής κρίσεως αποτελεί ένα παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα απονομής δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα επέλεξε να διασφαλίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στον τρόπο λειτουργίας του. Η αρχή του δεδικασμένου, ο λειτουργικός και χρονολογικός εντοπισμός του νόμου που απαγορεύει για υπόθεση που έχει ήδη κριθεί να κινείται εκ νέου ο μηχανισμός απονομής της δικαιοσύνης, τόσο στο αττικό δίκαιο όσο και σε άλλες αρχαίες ελληνικές νομοθεσίες, καθώς και οι περιπτώσεις, στις οποίες κατ' εξαίρεση επιτρεπόταν "αναψηλάφηση" μιας ήδη κριθείσας υποθέσεως και θεσπίστηκαν προκειμένου να εξασφαλίσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερα εχέγγυα ορθότητας στην απονομή της δικαιοσύνης, αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Η μελέτη δεν περιορίζεται στο δίκαιο της κλασικής εποχής, αλλά περιλαμβάνει συγκριτο-δικαιική ανάλυση και ρυθμίσεις του δικαίου της ελληνιστικής περιόδου. [...]
Η συγκεκριμένη μελέτη που αποτελεί πράγματι μια «Συμβολή στη μελέτη των λειτουργιών της δικαστικής απόφασης στην αρχαία Ελλάδα» συνεισφέρει πέρα από σημαντικά ωφελήματα στην κατανόηση των πηγών και εναύσματα προς περαιτέρω έρευνα στο συναρπαστικό αντικείμενο του αρχαίου ελληνικού δικαίου. Επαναφέρει δε, με μια ιδιαίτερα ισορροπημένη αξιολόγηση πηγών και βιβλιογραφίας, στο προσκήνιο, την αναγκαιότητα για την ιστορικο-δικαιική διδασκαλία, την έρευνα και την επιστημονική ενασχόληση με την Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού και Ελληνιστικού δικαίου, την οποία ήδη Τιμούν με τις ουσιαστικές συμβολές τους εξαίρετοι/ες Έλληνες/νίδες και ξένοι ερευνητές/νήτριες. (Από τον πρόλογο του καθηγητή Γεωργίου Π. Νάκου)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ομότιμου καθηγητή ΓΕΩΡΓΙΟΥ Π. ΝΑΚΟΥ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΚΛΕΙΔΕΣ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ
Ι. Το ιστορικό πλαίσιο
II. Μελέτη περίπτωσης: Η δίκη των στρατηγών μετά τη ναυμαχία στις Αργινούσες
1. Το ιστορικό της δίκης
2. Έμφαση στη διαδικασία
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΕ ΚΙΝΗΣΗ
Ι. Αρμοδιότητα αρχόντων
II. Τύποι διαδικασιών
III. Αντιφών, περί του Ηρώδου φόνου: Το παράδειγμα μιας υπόθεσης ανθρωποκτονίας
1. Η υπόθεση της δίκης
2. Τρωτά σημεία στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα;
α) Έμφαση στην αρμοδιότητα
β) Έμφαση στην κυριαρχία του δικαστηρίου
γ) Έμφαση στην πολιτική διάσταση της υπόθεσης
IV. Η διέξοδος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: Η ΕΙΣΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ΜΙΑΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΣΕ ΔΙΚΗ
Ι. Πώς η πολιτική επηρεάζει το δίκαιο και πώς υλοποιείται μέσα από αυτό: Το παράδειγμα του θεσμού της παραγραφής
ΙΙ. Η διαδικασία της παραγραφής
1. Ισοκράτης προς Καλλίμαχον παραγραφή: Η υπόθεση του λόγου
2. Η εκδίκαση της παραγραφής
3. Η αναφορά στη διαμαρτυρία
4. Η συνέχιση της διαδικασίας μετά την παραγραφήν
5. Ισχυρισμοί που μπορούσαν να προβληθούν με παραγραφήν
α) (Ψ) Δημοσθένης, προς Ζηνόθεμιν παραγραφή (32)
β) (Ψ) Δημοσθένης, προς Απατούριον παραγραφή (33)
γ) (Ψ) Δημοσθένης, προς Φορμίωνα περί δανείου (34)
δ) (Ψ) Δημοσθένης, προς την Λακρίτου παραγραφήν (35)
ε) Δημοσθένης, παραγραφή υπέρ Φορμίωνος (36)
στ) Δημοσθένης, παραγραφή προς Πανταίνετον (37)
ζ) Δημοσθένης, παραγραφή προς Ναυσίμαχον και Ξενοπείθην (38)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Ο ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΝΑΔΙΚΙΑΣ
Ι. Η διατύπωση του νόμου για το δεδικασμένο
1. (Ψ) Δημοσθένης, παραγραφή υπέρ Φορμίωνος (36)
2. Δημοσθένης, προς Πανταίνετον παραγραφή (37)
3. Δημοσθένης, προς Ναυσίμαχον και Ξενοπείθην (38)
4. Δημοσθένης, περί της ατελείας προς Λεπτίνην (20)
5. Δημοσθένης, κατά Τιμοκράτους (24)
6. Δημοσθένης, υπέρ Κτησιφώντος περί του στεφάνου (18)
7. Ανδοκίδης, περί των μυστηρίων (1)
8. (Ψ) Ανδοκίδης, κατά Αλκιβιάδου (4)
ΙΙ. Χρονολόγηση του νόμου περί δεδικασμένου
III. Αναδικία
1. Ορολογία
2. Δίκη ψευδομαρτυριών
α) Η διαδικασία της δίκης ψευδομαρτυριών
β) Συνέπειες της καταγγελίας ψευδομαρτυρίας
i) Αποφάσεις, των οποίων η εκτέλεση δεν αναστέλλεται
ii) Αποφάσεις, των οποίων η εκτέλεση αναστέλλεται
3. Άλλες περιπτώσεις αναδικίας
α) Κληρονομικές υποθέσεις
β) Υποθέσεις ξενίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟΥ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΩΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΕΙΑΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
Ι. Η δεσμευτικότητα της απόφασης που επιλύει μια διαφορά
1. Ditt. Syll.3 665 (=IvO 47)
2. Ditt. Or. Graec. 335
3. IvO 46 (=IPark Nr. 31)
4. Syll.3 674 (=IGIX,2 89)
ΙΙ. Η "ωριμότητα" της απόφασης που επιλύει μια διαφορά
1. Michel Rec. Nr. 16 (=GDI 5040)
2. Ditt. Or. Graec. 2
3. IG V 2, 343 (=IParkNr. 15)
4. Το ζήτημα της ψευδομαρτυρίας
α) IG V, 2, 351-357
β) Συνθήκη μεταξύ Δελφών - Πελλάνας
γ) Schmitt, Staatsvertrage 472 (=SEG 30 551)
δ) Η ψευδομαρτυρία στο ελληνιστικό δίκαιο
ΙΙΙ. Η ταυτότητα της διαφοράς ως προϋπόθεση για τη λειτουργία του δεδικασμένου
IV. Συνέπειες της λειτουργίας του δεδικασμένου
1. "δίκη ατελής έστω"
2. Επιβολή ποινών (O. Bodl. 1, 277)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ZUSAMMENFASSUNG
ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ