ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 1856-1919

Παρουσίαση

Το διάστημα μεταξύ του 1856 και του 1919 είναι ίσως η πιο πολυκύμαντη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας της μακεδονικής πρωτεύουσας. Στην πρώτη τριακονταετία, η Θεσσαλονίκη, που τότε ήταν μια σημαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωμανική πόλη, αντιμετώπισε με επιτυχία την πρόκληση των θεσμικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακμή. Στο ίδιο διάστημα παρουσίασε σημαντικότατη οικονομική, δημογραφική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά τη δεύτερη τριακονταετία η Θεσσαλονίκη κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών αναμετρήσεων που διαδραματίστηκαν στην τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στην ίδια χρονική περίοδο, η συμμετοχή του εβραϊκού πληθυσμού στις προαναφερόμενες διαδικασίες υπήρξε καθοριστική.
Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο σε σχέση με το χριστιανικό και το μουσουλμανικό, διερευνάται κατ' αρχάς το ζήτημα της δημογραφικής του φυσιογνωμίας σε σχέση με τις άλλες κοινότητες της πολυεθνικής πόλης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ζητήματα της θεσμικής οργάνωσης και του εκσυγχρονισμού της κοινότητας σύμφωνα με τις επιταγές των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, των Tanzimat. Στο πλαίσιο αυτό αναλύονται οι τομείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύματα της Κοινότητας και οι πρωτοβουλίες της για τη δημιουργία νέων εβραϊκών εργατικών συνοικιών μετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Σε αυτό το πρώτο μέρος του έργου εξηγείται και ο μητροπολιτικός ρόλος της κοινότητας.
Το δεύτερο μέρος εστιάζει στην εκπαιδευτική και ιδεολογική δραστηριότητα της κοινότητας, καθώς ο εκσυγχρονισμός της εβραϊκής εκπαίδευσης, μεταξύ 1873 - 1910 αποτέλεσε τη βάση της θεσμικής αλλά και της ιδεολογικής της αναγέννησης.
Τέλος, εξετάζεται η πλουραλιστική φυσιογνωμία της κοινότητας: κατά πρώτο λόγο, ως προς την ιδιαίτερη της τοποθέτηση στο πρωτοεμφανιζόμενο σιωνιστικό κίνημα και, κατά δεύτερο λόγο, ως προς τις προκλήσεις που δέχεται ή που δημιουργεί η ίδια έως ότου κατορθώσει να ενσωματωθεί στο νέο εθνικό κράτος, την Ελλάδα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
Ο ΕΒΡΑΪΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΟΙ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Οι οθωμανικές πηγές
Οι εβραϊκές πηγές
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης σύμφωνα με την Alliance Israelite Universelle
Ελληνικές δημογραφικές πηγές
Άλλες απογραφές
Ο ΕΒΡΑΪΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΧΩΡΙΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΙΡΑΒΙΝΟΥ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΝΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ (ΤΑΝΖΙΜΑΤ)
Το αξίωμα του Haham bachi στη Θεσσαλονίκη
Η εξουσία του αρχιραβίνου
Η εκλογή του αρχιραβίνου
Η ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Η κοινοτική διοίκηση
Οι επιτροπές συναγωγών
Δικαιοσύνη
Η φορολογία και τα οικονομικά της Κοινότητας
Η οικονομική κρίση
Πρώτη προσπάθεια αλλαγής: η άνοδος των φιλελεύθερων
Η εφαρμογή των καταστατικών μεταρρυθμίσεων και η αναδιοργάνωση της Κοινότητας της Θεσσαλονίκης
Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η οικονομική ανόρθωση της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης
Η απόκτηση ακίνητης περιουσίας από την Κοινότητα
ΤΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΚΟΙΝΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ
Το Bikour Holim (Το επισκεπτήριο των ασθενών)
Το νοσοκομείο Χιρς (Hirsch)
Hevra Kadicha (αδελφότητα ενταφιαστών)
Άσυλο φρενοβλαβών (φρενοκομείο)
Matanot Laevionim (παροχές στους ενδεείς)
Το οργανοτροφείο "Charles Allatini"
Koupa Yetoumot (Το ταμείο των ορφανών κοριτσιών)
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΤΕΓΑΣΗΣ
Η χωροθέτηση των εβραϊκών συνοικιών ως το 1890
Η κοινοτική περίθαλψη των πυροπαθών και των προσφύγων στα τέλη του 19ου αιώνα
Η συνοικία της Καλαμαριάς
Η συνοικία Χιρς του Βαρδαρίου (Vardar de Hirsch)
Τα προβλήματα της Κοινότητας μετά την πυρκαγιά του 1917
Οι συνοικίες μετά την πυρκαγιά του 1917
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Οι πρωτοπόροι
Το εκπαιδευτικό δίκτυο της ξένης προπαγάνδας
Το τέλος του ραββινικού δεσποτισμού
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ
Τα πρώτα σχολεία της Αλλιάνς
Η διδασκαλία υπό τη διεύθυνση της Αλλιάνς
Η μεταρρύθμιση της θεολογικής σχολής Talmud Tora
Η εξέλιξη των ιταλικών σχολείων
Η εξάπλωση των σύγχρονων σχολείων της Αλλιάνς
Η γενίκευση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας της Αλλιάνς στη Θεσσαλονίκη
Η ίδρυση της Γαλλικής Λαϊκής Αποστολής και η συμβολή της στο έργο της Αλλιάνς
Τα σχολεία σιωνιστικής κατευθύνσεως της Hilfsverein
Οργανώσεις, σύλλογοι και ομάδες στην υπηρεσία της εκπαίδευσης
Η πνευματική ανάπτυξη και η εκδοτική δραστηριότητα
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η υποδοχή της Αλλιάνς στη Θεσσαλονίκη
Ο ρόλος της Αλλιάνς στη Θεσσαλονίκη
Η ιδιαιτερότητα της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη
Η επαγγελματική και κοινωνική αλλαγή των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη
Η επιρροή της Αλλιάνς στη δημιουργία των πολιτικών ρευμάτων και ομάδων στη Θεσσαλονίκη
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΙΩΝΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1899 - 1919
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΣΙΩΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1899 - 1908
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι πρώτοι εβραϊκοί εθνικιστικοί σύλλογοι στη Θεσσαλονίκη
Η εξάπλωση του ελληνικού εθνικισμού και οι αντιεβραϊκές εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ
Η ανάπτυξη του σιωνιστικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη από το 1908 ως την απελευθέρωση της πόλης το 1912
Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1913 - 1919
Η Θεσσαλονίκη την παραμονή των Βαλκανικών Πολέμων
Τα προβλήματα των Εβραίων μετά τον πόλεμο και η στάση τους απέναντι στους Έλληνες νικητές
Η επιδείνωση των αντιεβραϊκών επεισοδίων
Η φιλοεβραϊκή πολιτική του ελληνικού κράτους
Η προσάρτηση της Θεσσαλονίκης σ' ένα εθνικό κράτος και οι συνέπειες για την εβραϊκή κοινότητα
Η άνοδος των σιωνιστών
[...]