Η ΑΡΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

Παρουσίαση

Το ζήτημα της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για το θεωρητικό όσο και για τον εφαρμοστή του δικαίου. Για το θεωρητικό, διότι η ενασχόληση με το εν λόγω ζήτημα τον φέρνει αντιμέτωπο με ποικίλα και κρίσιμα δογματικά προβλήματα, η επίλυση των οποίων δεν είναι κατά κανόνα προφανής, αλλά αντίθετα απαιτεί ζήλο και πρωτοτυπία. Για τον εφαρμοστή, επειδή όλο και περισσότερες είναι οι υποθέσεις, οι οποίες άγονται ενώπιον των δικαστηρίων και έχουν ως αντικείμενο τον καταλογισμό ορισμένης αθέμιτης δραστηριότητας ενός νομικού προσώπου στο ή στα πρόσωπα που αποτελούν το υπόστρωμά του.
Οι δυνατότητες που προσφέρονται για την αντιμετώπιση του προβλήματος δεν υποτάσσονται σ' ένα γενικό κανόνα. Σύμφωνα λοιπόν με το διακρινόμενο για τη δογματική του καθαρότητα και σαφήνεια πόρισμα του συγγραφέα, η νομική προσωπικότητα ως έννομη συνέπεια μπορεί κατά τις περιστάσεις να παραμερίζεται είτε κατ' εφαρμογή ενός κανόνα δικαίου είτε με επίκληση της αρχής της καλής πίστης (ΑΚ 288, 281). Μεθοδολογικώς, η πιο πάνω λύση έχει το πλεονέκτημα ότι δεν προκαλεί συστηματικές δυσλειτουργίες, γιατί και τη νομική προσωπικότητα διαφυλάσσει και επιτρέπει την παραγνώρισή της, όταν αυτό επιβάλλεται από άλλους κανόνες της έννομης τάξης.
Πέραν όμως της διαύγειας του τελικού πορίσματος, η ορθότητα του οποίου συνάγεται αβίαστα από την στέρεη επιχειρηματολογία που ο συγγραφέας επιστρατεύει στα επιμέρους εξεταζόμενα ζητήματα, πρέπει να σημειωθεί ότι υποδειγματικές είναι αφ' ενός μεν η παρουσίαση του γενικού προβληματισμού της κάμψης της νομικής προσωπικότητας, των κοινωνιολογικών, ιδεολογικών και οικονομικών παραμέτρων του και της πορείας της επεξεργασίας του στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, αφ' ετέρου δε η διάρθρωση της ύλης.
Ελπίζω το ανά χείρας βιβλίο να αποτελέσει αφορμή για μια ευρύτερη συζήτηση του προβλήματος, ενός προβλήματος που συνδέεται όχι μόνο με τη θεωρία του νομικού προσώπου αλλά και τη λειτουργία του δικαίου των εταιριών γενικότερα. (Από τον πρόλογο του Ιωάννη Καράκωστα)

Περιεχόμενα

Ι. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ
Α. Η νομική προσωπικότητα (έννοια και σκοποί) και η αρχή του χωρισμού του νομικού προσώπου από τα μέλη του
Β. Η σχετικότητα της αρχής του χωρισμού όπως προκύπτει από ειδικές διατάξεις
Γ. Η θεωρία (ή αρχή) της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
Δ. Οι δυνατές περιπτώσεις άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
1. Εχθρική ή εξωτερική άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
2. Φιλική ή εσωτερική άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
3. Το ζήτημα του καταλογισμού νομικών συνεπειών κατά περίπτωση οτο νομικό πρόσωπο ή στα μέλη
4. Αντίθετη άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
5. Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, Δίκαιο του Ανταγωνισμού και Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο
II. ΔΙΚΑΙΟΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ
Α. Δίκαιο των ΗΠΑ
1. Η θεωρία της χρησιμοποίησης της θυγατρικής ως απλού "εργαλείου" από τη μητρική (Instrumentality Doctrine)
2. Η θεωρία του alter ego και η θεωρία της ταυτότητας (Identity Doctrine)
3. Η θεωρία της αντιπροσώπευσης (agency)
Β. Αγγλικό Δίκαιο
1. Smith Stone and Knight Ltd v. Birmingham Corporation (1939,4 All E.R., σ. 116)
2. D.H.N. Food Distributors Ltd v. Tower Hamlets London Borough Council (Court of Appeal 1976, 3 All E.R., σ. 462)
3. Roberta (1937, 58 Loyd's Law Reports, σ. 159)
4. Atlas Maritime Co SA v. Avalon Maritime Ltd., The Coral Rose (No3) (4 All E.R. 1991, σ. 783)
5. Fireston Tyre and Rubber Co. v. Lewellin (1957, 1 All E.R., σ. 561)
6. Littlewoods Stores v. I.R.C. (1969, 3 All E.R., σ. 855)
7. Multinational Gas and Petrochemical Co v. Multinational Gas and Petrochemical Services Ltd. And others (1983, 2 All E.R., σ. 563) και Adams and others v. Cape Industries plc and another (1991, 1 All E.R., σ. 929)
Γ. Γερμανικό Δίκαιο
1. Κατάχρηση της νομικής προσωπικότητας
2. Ευθύνη των οργάνων του νομικού προσώπου και των μελών του που δρουν ως de facto όργανα
Δ. Γαλλικό και Ελβετικό Δίκαιο
III. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ
Α. Ελληνική θεωρία
1. Απόψεις που αποδέχονται τη θεωρία της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
i. Θεμελίωση της άρσης στην καλή πίστη
ii. Κατάχρηση δικαιώματος
iii. Κατάχρηση του θεσμού της νομικής προσωπικότητας
iv. Συνδυασμός κριτηρίων για την άρση
v. Η άρση ως ultimum refugium
2. Απόψεις που απορρίπτουν τη θεωρία της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου
Β. Απαρχές της ελληνικής νομολογίας
1. ΕφΑΘ 189/1943
2. ΠΠρΑθ 2364/1958
3. Υπ' αριθμ. 26/1984 διαιτητική απόφαση
IV. ΕΧΘΡΙΚΗ Ή ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΡΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
Α. Το ζήτημα της άρσης της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου στη μονοπρόσωπη και την οιονεί μονοπρόσωπη κεφαλαιουχική εταιρία [περί της ευθύνης για τα εταιρικά χρέη και της εμπορικής ιδιότητας του μοναδικού ή του οιονεί (σχεδόν) μοναδικού μετόχου ή εταίρου ανώνυμης και ναυτικής εταιρίας ή εταιρίας περιορισμένης ευθύνης αντίστοιχα και της εφοπλιστικής ιδιότητας του μοναδικού ή του οιονεί μοναδικού εταίρου ναυτιλιακής εταιρίας]
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
2. Περί της ευθύνης για τα εταιρικά χρέη και της εμπορικής ιδιότητας του μοναδικού ή του οιονεί μοναδικού (κυρίαρχου) μετόχου ή εταίρου ανώνυμης και ναυτικής εταιρίας ή εταιρίας περιορισμένης ευθύνης αντίστοιχα
i. Η δράση του προσώπου, που αποτελεί το υπόστρωμα του νομικού προσώπου, ως αιτία άρσης της αυτοτέλειας του τελευταίου (πρώιμη φάση της νομολογίας)
α. Θεωρία του ελέγχου
β. Θεωρία του παρενθέτου προσώπου
γ. Θεωρία των κερδοσκοπικών εγγυήσεων
δ. Θεωρία του αυτοχαρακτηρισμού ενός προσώπου ως εμπόρου
ε. Συνδυασμός θεωριών [...]
V. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ Ή ΦΙΛΙΚΗ ΑΡΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
VI. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟΥ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΣΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ Ή ΣΤΑ ΜΕΛΗ
VII. ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΑΡΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ
VIII. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΡΣΗΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
IX. ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΑΡΣΗΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ
Χ. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ
XI. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ