ΝΟΜΟΣ ΠΟΛΕΩΣ

Παρουσίαση

Η ύστερη γεωμετρική και η πρώιμη αρχαϊκή περίοδος αποτελούν το χρονικό πλαίσιο στο οποίο παίρνουν μορφή και συγκροτούνται βαθμιαία οι ελληνικές πόλεις, διεκδικώντας αυτόνομη και αυτάρκη υπόσταση. Η συγκρότηση πολιτικών κοινωνιών σημασιοδοτεί την αναζήτηση μιας νέας μορφής δικαίου και γεννά τον στοχασμό σχετικά με την έννοια της δικαιοσύνης, όπως αρθρώνεται στο ησιόδειο έπος και αποτυπώνεται ευκρινώς στην σολώνεια ελεγεία. Κύριο αίτημα των αναδυόμενων πόλεων αποτελεί η ευνομία, η συλλογική διαβίωση σε καθεστώς νόμου και τάξεως, με την θέσπιση κανόνων γενικής αποδοχής και την εφαρμογή των κανόνων αυτών από όλους τους πολίτες ατομικά, καθώς και από τους άρχοντες κατά την διακυβέρνηση και την απονομή της δικαιοσύνης. Το πλαίσιο της πολιτικής λειτουργίας και διαβίωσης είναι ανάγκη να προσδιοριστεί με την θέσπιση νέων κανόνων δικαίου που προσιδιάζουν σ' αυτό. Ο νόμος της πόλεως δεν εκπορεύεται από μία βούληση ανώτερη, εντός ή εκτός της κοινότητας, αλλά αποτελεί προϊόν συναίνεσης μεταξύ μιας στενότερης ή ευρύτερης ομάδας ανθρώπων. Θεμελιώδες χαρακτηριστικό του νόμου της πόλεως είναι ο γραπτός του χαρακτήρας, που εγγυάται την δημοσιότητα, την ισότητα και την υποχρεωτική του εφαρμογή από τα όργανα της πόλεως και από τους πολίτες. Το βιβλίο αυτό παρακολουθεί την εξέλιξη του αρχαϊκού δικαίου από τις πρώτες νομοθετικές απόπειρες των ελληνικών πόλεων μέχρι την εδραίωση του γραπτού νόμου στην συνείδηση των πολιτών ως κύριας και ουσιαστικής προϋποθέσεως για τον ομαλό πολιτικό βίο. Εργαλείο για το εγχείρημα αυτό αποτελούν περισσότερες από διακόσιες μαρτυρίες, προερχόμενες από γραμματειακές και επιγραφικές πηγές, η κριτική προσέγγιση των οποίων μας μεταφέρει πολύτιμα στοιχεία για την σημασία του νόμου, την αντίληψη περί δικαίου και τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις του θετού δικαίου, καθώς και για τις μεταγενέστερες αναπαραστάσεις αυτών των αρχέγονων νομοθετικών προσπαθειών. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Θέμις και Δίκη. Η δικαιοσύνη στο ομηρικό έπος
Η ομηρική κοινωνία
Άνακτες, βασιλείς και αγορή
Ανδρεία και βουλή
Θέμις, θέμιστες και Δίκη
Δικαιοσύνη των θεών και των ανθρώπων
Αδικία και επανόρθωση - Ύβρις και τιμωρία
Άτη και ευθύνη
Η δικαιοσύνη στο ομηρικό έπος: Πηγές
- Θεϊκή και ανθρώπινη δικαιοσύνη στον Ησίοδο
Συνέχεια και ρήξη με το ομηρικό έπος
Θεϊκή δικαιοσύνη στη Θεογονία
Η ανταπόδοση του αδίκου
Ανθρώπινη δικαιοσύνη στο Έργα και Ημέραι
Η κοινωνία του Ησιόδου
Η δικαστική διαμάχη του Ησιόδου με τον Πέρση
Ο μύθος των πέντε γενών
Το περιεχόμενο της ησιόδειας δικαιοσύνης
Θεϊκή και ανθρώπινη δικαιοσύνη στον Ησίοδο: Πηγές
- Ο γραπτός νόμος και οι πρώτες νομοθεσίες
Εισαγωγή της γραφής και νόμος
Κοινωνικοπολιτικές συνθήκες - Το αίτημα της ευνομίας
Ο κανόνας δικαίου και ο προσδιορισμός του
Ο νόμος ως γραπτός κανόνας δικαίου
Οι πρώτοι νομοθέτες
Από την προφορικότητα στο γραπτό νόμο
Πηγή του δικαίου είναι ο νόμος
Απαγόρευση κατάργησης και τροποποίηση των νόμων
Προϋποθέσεις για την τροποποίηση του νόμου
Προστασία του "υλικού" νόμου και δημόσια ανάγνωση
Ο γραπτός νόμος και οι πρώτες νομοθεσίες: Πηγές
- Η νομοθεσία του Ζαλεύκου
Χρονολόγηση και διάδοση
Το πεδίο της νομοθεσίας του
Ορισμένη ποινή για κάθε αδίκημα
Ταυτοπάθεια
Δυσχέρανση της μεταβολής των νόμων
Ερμηνεία του νόμου - Προσφυγή στο δικαστήριο
Ρυθμίσεις συναλλακτικού δικαίου
Διατάξεις περί ηθών και περιορισμού της πολυτέλειας
Το "προοίμιο νόμων"
Η νομοθεσία του Ζαλεύκου: Πηγές
- Η νομοθεσία του Χαρώνδα
Χρονολόγηση και διάδοση
Πολιτειακές ρυθμίσεις και ενίσχυση του γραπτού νόμου
Ποινικές διατάξεις
Διατάξεις αναφερόμενες στον οίκο
Η νομοθεσία του Χαρώνδα: Πηγές
- Ο Λυκούργος και το σπαρτιατικό πολίτευμα
Η κατάσταση στη Σπάρτη πριν από το Λυκούργο
Μυθικότητα και αναπαραστάσεις του Λυκούργου
Το σπαρτιατικό πολίτευμα ως δημιούργημα του Λυκούργου
Η "μεγάλη ρήτρα"
Οι δύο βασιλείς
Η γερουσία
Οι πέντε έφοροι
Η απέλλα
Μια ολιγαρχική πολιτεία ομοίων
Η κλειστή Σπάρτη και η οπτική της κλασικής εποχής
Οι "μικρές ρήτρες" και η απαγόρευση γραπτών νόμων
Η λοιπή "νομοθεσία του Λυκούργου"
Ένας κοινός τόπος: έπαινος της σπαρτιατικής ευνομίας
Ο Λυκούργος και το σπαρτιατικό πολίτευμα: Πηγές
- Δράκων: ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας
Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες
Ο Δράκων και η οργάνωση της πολιτείας
Ο φονικός νόμος
Ανθρωποκτονία εκ προνοίας
Ανθρωποκτονία μη εκ προνοίας
Περιπτώσεις ατιμώρητου φόνου
Δρακόντεια αυστηρότητα και οι λοιποί νόμοι
Δράκων: ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας: Πηγές
Ο Σόλων, θεμελιωτής της αθηναϊκής πολιτείας
Οι μαρτυρίες για τον Σόλωνα
Κοινωνική κρίση και οι λύσεις του Σόλωνα
Οικονομική πολιτική
Πολιτειακή μεταρρύθμιση
α. Διαίρεση των πολιτών σε τέσσερα τέλη
β. Οι άρχοντες
γ. Αναμόρφωση του Αρείου Πάγου
δ. Ίδρυση της Βουλής των Τετρακοσίων
ε. Δικαστικές μεταρρυθμίσεις
Πολιτική και ποινική νομοθεσία
Νομοθεσία ενισχυτική του οίκου
Ο Σόλων ως ιδρυτής της πατρίου πολιτείας
Ο Σόλων, θεμελιωτής της αθηναϊκής πολιτείας: Πηγές
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΗΓΩΝ