ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΤΡΟ

Παρουσίαση

Το αρχαίο ελληνικό δράμα αποτελεί πάγια πηγή έμπνευσης νεότερων δημιουργών που συχνά ανατρέχουν, συμπληρωματικά, σε παράπλευρες μυθολογικές πηγές των θεμάτων τους. Τα σύγχρονα δράματα, με άμεση ή έμμεση αναφορά σε έργα της αρχαιοελληνικής δραματικής ποίησης, ανασκευάζουν τον δραματικό μύθο ή χρησιμοποιούν μυθολογικές παραλλαγές του προκειμένου να ικανοποιήσουν τις πολιτικο-κοινωνικές απαιτήσεις της εποχής τους. Συχνά αυτό γίνεται σε βαθμό ανατρεπτικό του έργου αναφοράς οδηγώντας σε παρερμηνείες ή παραναγνώσεις του. Το ίδιο συμβαίνει άλλωστε και σε σκηνικές εκφωνήσεις που στηρίζονται σε αττικές τραγωδίες ή κωμωδίες, σε μια προσπάθεια ικανοποίησης νέων αισθητικών, ιδεολογικών ή πολιτικών αιτημάτων.
Ωστόσο, το θεωρητικό ενδιαφέρον όλων αυτών των επανεγγραφών ή και της απλώς δυνητικής παρουσίας αρχαιοελληνικών δραμάτων σε σύγχρονα έργα έγκειται, αφενός, στον εντοπισμό των ευρύτερων ή μικρότερων διακειμενικών μονάδων, ώστε να αναδειχθούν τα ακριβή όρια του διαλόγου που εγκαθιδρύεται μεταξύ δύο κειμένων και, αφετέρου, στις διαστάσεις που δίνει η ερμηνευτική συμβολή του νεότερου κειμένου στο αρχαίο κείμενο διανοίγοντας νέες οπτικές πρόσληψής του ή φέρνοντας στην επιφάνεια περισσότερο ή λιγότερο άδηλες σημασίες του. Η διακειμενική ανάλυση καθίσταται έτσι δείκτης της σύγχρονης πρόσληψης του αρχαίου δράματος από τους σύγχρονους δραματουργούς (και σε ένα άλλο επίπεδο, από τους σκηνοθέτες), εκφραστές των σύγχρονων αισθητικών, ιδεολογικών ή κοινωνικών προβληματισμών.
Τα κείμενα του παρόντος τόμου αποβλέπουν στο να ικανοποιήσουν την παραπάνω υπόθεση, εξετάζοντας εκ του σύνεγγυς σύγχρονα δραματικά κείμενα, χρησιμοποιώντας κοινά εργαλεία προερχόμενα από την θεωρία της πρόσληψης και άλλες αναγνωστικές θεωρίες αφενός και, αφετέρου, από τη θεωρία της διακειμενικότητας και τις ποικίλες διατυπώσεις της (Μπαχτίν, Κρίστεβα, Ζενέτ, Μπαρτ κ.ά.), διαφοροποιούμενα στη συνέχεια μεταξύ τους ως προς τα ακριβή θεωρητικά εργαλεία και τον τρόπο εφαρμογής τους με γνώμονα τις ανάγκες του εκάστοτε έργου ή της ερευνητικής στόχευσης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ
Ι. Η ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΩΣ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ "ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ" ΤΟΥ Ζ. ΑΝΟΥΙΓ, ΤΗΣ "ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ" ΤΟΥ Μ. ΜΠΡΕΧΤ ΚΑΙ ΤΗΣ "ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ Η' ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ" ΤΗΣ Μ. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ-ΠΟΘΟΥ (ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΚΟΤΣΗΣ)
1. Εισαγωγικά-μεθοδολογικά
Η διακειμενική στόχευση της μελέτης
Από την "διακειμενικότητα" στην "υπερκειμενικότητα"
2. Οι τρεις "κάθετες" υπερκειμενικές σχέσεις: μικροσκοπική εξέταση
Δομή
Πρόσωπα
Μυθήματα και Μοτίβα
Θέματα
3. Δυο "οριζόντιες" προσεγγίσεις
Ο "οριζόντιος άξονας" της υπερκειμενικής σχέσης: η περίπτωση της "Αντιγόνης ή Νοσταλγίας της Τραγωδίας" της Μ. Λαμπαδαρίδου-Πόθου
Η "παρακειμενικότητα"
4. Συμπερασματικά
5. Παράρτημα: Η μικροσκοπική εικόνα των υπερκειμενικών σχέσεων σε πίνακες
II. Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ "ΕΛΕΝΗΣ ΩΣ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΟΥΣ "ΚΑΦΡΟΥΣ" ΤΟΥ Β. ΖΙΩΓΑ ΚΑΙ ΣΤΟ "ΠΟΙΑ ΕΛΕΝΗ;" ΤΩΝ Μ. ΡΕΠΠΑ - Θ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (ΕΛΕΝΗ ΚΑΛΗ)
1. Εισαγωγή
2. Οι "Κάφροι ή Η αληθινή ιστορία τον Μενελάου και της Ελένης (κωμωδία Φλυάκων)" του Βασίλη Ζιώγα
Ένταξη των "Κάφρων" στο κοινωνικοπολιτικό και λογοτεχνικό υπόβαθρο της εποχής τους - Η τέχνη του Ζιώγα στα έργα της πρώτης περιόδου (1956-1967)
Προσδιορισμός των κύριων θεωρητικών εργαλείων
Οι "Κάφροι" του Βασίλη Ζιώγα ως υπερκείμενο της ευριπίδειας "Ελένης"
"Ποια Ελένη;" των Θανάση Παπαθανασίου - Μιχάλη Ρέππα
Ο χρόνος συγγραφής και παράστασης του έργου - Ειδολογική κατάταξη
Προσδιορισμός των κύριων θεωρητικών εργαλείων
Ο μύθος της Ελένης ως διακείμενο στο "Ποια Ελένη;" των Θανάση Παπαθανασίου - Μιχάλη Ρέππα
4. Συμπεράσματα
III. "ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΟΡΕΣΤΗ" ΚΑΙ "Ο ΔΕΙΠΝΟΣ" ΤΟΥ Ι. ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΑ (ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ)
1. Η διακειμενικότητα στο "Γράμμα στον Ορέστη" και στον "Δείπνο"
2. Το χτες μέσα στο σήμερα: τα πρόσωπα ως διακειμενικές ψηφίδες
3. Μοτίβα και μυθήματα ως στοιχεία διακειμενικότητας: εγγραφές του παλιού στο νέο
4. Τα νέα μοτίβα και μυθήματα στο λογοτεχνικό μύθο των Ατρειδών
5. Στοιχεία πρόσληψης
6. Δίκην επιλόγου
7. Πίνακες
IV. "ΠΑΡΟΔΟΣ ΘΗΒΩΝ" ΤΟΥ Ι. ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΑΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ (ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΑΣΣΗΣ)
1. Εισαγωγικά
Ο λογοτεχνικός μύθος...
...και η διακειμενικότητα
2. Ο μύθος
Τα μυθήματα, τα μοτίβα...
...και τα θέματα
3. Τα δραματικά πρόσωπα
...του Καμπανέλλη...
...και των τραγικών
4. Ο τόπος
Ο δραματικός χώρος
Ο Genette καθ' οδόν για την Θήβα
5. Συμπερασματικά
Η πρόσληψη του αρχαίου δράματος...
...και το νεοελληνικό θέατρο
V. Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ "ΦΙΛΟΚΤΗΤΗ" ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ (ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΤΣΟΥΛΗΣ)
ΟΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ