ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΙΔΕΩΝ

Παρουσίαση

Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει κείμενα που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία στο διάστημα από το 1993 έως το 2010. Μεταξύ του 1993 και του 2010 συντελέστηκαν σημαντικές αλλαγές, που επαναπροσδιορίζουν τους όρους της θεωρητικής και πολιτικής συζήτησης. Το 1993 απέχει λίγα μόλις χρόνια από το ιστορικό ορόσημο του 1989. Το 2010 δεν είναι μακρινό από το 2008, από τη χρονιά που ξέσπασε η μεγάλη οικονομική κρίση. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της δημόσιας συζήτησης σε αυτές τις τελευταίες δυο δεκαετίες υπήρξε η τάση για μια βαθμιαία αποπολιτικοποίηση. Η κρίση των ιδεολογιών που κυριάρχησαν στις συγκρούσεις του εικοστού αιώνα τροφοδότησε μια σειρά από (μεταϊδεολογικούς) κοινούς τόπους. Επικράτησε έτσι η πεποίθηση ότι η πολιτική δεν μπορούσε και δεν έπρεπε πλέον να προτείνει μεγάλες ιδέες και φιλόδοξα σχέδια, ούτε να ασχολείται με τη θεμελίωση ισχυρών συλλογικών ταυτοτήτων ότι η πολιτική δράση περιορίζεται ουσιαστικά σε τεχνικές λειτουργίες ή, στην καλύτερη περίπτωση, σε καλή και αποτελεσματική διαχείριση- ότι η οικονομία είναι ένα είδος "φυσικού" και απρόσωπου μηχανισμού, που λειτουργεί με δικούς του κανόνες και αυτοματισμούς, οι οποίοι ξεφεύγουν από την ανθρώπινη βούληση και απόφαση ότι η "μεγάλη πολιτική" (για να θυμηθούμε μια γκραμσιανή διάκριση) έχει κατά κάποιον τρόπο εξαντληθεί, και μαζί με αυτήν έχουν εκλείψει και οι ελπίδες των υποτελών τάξεων για κοινωνική χειραφέτηση. Η επικράτηση αυτής της μεταπολιτικής ιδεολογίας προετοίμασε διανοητικά το έδαφος για τη σταδιακή διάβρωση όλων όσα είναι "δημόσια", για τον αποικισμό της επιθυμίας και του φαντασιακού των ανθρώπων από την καταναλωτική κοινωνία και από τα είδωλα του θεάματος, για εκείνη την αποξήρανση των ριζών της δημοκρατικής ζωής που μετέτρεψε τη δημόσια σφαίρα σε θέαμα και τον λαό σε "κοινό". Τα κείμενα που συγκεντρώνει αυτός ο τόμος εκφράζουν, στον έναν ή τον άλλο βαθμό, την άρνηση του γράφοντος να συμφιλιωθεί με αυτό το διαζύγιο πολιτικής και ιδεών, το οποίο καταλήγει να μας αφοπλίζει μπροστά στις δοκιμασίες που μας περιμένουν. Τα κείμενα αυτά δεν έχουν άλλη φιλοδοξία από το να λειτουργήσουν σαν "αστερίσκοι", οι οποίοι παραπέμπουν τον αναγνώστη στις αρχικές πηγές που τα ενέπνευσαν. Χωρίς να υπηρετούν κάποιο ενιαίο συγγραφικό σχέδιο ή να συγκροτούν μια οργανική ενότητα, συνδέονται ωστόσο μεταξύ τους από τη βούληση για διερεύνηση -μέσα από την περιδιάβαση σε τόσο ετερόκλητες πηγές- των προϋποθέσεων και των ορίων του κριτικού στοχασμού καθώς και των δυνατοτήτων της πολιτικής πράξης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Μια πραγματική συσσώρευση πλούτου, ευεργετική, παρηγορητική συνάμα για τους καιρούς και, κυρίως, κατευθυντική για πράγματα που καλώς ειπώθηκαν και για άλλα που, μακάρι, να εφαρμοστούν. (Θανάσης Βασιλείου, Η Καθημερινή, 22/4/2012)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Ιστορία χωρίς τελειωμό
Το μέλλον άρχισε το '68
Κοινωνία-τζίτζικας ή κοινωνία-μυρμήγκι;
Η δημοκρατία πριν και μετά τις κάλπες
Η πλειοψηφία της ικανοποίησης στην κοινωνία των δυο τρίτων
Γιούργκεν Χάμπερμας
Η ιστορία σε σταυροδρόμι
Ανατομία της ψυχής
Πάουλ Φαγεράμπεντ: ο αναρχικός της επιστήμης
Η Αφρική μας διδάσκει
Διάλογος για την Ευρώπη
Η ανεργία των φιλοσόφων
Τι είναι η δημοκρατία
Η κουλτούρα της αντίδρασης
Ρέκβιεμ για τον Γκι Ντεμπόρ
Μοντέρνοι καιροί
Το ναυάγιο της Δύσης
Με την αισιοδοξία της θέλησης
Κάτω τα χέρια από τη Βαβέλ
Ο εμφύλιος διεξάγεται γύρω μας
Θύματα του ανταγωνισμού
Ο φιλόσοφος και ο ηγεμόνας
Άνθρωποι και μηχανές
Η τυραννία του χρόνου
Η πίστη του Προμηθέα
Η ασθένεια του λόγου
Φρίντριχ Ένγκελς
Η ελευθερία σε αναστολή
Ζιλ Ντελέζ: αντάρτης της φιλοσοφίας
Ο Γκιστάβ Λε Μπον και η ψυχολογία των όχλων
Η ιατρική υπό αμφισβήτηση
Επιστροφή στο υποκείμενο
Στον πλανήτη των πιθήκων
Τι ζώδιο είσαι;
Δεξιά και αριστερά
Στο όνομα της ελευθερίας
Η γλώσσα του συμφέροντος
Η επιστροφή του Θεού
Ο δεκάλογος του αναγνώστη
Επικριτές της κοινωνίας
Οι ρίζες της πολιτικής διαφθοράς
Επανάσταση στην επιστήμη
Μηνύματα και δέκτες
Τηλεδημοκρατία
Ποιος φοβάται τη δημοκρατία;
Το "κατηγορώ" ενός κριτικού διανοούμενου
Η χρήση της μνήμης
Η πολιτική στα χέρια της αγοράς
Ποιος σοσιαλισμός;
Ο διχασμός της κουλτούρας
Έντουαρντ Μπερνστάιν, ένας "αιρετικός" του σοσιαλισμού
Η γέννηση του ατόμου
Η Ευρώπη φρούριο
Αϊζάια Μπερλίν, ένας στοχαστής της ελευθερίας
Ο μύθος της εργασίας
Σαρτρ και Μερλό Ποντί: οι επιστολές της ρήξης
Επανάσταση στην εργασία
Πολιτική για αρχάριους
Η νέα ηθική τάξη
1848 - 1968: οι μεγάλες αποτυχίες
Ο άνθρωπος κύριος της φύσης;
Ο νέος χάρτης της φτώχειας
Η αλήθεια απέναντι στην εξουσία
Τι απέγινε το φάντασμα του κομμουνισμού;
1968 - 1998: πέρα από τη νοσταλγία και το μύθο
Η σκέψη του '68
Πώς θα έπρεπε να είναι μια "καλή κοινωνία"
Μάης '68: η αφετηρία για μια πλανητική πολιτική
Μικρή βιβλιοθήκη για τον Μάη
Ζιλιέν Μπεντά, "Η προδοσία των διανοουμένων"
Αμαρτία Σεν: η επιστροφή της ηθικής στην οικονομία
Νίκλας Λούμαν
Ρομαντικοί επαναστάτες
Νορμπέρτο Μπόμπιο, "Γερνώντας"
Νόαμ Τσόμσκι, "Δυνάμεις και προοπτικές"
Διανοούμενοι και τηλεόραση
Ακραίες καταστάσεις
Έρικ Χομπσμπάουμ: ένας ηττημένος που δεν μετάνιωσε ποτέ
Οι στρατηγικές της αθανασίας
Κατάχρηση αυθεντίας
Πέρα από τη φωταψία του θεάματος
Ήταν τρελοί ή σοφοί;
Πρέντραγκ Ματβέγιεβιτς, "Μεσογειακή σύνοψη"
Νίκος Πουλαντζάς
Εντγκάρ Μορέν
Ιγνάσιο Ραμονέ, "Η τυραννία των ΜΜΕ"
Ούλριχ Μπεκ
Ο αναθεωρητισμός του Ερνστ Νόλτε
Τόμας Μαν, "Στοχασμοί ενός απολιτικού"
Όταν η πίστη γίνεται ταυτότητα
Μπέρτραντ Ράσελ: η φιλοσοφία ως μάθημα αβεβαιότητας
Μπορούμε να ζήσουμε μαζί;
Η λογική του δώρου ενάντια στη λογική του συμφέροντος
Αλμπέρ Καμί
Νίτσε
Οι διανοούμενοι για τη "μεγάλη αδελφή"
Αϊζάια Μπερλίν: η ελευθερία πέρα από τα δόγματα
Η ηθική της αριστεράς
Τζον Ρολς, "Θεωρία της δικαιοσύνης"
Η κουλτούρα υπό κατηγορία
Από την παγκοσμιοποίηση στον τζιχάντ
"Βάρβαροι" και πολιτισμένοι
Η ουτοπία της διαρκούς ειρήνης
Οι "άθλιοι" του 21ου αιώνα
Πιερ Μπουρντιέ
Ο κομμουνισμός στην ιστορία του 20ού αιώνα
Έντουαρντ Σαΐντ: ένας Παλαιστίνιος στη Νέα Υόρκη
Πιερ Βιντάλ-Νακέ: ο δάσκαλος "απελευθερωτής"
Γιατί μας αρέσει το ποδόσφαιρο
Φραντς Κάφκα: ένας εξερευνητής της ύπαρξης
Ελίας Κανέτι, "Η άλλη δίκη"
Δήμιοι και θύματα
Η βία ως αδυναμία
Ρόμπερτ Νταλ, "Περί δημοκρατίας"
Πλανητικός μακαρθισμός
Η επιστροφή του Λεβιάθαν
Άμεση και αντιπροσωπευτική δημοκρατία
Η επανάσταση της ψήφου
Άλντους Χάξλεϊ: ένας προφήτης για σκοτεινούς καιρούς
Η βία μέσα στο κουτί της
Η πολιτική σε κενό νοήματος
Πολιτική χωρίς πρόγραμμα
Τζον Ρολς: ο φιλόσοφος της δικαιοσύνης
Έρικ Χομπσμπάουμ: ορόσημα του βίου
Η απόρριψη της αλληλεγγύης
Το άλλοθι της επανάστασης
Οι βλάβες της προόδου
Ανθρωπιά και θηριωδία
Η αυτοκρατορία επιτίθεται
Τζον Μέιναρντ Κέινς
[...]