ΓΙΑΤΙ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Παρουσίαση

Στις μέρες μας, η ύπαρξη του κράτους θεωρείται αυτονόητη. Διαμαρτυρόμαστε για τις απαιτήσεις του. Παραπονούμαστε ότι παρεισφρέει ολοένα και περισσότερο σε υποθέσεις που παλαιότερα θεωρούνταν ιδιωτικές. Μας είναι, όμως, σχεδόν αδύνατο να φανταστούμε τη ζωή χωρίς αυτό. Στον σημερινό κόσμο, η χειρότερη μοίρα που μπορεί να λάχει σ' έναν άνθρωπο είναι να μην έχει κράτος.
Οι παλιές μορφές κοινωνικής αναγνώρισης έχουν σήμερα πάψει να είναι απόλυτα αναγκαίες. Ένας άνθρωπος μπορεί να ζήσει μια λίγο-πολύ ολοκληρωμένη ζωή δίχως οικογένεια, δίχως μόνιμο τόπο κατοικίας, δίχως θρησκευτική ένταξη αλλά αν δεν έχει κράτος, είναι ένα τίποτα. Δεν έχει δικαιώματα, δεν έχει ασφάλεια, κι οι ευκαιρίες του για μια δημιουργική προσωπική πορεία θα είναι μηδαμινές. Δεν υπάρχει επί της γης σωτηρία έξω από το πλαίσιο ενός οργανωμένου κράτους.
Αφού δεν μπορούμε να ξεφύγουμε απ' το κράτος, έχει σημασία να το κατανοήσουμε. Ένας τρόπος να το πετύχουμε αυτό, είναι να μελετήσουμε την ιστορία του - να εξετάσουμε πώς και πότε αναδύθηκε η συγκεκριμένη μορφή οργάνωσης, τι είδους ανάγκες κάλυπτε, σε ποιες αρχές ήταν βασισμένη. Μια μελέτη των καταβολών του νεότερου ευρωπαϊκού κράτους θα μπορούσε ενδεχομένως να φωτίσει κάπως τα γνωρίσματα και τα προβλήματα του κράτους των ημερών μας. Μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε τις διαφορές ανάμεσα στους ποικίλους τύπους κράτους και να εξηγήσουμε για ποιο λόγο ορισμένα κράτη διαθέτουν περισσότερο εύρυθμες και αποτελεσματικές μορφές οργάνωσης από άλλα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

[...] Η ανάδυση του κράτους στις μεσαιωνικές κοινωνίες δεν ήταν μια "ιστορική αναγκαιότητα", όπως συνηθίζουμε να λέμε για κάθε στροφή του κοινού μας βίου. Ήταν περισσότερο μια βολική για όλους εξέλιξη. Το χρειάζονταν οι βασιλείς για να επεκτείνουν την εξουσία τους και να συλλέξουν πιο αποτελεσματικά τους φόρους, το χρειάζονταν και οι πληθυσμοί για να έχουν ασφάλεια. Ο Μεσαίωνας είναι ένα εξελικτικό εργαστήρι όπου δοκιμάζονται πολλά και επιβιώνουν λίγα αυτά που σήμερα συγκροτούν τις δομές του σύγχρονου κράτους.
Όσο κι αν φανεί περίεργο, οι πρώιμες κρατικές οντότητες περισσότερο ήθελαν να διευθετήσουν εσωτερικά ζητήματα των κοινωνιών παρά εξωτερικές σχέσεις. Σύμφωνα με τον Τζόζεφ Ρ. Στρέγερ, "οι πρώτοι μόνιμοι θεσμοί στη δυτική Ευρώπη ασχολούνται περισσότερο με ζητήματα εσωτερικής παρά εξωτερικής πολιτικής. Ανώτερα δικαστήρια και υπουργεία Οικονομικών εμφανίστηκαν πολύ πριν από τα υπουργεία Εξωτερικών και Άμυνας". [...] (Πάσχος Μανδραβέλης, Η Καθημερινή, 29/7/2012)

«Ο Στρέγερ δεν ενδιαφέρεται να βρει τις ρίζες του κράτους από τα αρχαία χρόνια. Αντίθετα, στην παρούσα μελέτη επιχειρεί να ανιχνεύσει τα πρώτα βήματα του νεότερου εθνικού κράτους, όπως αυτό διαμορφώθηκε σε μια περίοδο από τον ύστερο Μεσαίωνα ως τις απαρχές των Νεώτερων Χρόνων. Διότι, φυσικά, το νεότερο απολυταρχικό κράτος δεν ήταν η πρώτη μορφή κράτους. Πριν από αυτό υπήρχαν αφενός οι αρχαίες πόλεις-κράτη και αφετέρου οι μεγάλες αυτοκρατορίες, ενώ παράλληλα υπήρχε η αυτοκρατορία των Χαν στην Κίνα. Ωστόσο, όπως μας λέει ο Στρέγερ, αυτές ελάχιστα επέδρασαν στη διαμόρφωση του νεότερου κράτους στη Δύση». (Μύρων Ζαχαράκης, bookpress.gr, 15/05/2020)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ
Ο εδαφικός παράγοντας
Μόνιμοι και απρόσωποι θεσμοί
Το κύρος του κράτους: κυριαρχία
Η ηθική πρόσδεση στο κράτος
Διαφοροποίηση του νεότερου κράτους από άλλες μορφές πολιτικής οργάνωσης
Τα μεσαιωνικά γερμανικά βασίλεια
Η εξάπλωση του χριστιανισμού και η Εκκλησία
Η Ευρώπη σταθεροποιείται
Εντάσεις μεταξύ κοσμικής και θρησκευτικής εξουσίας
Η ανάπτυξη του δικαίου
Επικέντρωση στα ζητήματα εσωτερικής πολιτικής
Διαχείριση της περιουσίας των ηγεμόνων
Η οικονομική και πολιτική σημασία των θεσμών απονομής δικαιοσύνης
Η καγκελαρία και οι μόνιμοι υπάλληλοι του κράτους
Το προβάδισμα της Αγγλίας και της Γαλλίας
Η διαδικασία οικοδόμησης κράτους στην Αγγλία
Η διαδικασία οικοδόμησης κράτους στη Γαλλία
ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΛΟΝΙΖΕΤΑΙ
Οι συνέπειες των διαρκών πολέμων
Το δικαίωμα συγκατάθεσης των ιδιοκτητριών τάξεων
Διασπαστικές τάσεις των τοπικών προυχόντων
Δικαστική κωλυσιεργία
Η ανάδυση των αντιπροσωπευτικών συνελεύσεων
Η νοοτροπία των κρατικών αξιωματούχων και η ανεπάρκεια της παλιάς γραφειοκρατίας
Το χάσμα μεταξύ γραφειοκρατών και πολιτικών σχεδιαστών
Το έλλειμμα ευρηματικότητας της κεντρικής διοίκησης
Εποπτεία της οικονομικής δραστηριότητας
Η διαχείριση των αμυντικών και των εξωτερικών υποθέσεων
Γιατί δεν αναπτύχθηκαν εξειδικευμένοι κρατικοί θεσμοί
ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΔΡΑΙΩΝΕΤΑΙ
Πολιτική σταθεροποίηση και συνεργασία μεταξύ ηγεμόνων και υπηκόων
Η αναβάθμιση του ρόλου του Συμβουλίου και η ανάδυση του Συμβουλίου Εργασίας
Η νέα γραφειοκρατία
Καθυστέρηση στην ανάπτυξη νέων κρατικών υπηρεσιών
Η χαλαρότητα του διοικητικού συστήματος
Μεταβολές στη στάση των υπηκόων απέναντι στο κράτος
Εθνικισμός
Συμπερασματικές παρατηρήσεις
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ