ΓΛΩΣΣΑ, ΜΑΓΕΙΑ, ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ

Παρουσίαση

Ο άνθρωπος δεν είναι μονάχα κατασκευαστής επιστημονικών υποθέσεων. Είναι ταυτόχρονα κι ένα τελετουργικό πλάσμα. Και όποιος αποτυγχάνει ν' αναγνωρίσει αυτή τη δεύτερη διάσταση του πνεύματός του έχει στρεβλή εικόνα εκείνου που ονομάζουμε πολιτισμός. Αφήνει στην ουσία απ' έξω δύο από τις σημαντικότερες πτυχές του: τη θρησκεία και την τέχνη, και φυσικά όλα εκείνα τα κομμάτια της καθημερινής ζωής που σχετίζονται αμέσως ή εμμέσως με αυτές.
Μα πώς είναι δυνατόν να αγνοεί κανείς αυτές τις διαστάσεις; Δε χρειάζεται δα ιδιαίτερη οξυδέρκεια για να τις αναγνωρίσει. Ωστόσο η αναγνώριση της τελετουργικής διάστασης του ανθρώπου δεν αρκεί για να μας οδηγήσει στην κατανόησή της. Αν η θεώρησή της γίνεται μέσα από μιαν εσφαλμένη οπτική, το αποτέλεσμα θα είναι η παρανόηση, όσο ειλικρινείς και φιλότιμες προσπάθειες κι αν καταβάλλουμε.
Ως τυπικό δείγμα μιας τέτοιας αποτυχημένης προσέγγισης θεωρούσε ο Wittgenstein την επιβλητική δωδεκάτομη ανθρωπολογική πραγματεία του βρεταννού ανθρωπολόγου Sir James George Frazer To χρυσό κλωνί: Μια μελέτη των χώρων της μαγείας και της θρησκείας. Χιλιάδες λεπτομερείς περιγραφές πρωτογόνων εθίμων, αφηγήσεις θρύλων, αναζητήσεις μιας ολόκληρης ζωής, μέσα από ταξίδια και ενδελεχή μελέτη γραπτών μαρτυριών - ένας πραγματικός θησαυρός γνώσεων τοποθετημένων σε εσφαλμένη βάση: Η τελετουργική διάσταση του ανθρώπου δεν είναι παρά το προοίμιο που μας οδηγεί στον πυρήνα του πολιτισμού του: την επιστημονική γνώση. Κατά τον Frazer οι δυστυχείς πρόγονοί μας τελετουργούσαν λόγω αγνοίας, οι χοροί τους, οι μαγικές ιεροτελεστίες και οι θυσίες τους ήταν οι πρώτες (προφανώς λανθασμένες) προσπάθειες εξήγησης και ελέγχου των φυσικών φαινομένων. Ενώ εμείς που γνωρίζουμε τις σωστές εξηγήσεις δεν έχουμε ανάγκη τέτοιων υποκαταστάτων της επιστήμης. Κι αν τυχόν θρησκευόμαστε, ερωτευόμαστε ή καλλιτεχνούμε, είμαστε, συμπερασματικά, τόσο πρωτόγονοι, όσο και οι άγριοι που ο Frazer περιγράφει. "Ο Frazer είναι πολύ πιο άγριος από τους περισσότερους αγρίους του, διότι εκείνους δεν τους χωρίζει τόσο μεγάλη απόσταση από ένα πνευματικό ζήτημα, όση χωρίζει έναν εγγλέζο του εικοστού αιώνα" απαντά ο Wittgenstein.
Σε ένα μικρό σύνολο σχολίων, γνωστών ως "Παρατηρήσεις πάνω στο "Χρυσό Κλωνί" του Frazer", ο Wittgenstein συμπύκνωσε την κριτική του κατά της κοντόφθαλμης ορθολογιστικής σκοπιάς του αποξηραμένου επιστήμονα του 20ού αιώνα που εννοεί να υποστηρίζει πως το μεγαλύτερο επίτευγμα του ανθρώπου είναι η επιστήμη του. Η ιδέα αυτή δημιουργούσε αποστροφή στον Wittgenstein, που δεν έχανε ευκαιρία να την εκδηλώνει: "η ατομική βόμβα προσφέρει τουλάχιστον την ελπίδα του τερματισμού, της καταστροφής αυτού του σιχαμερού κακού, της αηδιαστικής, της σαχλής μας επιστήμης".
Ο Wittgenstein -επιστήμονας ο ίδιος (ήταν ως γνωστόν αεροναυπηγός)- δεν καταδίκαζε προφανώς ούτε την επιστημονική σκέψη ούτε τα επιστημονικά επιτεύγματα, αλλά αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε "επιστημονική σκοπιά", τη μέσα από τις κατηγορίες της επιστήμης θεώρηση των υπολοίπων ανθρωπίνων εκδηλώσεων, ή αλλιώς την τυραννία της επιστήμης. φαινόμενο που βρίσκεται στη βάση του σημερινού μας απανθρωπισμού.
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει αφ' ενός τις παρατηρήσεις του Wittgenstein πάνω στο Χρυσό Κλωνί του Frazer, αφ' ετέρου το ερμηνευτικό δοκίμιο του Rush Rhees, μαθητή του φιλοσόφου, "Ο Wittgenstein περί γλώσσας και τελετουργίας". Στη διπλή αυτή εκδοτική προσπάθεια, επικουρούμενη από την εισαγωγή και τα σχόλια του μεταφραστού και τους πίνακες προσώπων και πραγμάτων, δώσαμε τον κοινό τίτλο Ludwig Wittgenstein: Γλώσσα, μαγεία, τελετουργία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ, ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΙ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΙ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ
LUDWIG WITTGENSTEIN
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΧΡΥΣΟ ΚΛΩΝΙ ΤΟΥ FRAZER
RUSH RHEES
Ο WITTGENSTEIN ΠΕΡΙ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ