ΤΕΣΣΑΡΕΣ ΜΙΚΡΟΙ ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΚ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

Παρουσίαση

Το ανά χείρας σπουδαίο έργο "Τέσσαρες μικροί ναοί της Θεσσαλονίκης εκ των χρόνων των Παλαιολόγων" εξέδωσε το 1952 η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και όλα τα αντίτυπά του έχουν προ πολλού εξαντληθεί. Η επιβελημένη επανέκδοση αυτού και ακόμη έξι εξηντλημένων εκδόσεών μας κατέστη δυνατή χάρις στην ευγενική χορηγία του πρεσβύτου Κυρίου Ναούμ Μπαμπατάκα, 96 ετών, επιτίμου δικηγόρου Θεσσαλονίκης, από το Μοναστήρι, τον οποίον η Εταιρεία ευχαριστεί θερμά.
Συγγραφέας του παρόντος έργου είναι ο σοφός Καθηγητής της Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Ακαδημαϊκός Ανδρέας Ξυγγόπουλος στον οποίον πολλά οφείλει η Μακεδονία και η επιστήμη. Γεννήθηκε το 1891 στην Αθήνα, υποχρεώθηκε να σπουδάσει φαρμακευτική αλλά, ακολουθώντας την ακατανίκητη αγάπη του για το Βυζάντιο, απεφοίτησε από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ως αρχαιολόγος το 1924 οπότε διορίσθηκε αμέσως Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μακεδονίας και Αθηνών. Το 1928-1930 συμπλήρωσε τις ειδικές σπουδές του στο Παρίσι ως μαθητής των περιωνύμων Καρόλου Ντηλ και Ζωρζ Μιλλέ. Το 1940 εξελέγη Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου δίδαξε επί είκοσι έτη και πρυτάνευσε το 1952-1953. Το 1966 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Απεβίωσε πλήρης ημερών το 1979.
Παράλληλα προς το διδακτικό του έργο μελέτησε κυρίως τους βυζαντινούς ναούς της Θεσσαλονίκης, των Σερρών, των Σερβίων και της Καστοριάς συμβάλλοντας καθοριστικά στην αναστήλωση των περισσοτέρων, ιδίως της Καστοριάς. Προέβη σε ανασκαφές και παρέδωσε πλούσιο συγγραφικό έργο αναφερόμενο στη μνημειακή τοπογραφία, στην αρχιτεκτονική, την μνημειακή τοπογραφία, την γλυπτική, την μικροτεχνία, τα χειρόγραφα και την αγιογραφία της βυζαντινής εποχής. Πέντε από τα σημαντικότερα έργα του αναφέρονται στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε διακεκριμένο μέλος της Αρχαιολογικής Εταιρείας, της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών και της εποπτικής επιτροπής της μνημειώδους Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους.
Η περαιτέρω μελέτη και η αναστήλωση των παλαιολογείων ναών των Ταξιαρχών, του Αγίου Νικολάου του Ορφανού, του καθολικού της Μονής Βλατάδων και του Σωτήρος θεμελιώθηκε εν πολλοίς αργότερα στο ανά χείρας επανεκδιδόμενο έργο του.
Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2007
Νικόλαος Ι. Μέρτζος, Πρόεδρος Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών (Από τον πρόλογο στην δεύτερη έκδοση)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ Β' ΕΚΔΟΣΗ
Α'. Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ
Όνομα και ιστορία του μνημείου: Το όνομα. Η ιστορία. Σημερινή κατάστασις του μνημείου: Ο ναός. Τοιχογραφίαι. Η κρύπτη. Τάφοι. Το εξωτερικόν του μνημείου. Η αρχική μορφή του μνημείου. Χρονολογία. Καθολικόν Μονής;
Β'. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΟΡΦΑΝΟΣ
Η περί του ορφανοτροφείου παράδοσις. Το όνομα του μονυδρίου. Ιστορία του μονυδρίου. Τα χτίσματα: Το πρόπυλον. Ο ναός. Σημερινή μορφή του ναού. Το τέμπλον. Η αρχική μορφή του ναού. Χρονολογία.
Γ'. ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΩΝ ΒΛΑΤΑΔΩΝ
Το όνομα και η ίδρυσις της Μονής. Ιστορία της Μονής. Σημερινή κατάστασις του ναού. Το τέμπλον. Τοιχογραφίαι. Αποκατάστασις της αρχικής μορφής του μνημείου. Χρονολογία του ναού.
Δ'. ΝΑΪΣΚΟΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ
Το μονύδριον του κυρ Κύρου και η Μονή του κυρού Ιωήλ. Ιστορία του ναΐσκου. Το οικοδόμημα. Χρονολόγησις.
Ε'. ΓΕΝΙΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Η στοά. Ο τρούλλος.