"ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΠΕΡΑΣΑΝ ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ"

Παρουσίαση

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νικόλας Κάλας και ο Νίκος Εγγονόπουλος, οί τρεις Έλληνες υπερρεαλιστές της περιόδου 1930-1945, σε διάλογο με το μαρξισμό και την ψυχανάλυση στοχάστηκαν για τα καίρια ζητήματα του καιρού τους: Προσέγγισαν το γλωσσικό ζήτημα ασκώντας κριτική στον γλωσσικό θετικισμό είτε αυτός προερχόταν από τους κόλπους της δημοτικής είτε από αυτούς της καθαρεύουσας. Συνέβαλαν στην αναδιάταξη των συστημάτων σκέψης της εποχής με την εισαγωγή της πρακτικής της αυτόματης γραφής, την αμφισβήτηση του διαχωρισμού της ζωής από τη λογοτεχνία και την ανάδειξη του ασυνείδητου ως συστήματος. Υιοθετώντας ένα πνεύμα διεθνιστικό, συζήτησαν εκ νέου τη θέση της Ελλάδας εντός της Ευρώπης, παίρνοντας αποστάσεις από το σχήμα της εθνικής συνέχειας και αναδεικνύοντας τη σημασία της ευρωπαϊκής διαμεσολάβησης. Τέλος, διατύπωσαν ένα πρωτότυπο σχήμα για τη λογοτεχνική παράδοση και τη λογοτεχνική εξέλιξη που έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές θέσεις του Σεφέρη, του Τσάτσου, του Δημαρά και του Καραντώνη και πρότειναν ένα διαφορετικό μοντέλο για τη νεοελληνική λογοτεχνία και τέχνη από αυτό της "γενιάς του τριάντα". Η εκ παραλλήλου μελέτη των βασικών θέσεων των τριών υπερρεαλιστών αναδεικνύει τη συμβολή τους, ή όποια αποσιωπήθηκε από την κριτική σκέψη στις δεκαετίες του 1930 και 1940 καί εξακολουθεί να προκαλεί αντιστάσεις ακόμη καί σήμερα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Ο Μιχάλης Χρυσανθόπουλος εξετάζει αναλυτικά σε εννέα εκτενή κεφάλαια την ελληνική υπερρεαλιστική παραγωγή του Μεσοπολέμου, τη συμβολή της ψυχαναλυτικής θεωρίας και του μαρξισμού στην άρθρωση ενός νέου κριτικού παραδείγματος που αναθεωρεί ριζικά τη σχέση με την παράδοση, σε απόσταση από το σχήμα της εθνικής συνέχειας, και κατασκευάζει νέα πρότυπα για τη λογοτεχνική εξέλιξη. Η ποιητική της επιθυμίας και του ονείρου ή η θεματοποίηση του ασυνείδητου, η κριτική συμβολή του Κάλας στην κατασκευή της λογοτεχνικής παράδοσης με αντιπαλαμικούς τόνους και (πρόδρομη) αναγνώριση της καβαφικής ευαισθησίας (1932), η διάδραση ζωγραφικής και ποίησης στην παραγωγή του Εγγονόπουλου αναδιατάσσουν τις σχέσεις παρόντος - παρελθόντος και προτείνουν άλλα εργαλεία στη στοχαστική και έντεχνη γραφή. Ενα, δυνάμει τουλάχιστον, σύστημα λόγου που χρειάζεται προσεκτική επαναπροσέγγιση ως προς τους όρους της αισθητικής και της ιδεολογίας που το διέπουν. (ΛΙΖΥ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΥ, Τα Νέα, Βιβλιοδρόμιο 23-25/3/2012)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
Μέρος Α'
Ο ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ: ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Προέλευση και δυναμική του υπερρεαλισμού: Αποτίμηση από έναν σύγχρονό του
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Οι βασικές έννοιες και πρακτικές του υπερρεαλιστικού εγχειρήματος
1. Η πρακτική της αυτόματης γραφής
2. Το όνειρο ως υπερρεαλιστική πρακτική
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Ο στόχος του υπερρεαλιστικού εγχειρήματος: Η κατασκευή της παράδοσης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Ο υπερρεαλισμός και στην Ελλάδα: Προϋποθέσεις, γεγονότα, τοποθετήσεις
1. Μαρξισμός και ψυχανάλυση
2. Η ιδιότητα του υπερρεαλιστή
3. Η κριτική στον γλωσσικό θετικισμό
4. Οι στόχοι και τα κυριότερα συμβάντα
ΜΕΡΟΣ Β'
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Ανδρέας Εμπειρίκος: Η αυτόματη γραφή και η ποιητική της επιθυμίας
1. Αυτόματη γραφή και μεταφορικότητα
1.1. "Υψικάμινος": Ένα μανιφέστο για την αυτόματη γραφή
1.2. Η μεταφορική λειτουργία της συλλογής "Υψικάμινος"
1.3. Η κριτική και η "Υψικάμινος"
2. Η ποιητική της επιθυμίας
2.1. Η "Ενδοχώρα" της επιθυμίας
2.2. Η "Προσωπική μυθολογία" της επιθυμίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η κριτική συμβολή του Ν. Κάλας στην κατασκευή της λογοτεχνικής παράδοσης
1. Προετοιμάζοντας το έδαφος
2. Από το μαρξισμό στην ψυχαναλυτική κριτική
3. Παράδοση και πρωτοπορία
3.1. Κατά του ρεαλισμού
3.2. Ο ρόλος της ποίησης του Καβάφη στην κατασκευή της λογοτεχνικής παράδοσης
3.3. Ο ρόλος της κριτικής στον Παλαμά στην κατασκευή της λογοτεχνικής παράδοσης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
Εμπειρίκος και Κάλας: Από το "ανέφικτο" περιοδικό στην αποσιώπηση
1. Οι κοινές δραστηριότητες των υπερρεαλιστών: Το "ανέφικτο" περιοδικό
2. Ο "διάλογος" που αποσιωπήθηκε: Ο Ν. Κάλας για τις προϋποθέσεις της ποίησης
3. Ο "διάλογος" που αποσιωπήθηκε: Ο Κ. Τσάτσος για τις προϋποθέσεις της ποίησης
4. Η παρέμβαση Σεφέρη και η οριστική αποσιώπηση
5. Ο T.S. Eliot για την παράδοση: Η διεκδίκηση του Κάλας και του Σεφέρη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ
Ο αναστοχασμός του Νίκου Εγγονόπουλου και η κατασκευή της παράδοσης
1. Η διάδραση γραφής και ζωγραφικής: "Ζωγραφική ποίησις";
2. Οι ελιγμοί της "ιστορίας": Ο ρόλος του Καβάφη στην κατασκευή του Εγγονόπουλου
ΜΕΡΟΣ Γ'
Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ
Έξοδος: Στην Αμερική
1. Πραγματικότητα και λογοτεχνικά ταξίδια προς τον νέο κόσμο
2. Ν. Κάλας: Από τον υπερρεαλισμό στον ιστορισμό
3. Ν. Εγγονόπουλος: Από τη "ζωγραφική ποίηση" στον ζωγραφικό τρόπο στη λογοτεχνία
4. Α. Εμπειρίκος: Από το "μανιφέστο της αυτόματης γραφής" και την "ποιητική της επιθυμίας" στη "μεταψυχαναλυτική ουτοπία"
Επίλογος
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο