ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ

Παρουσίαση

Τα Σατιρικά Γυμνάσματα πρωτοδημοσιεύτηκαν το 1908 και το 1909 στο γλωσσικά και πολιτικά μαχητικό περιοδικό Ο Νουμάς. Πρόκειται για σαράντα τέσσερα αυτοτελή ποιήματα μικρού μεγέθους (δεκατρείς ενδεκασύλλαβοι στίχοι το καθένα: συνολικά, 143 συλλαβές). Γραμμένα σε περίτεχνες τερτσίνες, «το τρίστιχο απ' την Κόλαση του Δάντη», εκφράζουν - ενδεικτικότατα και θαρραλέα - τη μαστιγωτική οργή του ποιητή για τη θλιβερή κατάντια εκείνων των χρόνων («της πολιτικής οι φασουλήδες», «μουρλή γλωσσοκοπάνα Πολιτεία», «της γραμματικής οι μανταρίνοι», «ψεύτες, άμυαλοι, κιοτήδες», «της αμαρτίας πατρίδα, άμυαλη Μάνα») μαζί με μια πικρή αυτολύπηση και κάποιες ιδεαλιστικές διαφυγές.
Πάντως, ο Κ. Θ. Δημαράς έκρινε ότι τα Σατιρικά Γυμνάσματα είναι η "γενναιότερη πολιτική σάτιρα που έχει να επιδείξει η νέα μας λογοτεχνία". Το Φεβρουάριο του 1950 ο Σεφέρης σημείωνε: "Ποτέ δεν ήταν πιο επίκαιρος ο σατιρικός Παλαμάς. Είμαστε σε χειρότερη κατάσταση από την εποχή που έγραφε τα Γυμνάσματά του". - Θα μπορούσε άραγε ένας πολιτικός ευαίσθητος αναγνώστης να προσυπογράψει σήμερα την παρατήρηση του Σεφέρη; (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το αγωνιώδες ενδιαφέρον για τα κοινά, η ευρύτερα νοούμενη πνευματική και ιστορική συνείδηση, η βασανιστική αίσθηση του χρέους που μονίμως τον διακατείχε και, βέβαια, οι πικρίες και οι απογοητεύσεις που ένιωσε στο γύρισμα του 19ου προς τον 20ό αιώνα, τόσο στα πολιτειακά όσο και στα πνευματικά -κυρίως στα γλωσσικά- ζητήματα έδωσαν πολλές φορές, πριν από τα Σατιρικά Γυμνάσματα, στους στίχους του και στα μη ποιητικά κείμενά του έντονη σατιρική χροιά. [...]
Όλα τα Σατιρικά Γυμνάσματα (20 + 24) εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1912, σαν συμπλήρωμα της συλλογής Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας (ξαναεκδόθηκαν, πάλι ως συμπλήρωμα της ίδιας συλλογής, το 1925) όσο ζούσε ο ποιητής δεν κυκλοφόρησαν αυτοτελώς. Η επισήμανση αυτού του γεγονότος και μόνο αρκεί, νομίζω, για να γίνει κατανοητή η φιλολογική σημασία της παρούσης έκδοσης, ο φιλολογικός επιμελητής και σχολιαστής της οποίας δεν αρκέστηκε, στην ούτως ή άλλως, πολύπλευρα κατατοπιστική και διαφωτιστική εισαγωγή του, αλλά προχώρησε και σε ενδελεχή σχολιασμό του κάθε "Γυμνάσματος" χωριστά, προσεγγίζοντάς το φιλολογικά, ιστορικά, αισθητικά και συσχετίζοντάς το τόσο με άλλα "Γυμνάσματα" όσο και με άλλα, προγενέστερα, ποιήματα, καθώς και με άλλα, μη ποιητικά κείμενα του Κωστή Παλαμά, ενδεικτικά των απόψεων και των ανησυχιών του για τα "κοινά" και για την τέχνη, προκειμένου να καταδειχτεί το ενιαίο και το αρραγές της σκέψης, του αισθητικού, του πνευματικού και του κοινωνικού προβληματισμού του. Τέλος, αναθερμαίνοντας το ενδιαφέρον του σημερινού αναγνώστη για το έργο του Παλαμά και ειδικότερα γι' αυτά τα καυστικά και "καθαρτικά", στην πλειονότητά τους, ποιήματα -τα οποία, κατά τον Κ. Θ. Δημαρά, συνιστούν τη "γενναιότερη πολιτική σάτιρα που έχει να επιδείξει η νέα μας λογοτεχνία" και ήταν, κατά τον Σεφέρη, το μετεμφυλιακό 1950, όσο ποτέ επίκαιρα [...]- ο Ξ. Α. Κοκόλης, αφήνει εμμέσως πλην σαφώς, για υπονοούμενους λόγους, να προκύψει η ως τις μέρες μας διαχρονική τους αξία. (Κώστας Γ. Παπαγεωργίου ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (Βιβλιοθήκη), 23/9/2005)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
ΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ, ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ
Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗΣ - ΚΑΠΟΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ - ΔΥΟ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ
ΕΚΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΠΡΩΤΗ ΣΕΙΡΑ
ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΕΙΡΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΛΕΞΕΩΝ (ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΣ)
ΤΑ ΟΠΛΑ ΣΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ
Η «ΕΞΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΥΛΑ»: ΕΝΑ ΑΚΑΤΑΓΡΑΦΟ ΣΗΜΕΙΟ ΣΤΙΞΗΣ ΣΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ:
1. ΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΣΑΤΙΡΑΣ
2. ΤΡΙΑ «ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ» ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ
3. ΡΟΥΣΦΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΟΝΑΡΧΙΣΜΟΣ: ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΣΑΤΙΡΑΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΙΤΡΙΑΧΡΟΝΟΥ ΠΑΛΑΜΑ
4. ΜΙΧΑΗΛ Χ. ΡΕΜΠΑΣ: ΤΟ «ΞΙΦΟΣ ΛΟΓΟΥ» ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ ΚΑΙ Η "ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ" ΤΟΥ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ