ΟΙ ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ

Παρουσίαση

Ο Ουίλλιαμ Τζαίημς (1842-1910) φοίτησε στα νιάτα του σε ποικίλα σχολεία, αφού ακολουθούσε τον σβεντενμποργκικό θεολόγο πατέρα του στις μετακινήσεις του ανάμεσα Νέα Υόρκη, Ευρώπη και Νιούπορτ στο Ροντ Άιλαντ. Έτσι, έμαθε γαλλικά και γερμανικά. Αδελφός του ήταν ο γνωστός συγγραφέας Χένρυ Τζαίημς. Από τα δεκατρία μέχρι τα δεκαοκτώ του χρόνια φοίτησε σε σχολεία στην Ευρώπη, και όταν επέστρεψε στο Νιούπορτ άρχισε να σπουδάζει ζωγραφική με την καθοδήγηση του John La Farge. Έπειτα από ένα έτος εγκατέλειψε τη ζωγραφική και πήγε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στο οποίο σπούδασε με τους σημαντικούς καθηγητές Louis Agassiz και Charles W. Elliot. Το 1863 άρχισε να μελετά την ιατρική και το 1865 συμμετείχε σε μία ιατρική αποστολή στον Αμαζόνιο. Η κακή υγεία του τον ανάγκαζε να διακόπτει κάθε τόσο τις σπουδές του. Πήγε κατόπιν στη Γερμανία και άρχισε να παρακολουθεί πανεπιστημιακές παραδόσεις και να μελετά φιλοσοφία. Πήρε πτυχίο ιατρικής από το Χάρβαρντ το 1870. Μέχρι το 1873 η υγεία του ήταν πολύ κακή, αλλά έκτοτε, αφού πέρασε μία οξεία κρίση, ξεκίνησε την καριέρα του που επηρέασε ιδιαίτερα πολλές γενιές Αμερικανών φοιτητών. Από το 1880 έως το 1907 διατέλεσε διαδοχικά βοηθός καθηγητής φιλοσοφίας, καθηγητής ψυχολογίας και καθηγητής φιλοσοφίας. Το 1890 αναγνωρίστηκε ως κορυφαίος στον τομέα της λειτουργικής ψυχολογίας. Επιλέχθηκε για να δώσει τις διαλέξεις Gillford στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου (1901-1902). Οι διαλέξεις αυτές αποτελούν το βιβλίο "Οι παραλλαγές της θρησκευτικής εμπειρίας, Μία μελέτη της ανθρώπινης φύσης".
Το βιβλίο αυτό, που θεωρείται το βασικό και κλασικό επιστημονικό έργο για την ψυχολογία της θρησκευτικής ενόρμησης είναι η ψυχολογική και φιλοσοφική έρευνα της φύσης της θρησκείας στον ανθρώπινο πολιτισμό. Περιλαμβάνει τις διαλέξεις του για τη θρησκευτική συγκρότηση του ανθρώπου και για τις θρησκευτικές ανάγκες του. Στα κεφάλαια του βιβλίου μελετώνται: η σχέση της θρησκείας με τη νευρολογία, η πραγματικότητα του αοράτου, η υγιής και η άρρωστη ψυχή, ο διχασμένος εαυτός και η διαδικασία ενοποίησής του, η θρησκευτική μεταστροφή, η αγιότητα και η αξία της, ο μυστικισμός τα αισθητικά χαρακτηριστικά της θρησκείας, η προσευχή, οι ιδιαιτερότητες των θρησκευτικών ηγετών. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

«Κύριο θέμα του βιβλίου είναι αυτό που συνήθως ονομάζουμε «θρησκευτικό» συναίσθημα. Χρησιμοποιώντας συχνά εκτενή παραθέματα κάθε λογής υπερφυσικών εμπειριών, ο Τζέιμς επιχειρεί να αναδείξει το θρησκευτικό βίωμα εν γένει στην πιο ακραία, αμιγή και ιδιωτική μορφή του, παραμερίζοντας προκαταβολικά τις διάφορες κοινωνικοπολιτικές του συνέπειες. Παρόλο που ο Τζέιμς θεωρεί δεδομένο ότι λίγο-πολύ όλες οι θρησκευτικές μεγαλοφυΐες είχαν και κάποια συμπτώματα ψυχικής αστάθειας, σπεύδει να ξεκαθαρίσει από την αρχή ότι αυτό δε συνιστά πρόβλημα, όπως νομίζουν όσοι ταυτίζουν υποτιμητικά το καθετί θρησκευτικό με κάποια ψυχοσωματική παθολογία».(Μύρων Ζαχαράκης, bookpress.gr, 26/05/2022)

Περιεχόμενα

- Πρώτη διάλεξη: Θρησκεία και νευρολογία
Εισαγωγή: Τα μαθήματα δεν έχουν ανθρωπολογικό χαρακτήρα, αλλά πραγματεύονται προσωπικές μαρτυρίες
Πραγματολογικά και αξιολογικά ζητήματα
Στην πραγματικότητα οι θρησκευόμενοι είναι συχνά νευρωτικοί
Κριτική αξιολόγηση του ιατρικού υλισμού που καταδικάζει εξ αιτίας αυτού τη θρησκεία
Ανασκευή της θεωρίας που υποστηρίζει πως η θρησκεία έχει σεξουαλική προέλευση
Όλες οι νοητικές/ψυχικές καταστάσεις αποτελούν αντανακλαστικά των νεύρων
Η σημασία τους πρέπει να κρίνεται με βάση όχι την προέλευσή τους, αλλά την αξία των καρπών τους
Τρία κριτήρια αξίας. Η προέλευση άχρηστη ως κριτήριο
Πλεονεκτήματα της ψυχοπαθητικής ιδιοσυγκρασίας, όταν συντρέχει μία ανώτερη νόηση
Ειδικά για τη θρησκευτική ζωή
- Δεύτερη διάλεξη: Περίγραμμα του θέματος
Ματαιότητα των απλών ορισμών της θρησκείας
Δεν υπάρχει ιδιαίτερο "θρησκευτικό συναίσθημα"
Θεσμική και προσωπική θρησκείας
Περιοριζόμαστε στον προσωπικό τομέα
Ορισμός της θρησκείας για τον σκοπό αυτών των διαλέξεων
Σημασία του όρου "θεϊκό"
Το θεϊκό υπαγορεύει σοβαρές αντιδράσεις
Αδύνατον να κάνουμε απόλυτα σαφείς τους ορισμούς μας
Πρέπει να μελετήσουμε τις πιο ακραίες περιπτώσεις
Δύο τρόποι αποδοχής του σύμπαντος
Η θρησκεία είναι πιο ενθουσιώδης από τη φιλοσοφία
Το χαρακτηριστικό της είναι ο ενθουσιασμός στο πλαίσιο μιας έντονης συγκινησιακής κατάστασης
Η ικανότητά της να υπερβαίνει τη δυστυχία
Ανάγκη για μία παρόμοια ικανότητα από τη βιολογική σκοπιά
- Τρίτη διάλεξη: Η πραγματικότητα του αοράτου
Αισθητές αντιλήψεις εναντίον αφηρημένων εννοιών
Επιρροή τους στη θρησκευτική πίστη
Οι θεολογικές ιδέες του Καντ
Έχουμε μία αίσθηση της πραγματικότητας διαφορετική από εκείνη που δίνουν οι επιμέρους αισθήσεις
Παραδείγματα μίας "αίσθησης παρουσίας"
Η αίσθηση του εξωπραγματικού
Αίσθηση μίας θεϊκής παρουσίας: παραδείγματα
Μυστικιστικές εμπειρίες: παραδείγματα
Άλλες περιπτώσεις αίσθησης της παρουσίας του Θεού
Πειστικότητα της εμπειρίας που δεν σκεφτόμαστε
Κατωτερότητα του ορθολογισμού σε σχέση με την εγκαθίδρυση της θρησκευτικής πίστης
Ενθουσιασμός ή σεμνότητα: ο μεν ή η δε πιθανόν υπερισχύει στη θρησκευτική στάση των ατόμων
- Τέταρτη και πέμπτη διάλεξη: Η θρησκεία της υγιούς νοημοσύνης
Η ευτυχία κύριο μέλημα του ανθρώπου
Χαρακτήρες μία φορά και δύο φορές γεννημένοι
Ουόλτ Ουίτμαν
Μεικτή φύση του αισθήματος των αρχαίων Ελλήνων
Συστηματική υγιής νοημοσύνη
Ο λογικός της χαρακτήρας
Την επιδεικνύει ο φιλελεύθερος χριστιανισμός
Αισιοδοξία, όπως την ενθαρρύνει η Χριστιανική Επιστήμη [Christian Science]
Το κίνημα της "νοοθεραπείας"
Το Πιστεύω του
Περιπτώσεις
Η θεωρία της για το κακό
Ο παραλληλισμός της με τη Λουθηρανή θεολογία
Λύτρωση με χαλάρωση
Οι μέθοδοί της: υποβολή, διαλογισμός, «ανάμνηση», επαλήθευση
Ποικίλοι τρόποι προσαρμογής στο σύμπαν
Παράρτημα: δύο περιπτώσεις νοοθεραπείας
- Έκτη και έβδομη διάλεξη: Η άρρωστη ψυχή
Υγιής νοημοσύνη και μετάνοια
Ουσιαστική πολυμέρεια της φιλοσοφίας του υγιούς νου
Νοσηρή νοημοσύνη: οι δύο βαθμίδες της
Τα περιθώρια πόνου διαφέρουν από άτομο σε άτομο
Ανασφάλεια για τα φυσικά αγαθά
Αποτυχία ή μάταιη επιτυχία κάθε ζωής
Απαισιοδοξία όλου του καθαρού νατουραλισμού
Ο απελπισμένος χαρακτήρας της άποψης των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων
Παθολογική δυστυχία
"Ανηδονία"
Μεμψίμοιρη μελαγχολία
Η ζωική απόλαυση είναι καθαρό δώρο
Η απώλειά της κάνει τον φυσικό κόσμο να φαίνεται διαφορετικός
Τολστόη
Μπάνυαν
Άλλιν
Νοσηρός φόβος
Παρόμοιες περιπτώσεις χρειάζονται για ανακούφιση την υπερφυσική θρησκεία
Ανταγωνισμός υγιούς νοημοσύνης και νοσηρότητας
Είναι αδύνατον να αποφύγουμε το πρόβλημα του κακού
- Όγδοη διάλεξη: Ο διχασμένος εαυτός και η διαδικασία ενοποίησής του
Ετερογενής προσωπικότητα
Ο χαρακτήρας κατακτά σταδιακά την ενότητα Παραδείγματα διχασμένου εαυτού
Η επιτυγχανόμενη ενότητα δεν χρειάζεται να είναι θρησκευτική
Περιπτώσεις "αντιμεταστροφής"
Άλλες περιπτώσεις
Σταδιακή και αιφνίδια ενοποίηση
Η ανάρρωση του Τολστόη
Η ανάρρωση του Μπάνυαν
- Ένατη διάλεξη: Μεταστροφή
[...]