Η ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΑΡΧΗ ΔΙΚΑΙΟΥ

Παρουσίαση

Από τις "τρεις θεότητες του νεωτερικού πανθέου" (ελευθερία - ισότητα - αλληλεγγύη), η τρίτη υπήρξε η λιγότερο καλότυχη. Συζητήσεις γύρω από το νόημα και τα όρια της ελευθερίας, το βάθος και το πλάτος της ισότητας, δεν έλειψαν ποτέ. Όμως, η αλληλεγγύη παρέμεινε η αφανής πτυχή του τριπτύχου, σκιώδης για τη φιλοσοφία, την πολιτική θεωρία ή τη νομική επιστήμη. Τις λίγες, δε, φορές που η σιωπή γύρω από την έννοια λύεται, τούτο συμβαίνει με την πρόσληψή της είτε ως απλού φυσικού αισθήματος (κάτι εν ολίγοις, αδιάφορο για την έννομη συμβίωση) είτε ως αυτοπροαίρετου καθήκοντος (κάτι που σε πολιτεία δικαίου συνιστά, απλά, μια αντίφαση).
Η μελέτη μας προτείνει ένα εναλλακτικό τύπο φιλοσοφικής θεμελίωσης της αλληλεγγύης, που επιτελεί κριτική λειτουργία, τόσο έναντι θεωριών που αρνούνται (ή αποσιωπούν) τη δεσμευτική υφή της αλληλεγγύης, όσο και ιστορικών-κοινωνικών συνθηκών που τη διακυβεύουν ευθέως.
Η αλληλεγγύη αναπαριστά, κατ' αρχάς, μια θεμελιώδη αρχή δικαιοσύνης, όρο δυνατότητας για έννομη συμβίωση άξια λόγου. Και, κατά δεύτερον, μια συμφυή αρχή συνταγματικού δικαίου, η οποία εγκλείει το εξής κανονιστικό περιεχόμενο: Στην καταφατική διάσταση της αρχής, καθένας αξιώνει από το οργανωμένο πολιτικό σύνολο βιοτική αυτοτέλεια, όπως επίσης, στην αποφατική διάσταση της αρχής, καθένας οφείλει να συμβάλλει στην κατοχύρωση της βιοτικής αυτοτέλειας των άλλων. Δομείται, έτσι, ένα θεμελιακό δίπολο δικαιώματος-χρέους το οποίο μάλιστα λειτουργεί αμφοτεροβαρώς: οι πολίτες αξιώνουν βιοτική αυτοτέλεια, σύστοιχη προς ένα χρέος αλληλεγγύης που υπέχουν αμοιβαίως, καθώς και η πολιτεία αξιώνει τη συμβολή των πολιτών στην εμπέδωση κοινωνικής αλληλεγγύης, σύστοιχα προς το χρέος που φέρει για εδραίωση θεσμών ουσιαστικού και εμβαθυμένου κοινωνικού κράτους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
Για την "παραμελημένη πτυχή του τριπτύχου"
Θεμέλια της αλληλεγγύης
- Η αλληλεγγύη ως καθαρό καθήκον
Πρόκριμα: η ανθρωπολογία εντός των ορίων του πρακτικού Λόγου και μόνο
Η αλληλοβοήθεια ως καθαρό ηθικό χρέος
Προς μια κατηγορική επιταγή αλληλεγγύης
Είναι η "αγαθοεργία" ένα αγαθό έργο;
Είναι η "θεωρία ηθικών αισθημάτων" μια επαρκής ηθική θεωρία;
Το συναίσθημα του οίκτου και η έλλογη αλληλεγγύη
Αρετολογική αλληλεγγύη: η "ευδαιμονία των άλλων"
Καθήκοντα δικαίου και καθήκοντα αρετής
Προσωπική ευδαιμονία με όρους κοινωνικής αλληλεγγύης
- Η αλληλεγγύη ως εντελές καθήκον
Δικαιική αλληλεγγύη: η "βιοτική αυτοτέλεια όλων"
Από τις απαρχές της πολιτείας στην πολιτεία αρχών
Ελευθερία, ισότητα, αυτοτέλεια
Δημοσιονομικό - διανεμητικό περίγραμμα της αλληλεγγύης
Η "ασθένεια" του κοινωνικού καθήκοντος και ο "δογματισμός" του ατομικού δικαιώματος
Η αστική κοινωνία και η "διαρκώς αθετούμενη υπόσχεση αυτοτέλειας"
- Προς μια κριτική θεωρία αλληλεγγύης
Πέρα από το κοινωνικό σύμφωνο και τον κοινωνικό δεσμό
Είναι η κοινωνική αλληλεγγύη ένα σύμφωνο ή ένας δεσμός;
Οι δύο "ψυχές της αλληλεγγύης"
Κριτική θεώρηση των αξιών και κριτική θεωρία αξιών
Από την "υλιστική" κριτική της αλληλεγγύης στην υλική αξιογένεσή της
Πέρα από το "φετιχισμό του κοινωνικού κράτους"
Ανασυγκρότηση: η αλληλεγγύη ως αρχή κοινωνικής δικαιοσύνης
Περιεχόμενα της αλληλεγγύης
- Από μια συντακτική αρχή για το δίκαιο σε μια αρχή συνταγματικού δικαίου
Θεμελιώδης αρχή δικαιοσύνης, παράγωγη αρχή του συνταγματικού δικαίου
Η απάντηση στο κοινωνικό ζήτημα, ερώτημα της ευσύντακτης πολιτείας
Από το "κράτος αυθαιρεσίας" στο "κράτος υπηρεσίας"
Προς μια συνταγματική αρχή αλληλεγγύης
Η συνταγματική εξαγγελία της αλληλεγγύης
Η φέρουσα γλωσσική εκφορά του χρέους αλληλεγγύης: το άρθρο 25 παρ. 4 του Συντάγματος
Η αλληλεγγύη: αρχή ή/και κανόνας συνταγματικού δικαίου;
Ο κανόνας της αλληλεγγύης ως lex imperfectα;
Ο κανόνας της αλληλεγγύης ως ρήτρα συνταγματικών καθηκόντων;
Η συστηματική και τελολογική ανασυγκρότηση του κανόνα
Άρθρα 25 παρ. 2 και παρ. 4: μια χιαστί ανάγνωση
"Εθνική" ή/και "κοινωνική" αλληλεγγύη;
Αξίωση/οφειλή για την πολιτική εξουσία, αξίωση/οφειλή για τους πολίτες
- Από την εκφορά του κανόνα αλληλεγγύης στις επιμέρους εκφάνσεις του
Ισοτελής πρόσβαση στο κοινωνικό κεφάλαιο
Αλληλεγγύη ως προς τα δημόσια βάρη
Η βιοτική ασφάλεια ως ratio των κοινωνικών δικαιωμάτων
Κοινωνική ασφάλιση, ασφάλεια και αλληλεγγύη
Προς ένα "απροϋπόθετο κοινωνικό εισόδημα"
Ισοτελής πρόσβαση στο φυσικό κεφάλαιο
Οι αρχές του δικαίου περιβάλλοντος στο φως της αλληλεγγύης
Το περιβαλλοντικό χρέος ως κοινωνική αρχή
- Προς την κοσμοπολίτικη αλληλεγγύη
Υπερεθνική κοινωνική δικαιοσύνη, ένα σχήμα οξύμωρο;
Αρχές διεθνούς και κοσμοπολίτικης αλληλεγγύης
Επίμετρο
Ιδέα μιας γενικής ιστορίας υπό το πρίσμα της αλληλεγγύης
Πίνακας Βιβλιογραφίας