Η ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

Παρουσίαση

Για τη δομή του βιβλίου μου σε δυο μέρη θα ήθελα να σημειώσω από τώρα τα εξής: η ορολογία της μουσικής υφής (musical texture) έχει προταθεί συστηματικά στη διεθνή βιβλιογραφία και έχει περάσει στα μουσικά λεξικά σχετικά πρόσφατα, συγκεκριμένα κατά την δεκαετία του '60, και μάλλον εντοπισμένα, στις Αγγλοσαξωνικές χώρες, γι' αυτό και για την ώρα και ο ίδιος ο όρος χρησιμοποιείται κυρίως στα Αγγλικά. Με τον τρόπο που έχει περάσει, συνδέεται όχι μόνο με μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όπου σημειώνεται μια επιβράδυνση των διαδικασιών της διεθνούς μουσικής πρωτοπορίας και ένα ξανακύτταγμα του όλου πράγματος από την επιστήμη, πράγμα που αντιστοιχεί σε έναν ρεβιζιονισμό της συνθετικής πράξης, αλλά και με μια συγκεκριμένη αντιμετώπιση της μουσικής, ότι μουσική είναι «αυτό που ακούγεται», κατά την αισθησιακή του διάσταση. Η δομή της μουσικής ενδιαφέρει στον βαθμό που ακούγεται υπό όρους μουσικής υφής: μ' αυτόν τον τρόπο, όμως, η «μουσική υφή», δηλαδή μια οπτική ως επί το πλείστον αναλογία της αντίληψης του μουσικού ακροάματος, τείνει να υποκατασταθεί στη θέση της μουσικής δομής (musical structure), πρώτα-πρώτα.
Και, στη συνέχεια, και του μουσικού νοήματος (musical meaning), στο βαθμό που υποβάλλεται η ιδέα ότι αυτό που ακούει ο ακροατής από τη μουσική είναι τραχείες, γλυκείες, λεπτές, ογκώδεις, γραμμικές, πολυσχιδείς, απαλές, μονοφωνικές, πολυφωνικές, αρμονικές, ομοφωνικές κ.ο.κ. μουσικές υφές. Βασισμένη στην έννοια της μουσικής υφής, στη συνέχεια, η έννοια του μουσικού ύφους (musical style) τείνει επίσης να καταλήξει μια γραφικότητα, καθώς ο συνθέτης, αναδημιουργώντας την κατάλληλη υφή, μπορεί να γράψει σε ό,τι ύφος θέλει: μπαρόκ, κλασσικό, ρομαντικό, αβαν-γκάρντ, ροκ, ελαφρό, τζαζ κ.τ.λ. Αυτά τα αναλύω στο πρώτο μέρος του βιβλίου μου.
Όμως αν, έτσι κι αλλοιώς, έχουμε να κάνουμε με αναλογίες, η αναλογία της γλώσσας μπορεί να προταθεί με καλύτερη ευστοχία πάνω στο ζήτημα τι είναι μουσική υφή. [...]
Η μουσική υφή, λοιπόν, μπορεί να περιγραφεί με την ανάλυσή της σε γραμματικά επίπεδα, από τα οποία ένα τουλάχιστον θα είναι εκείνο του ήχου και ένα τουλάχιστον θα είναι το νοηματικό ή σημασιολογικό. Στη συνάντηση των δύο αυτών επιπέδων, η μουσική δομή μετατρέπεται σε μουσική μορφή (musical form). Ας μην νομίσει ο αναγνώστης ότι, επιλέγοντας να καταγράψω αυτήν τη διάρθρωση της μουσικής πάνω σ' ένα γραμματικό πρότυπο -στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μου- τον τραβολογάω σώνει και καλά στα χωράφια των γλωσσολόγων ή των φιλολόγων: για «γραμματική» κάνουμε συχνά λόγο και στη μοντέρνα Άλγεβρα...
Όμως, αποτελεί διακηρυγμένη πεποίθησή μου, ότι αν μας ενδιαφέρει και μας αφορά ένα ζήτημα, στη συγκεκριμένη περίπτωση το μουσικό νόημα, θα πρέπει να έχουμε φροντίσει και να το έχουμε εδραιώσει στην πιο αυστηρή τεχνική θεώρηση του πράγματος, σε επίπεδο, δηλαδή, πρωταρχικού τεχνικού μοντέλου, εδώ: σε επίπεδο γραμματικής, κι όχι να κυνηγάμε να το επανεισαγάγουμε εκ των υστέρων, δια της δεοντολογικής οδού. (Από τον πρόλογο του συγγραφέα)

Περιεχόμενα

- Από το ύφασμα στην υφή και στο ύφος
Υφή
Υφή και πλοκή στη θεωρία της λογοτεχνίας
Ύφος και στυλ
Υφή και ύφος στην υφολογία
Η παρέμβαση της γλωσσολογίας
Γενίκευση
Μουσική υφή
Υφή, σύνθεμα και σύνθεση
Τόνος, τονικός και φθόγγος
Τονικό σύνθεμα στον Χίντεμιτ
Το πέρασμα στην αυτονόμηση της μουσικής υφής
Υφή και αφή του ήχου από γλώσσα σε γλώσσα
Η σωματικότητα της μουσικής αντίληψης της Ελληνικής
Λειτουργικές σκοπιμότητες της υφολογικής θεώρησης: σύνθεση, ανάλυση, κριτική
Η υφολογία κοινός τόπος συνθέτη και ακροατή
Υφή και δομή
Ανταγωνιστικότητα της υφολογικής αντίληψης / της δομολογικής αντίληψης
Εμπειρισμός και απριορισμός στη μουσική αντίληψη
Η παρεμβολή της ενορχηστρωτικής αντίληψης
Ηχόχρωμα
Ελληνογενής χρωματιστική ορολογία
Το ταξίδι του χρώματος απ' την Ανατολή στη Δύση
Τα περιορισμένα χρώματα της Αρμονίας
Η χρωματική μουσική σύλληψη
Το ζωγραφικό-χρωματιστικό μοντέλο στην ενορχήστρωση
Η μέθοδος του ηχοχρώματος στη σύνθεση
Υφή και ηχόχρωμα
Ενοργάνωση και Ενορχήστρωση
Ζητήματα περί το διδακτό
Συστηματική διάταξη του ηχοχρώματος στο πλαίσιο της υφολογικής θεώρησης
Γαλλικός Εμπρεσσιονισμός
Γαλλικός συμβολισμός
Μορφολογικές αναδιαρθρώσεις της οπτικής αντίληψης
Το ξεπέρασμα του Εμπρεσσιονισμού και η παραμονή του Εντουισιονισμού υπό άλλη μορφή
Καλλιτεχνικά ρεύματα, φιλοσοφικά ρεύματα
Η κληρονομιά του Εμπρεσσιονισμού: ιεραρχική αναδιάταξη των μορφολογικών παραμέτρων
Φυσική και μεταφυσική του ύφους
Η μεταφυσική του ταλέντου και της μεγαλοφυίας
Η Σαιμπέργκεια μεταφυσική της φόρμας
Τρεις θέσεις για το μουσικό ύφος στις Σαιμπέργκειες αντιλήψεις για τη φόρμα
Συστηματική διάκριση του στυλ: ιστορική, υφολογική, αισθητική
Το στυλ ως τάξη και πληροφορία: μια Κυβερνητική θεώρηση
Τονικό στυλ και ακουστικοί νόμοι
Το στυλ και ο Αισθητικός κανόνας «το ένα στα πολλά»
Η Καντιανή μορφολογία του μοντερνισμού και η θετικιστική αντίδραση
Η λειτουργική φύση της απαίτησης της αλήθειας στο στυλ
Οι υφολογικοί κανόνες του στυλ από σημασιολογική άποψη Ι: αρνητικοί κανόνες / II: θετικοί κανόνες
Η δυναμική της θετικής και της αρνητικής εκδοχής του υφολογικού κανόνα
Οι προοπτικές μέσα και έξω απ' το στυλ
Στυλ του συνθέτη και στυλ της εποχής
Αφηρημένη και συγκεκριμένη άποψη του στυλ στον Νεοκλασσικισμό του Στραβίνσκη
Η όψιμη προσχώρηση της πρωτοπορίας στην κοινωνιστική άποψη του στυλ
Η ασυστηματική φύση των απαριθμήσεων στα επίπεδα της υφής και του ύφους - παραδείγματα
Υποσημειώσεις 1ου Μέρους
- Προς τη διατύπωση μιας Γραμματικής του Μουσικού Λόγου
Ότι ένα μουσικό μέγεθος ορίζεται επί του μουσικού πεδίου
Η εξειδίκευση στο ανθρώπινο / στο πολιτισμικό / στο μουσικό
Η συζήτηση για τη μουσική ως γλώσσα
Η μεταγλωσσική λειτουργία της μουσικής
Εξωμουσικό νόημα της μουσικής
Παραδείγματα μουσικής σημασιολογίας Ι: Ζακ Ατταλί
Εξωτερική σημασιολογική αναφορά της μουσικής στο πολιτικό πεδίο
Παράδειγμα μουσικής σημασιολογίας II: μουσική θανατολογία
Παράρτημα μουσικής σημασιολογίας: μουσική για διαφημίσεις
Cum και Contra μουσικές σημασιολογίες
Η μουσικολογία ως γλωσσολογία
Η κατ' αρχήν παράκαμψη της Σημειωτικής
Η εν γένει αποφυγή της υφολογικής μεθοδολογίας της «απόκλισης»
Γλώσσα και κώδικας, λεξίγλωσσα
Λόγος και ομιλία
Για την έννοια μιας γενικής Γραμματικής
Ρυθμιστική, Περιγραφική, Ερμηνευτική Γραμματική
Παραδείγματα περιγραφικής, ρυθμιστικής και ερμηνευτικής γραμματικής στην ενορχήστρωση
Διμερείς εννοιολογικές διακρίσεις
Υφή και συγκρότηση του επιπέδου του μουσικού λόγου σε σύστημα: η έννοια της διαφοράς των μουσικών στοιχείων
Συστεμικές σχέσεις σε επίπεδο μουσικού λόγου: για τη δυνατότητα περιγραφής του συστήματος με βάση σχέσεις συνταγματικής και παραδειγματικής υφής
Για τις γενικές αρχές μια μουσικής Σημασιολογίας
Παρατηρήσεις
Η σημασία της ομιλίας
Διάκριση γραμματικών επιπέδων στη μουσική
1 Ηχητικό επίπεδο
2 Ηχολογικό ή ηχηματικό επίπεδο
3 Μορφολογικό επίπεδο
4 Συντακτικό επίπεδο
5 Η έξοδος από το συντακτικό επίπεδο στο σημασιολογικό της εξωτερικής αναφοράς: μουσική κειμενολογία
Σύνοψη