Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

Παρουσίαση

Μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα το γεγονός ότι ο πατέρας της πολιτικής οικονομίας είχε γράψει και ένα έργο ηθικής φιλοσοφίας αποτελούσε πηγή αμηχανίας ή αντιμετωπιζόταν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ως μια δευτερεύουσα υποσημείωση στην ιστορία των οικονομικών ιδεών. Η επιτυχία και η συνακόλουθη ειδωλοποίηση του οικονομικού έργου έριχνε βαριά τη σκιά της στην αξιολόγηση του φιλοσοφικού. Ωστόσο με την πρόσφατη αναζωπύρωση της διεθνούς συζήτησης για τον Adam Smith και τον σκωτικό Διαφωτισμό γενικότερα, δεν έπαψε να κερδίζει συνεχώς έδαφος η κοινή αίσθηση ότι η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ηθικής φιλοσοφίας. Τα ζητήματα που απασχολούν τον Smith είναι διαμόρφωση των ηθικών αξιολογήσεων των κινήτρων και των συνεπειών του πράττειν, ο σχηματισμός της αίσθησης του καθήκοντος, η επίδραση των εθίμων και των εθών, η σημασία της αυτοκυριαρχίας και του αυτοελέγχου. Στο επίκεντρο της προσέγγισης του βρίσκεται όχι η εγωιστική λογιστική των αποτελεσμάτων ούτε το αφηρημένο λογικό δέον, αλλά η λειτουργία των συναισθημάτων συμπάθειας, μέσω των οποίων αναζητούν όρους συμβιβασμού οι "φυσικές" ροπές της φιλαυτίας αφενός και της αναγνώρισης των άλλων αφετέρου.
Γραμμένο σε μια εποχή ηθικής κρίσης και ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης και σε μια κοινωνία που βίωνε τις δραματικές εντάσεις μεταξύ βαθιά ριζωμένων παραδόσεων και επιτακτικού εκσυγχρονισμού, το βιβλίο αυτό αποτελούσε οργανικό μέρος ενός μεγαλόπνοου σχεδίου, το οποίο έμελε να μείνει ημιτελές. Το σχέδιο του Smith περιελάμβανε εκτός της ηθικής, την οικονομία, τη μελέτη του δικαϊκού συστήματος και τη μελέτη της διακυβέρνησης και της πολιτικής διοίκησης. Σπαράγματα αυτού του έργου είναι ο Πλούτος των Εθνών, η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων (τα μόνα έργα που δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε ο συγγραφέας) και οι σημειώσεις των φοιτητών του από τις παραδόσεις του για το δίκαιο. Οι ιδεολογικές εμμονές του 19ου και του 20ού αιώνα διευκολύνθηκαν από το ημιτελές του έργου, για να κατασκευάσουν τις προκρούστειες ερμηνευτικές αφηγήσεις τους. Τα όρια των τελευταίων αναδεικνύονται από τον πλούτο των προσεγγίσεων και την διεπιστημονικότητα της σύγχρονης έρευνας και συζήτησης. Αφενός η ηθική, οικονομική και πολιτισμική κρίση της "παγκοσμιοποίησης" και αφετέρου η ανάδειξη της σημασίας των συναισθημάτων από τις σύγχρονες γνωσιακές επιστήμες δημιουργούν ένα γόνιμο περιβάλλον, στο οποίο οι ιδέες που αναπτύσσονται στην Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων, ένα από τα σπουδαιότερα έργα του Διαφωτισμού, μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και κριτικής επαναξιολόγησης προς κατευθύνσεις που υπερβαίνουν τον ορίζοντα των συνθηκών γέννησης τους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Εισαγωγή.
Σημείωμα του συγγραφέα στην 6η έκδοση του 1790
ΜΕΡΟΣ Ι
Περί της ευπρέπειας της πράξης
Περί της αίσθησης της ευπρέπειας
Περί του βαθμού στον οποίο τα διάφορα πάθη είναι ευπρεπή
Περί των επιπτώσεων της ευημερίας και της αντιξοότητας στην κρίση των ανθρώπων όσον αφορά την ευπρέπειά του
Περί της προέλευσης της φιλοδοξίας και των ιεραρχικών διακρίσεων
Περί της διαφθοράς των ηθικών μας συναισθημάτων, η οποία προκαλείται από αυτήν την προδιάθεση να θαυμάζουμε τον πλούσιο και τον τρανό και να περιφρονούμε ή να αγνοούμε πρόσωπα φτωχά ή ταπεινής θέσης
ΜΕΡΟΣ II
Περί αξιομισθίας και αναξιομισθίας ή περί των πραγμάτων που είναι άξια ανταμοιβής και τιμωρίας
Περί της αίσθησης της αξιομισθίας και της αναξιομισθίας
Περί δικαιοσύνης και αγαθοεργίας
Περί της επίδρασης της τύχης επί των συναισθημάτων των ανθρώπων,
όσον αφορά την αξιομισθία ή την αναξιομισθία των πράξεων
ΜΕΡΟΣ III
Περί της θεμελίωσης των κρίσεων μας, αναφορικά προς τα ίδια τα συναισθήματα και τη διαγωγή μας και περί της αίσθησης του καθήκοντος.
ΜΕΡΟΣ IV
Περί της επίδρασης της ωφελιμότητας επί των συναισθημάτων επιδοκιμασίας
ΜΕΡΟΣ V
Περί της επίδρασης του εθίμου και του συρμού επί των συναισθημάτων της ηθικής επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας
ΜΕΡΟΣ VI
Περί του χαρακτήρα της αρετής
Περί του χαρακτήρα του ατόμου, ως προς την επίδραση του στη δική του ευτυχία ή περί σύνεσης
Περί του χαρακτήρα του ατόμου, ως προς τον βαθμό που μπορεί να επηρεάσει την ευτυχία
Περί αυτοκυριαρχίας
ΜΕΡΟΣ VII
Περί των συστημάτων της ηθικής φιλοσοφίας
Περί των ζητημάτων που πρέπει να εξετάζονται σε μια Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων
Περί των διαφόρων εξηγήσεων οι οποίες έχουν δοθεί όσον αφορά τη φύση της αρετής
Περί των διαφόρων συστημάτων που έχουν διατυπωθεί όσον αφορά την αρχή της επιδοκιμασίας
Περί του τρόπου με τον οποίο διάφοροι συγγραφείς αντιμετώπισαν τους πρακτικούς κανόνες της ηθικότητας