Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών

Παρουσίαση

Τα κενά στην ιστορία της αρχιτεκτονικής μιας πόλης δημιουργούν κενά στην ιστορία της πόλης. Στη Θεσσαλονίκη η καταστροφή της νεότερης αρχιτεκτονικής, είτε οφείλεται σε τυχαία αίτια, είτε σε φυσιολογική γήρανση και αντικατάσταση είτε, κυρίως, σε κατεδαφίσεις με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση του ακινήτου, είχε το ίδιο οδυνηρό αποτέλεσμα, την απουσία μαρτυριών για την αμέσως προηγούμενη εικόνα της πόλης κι επομένως για την ιστορία της, σε μια περίοδο ιδιαίτερα σημαντικών γεγονότων και έντονων αλλαγών.
Η ιλιγγιώδης ταχύτητα της ανοικοδόμησης των μεταπολεμικών χρόνων δεν άφησαν περιθώρια στην οπτική μνήμη των κατοίκων της πόλης για τις κατεδαφιζόμενες επαύλεις της λεωφόρου των Εξοχών, ενώ οι λιγότερο σημαντικές, οι ανώνυμες κατοικίες, απλά σταμάτησαν να υπάρχουν, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Η σημερινή εικόνα της συνοικίας δεν μπορεί να εξιστορήσει όλο το παρελθόν της. Η εικόνα της είναι αποσπασματική, ωστόσο πλούσια σε λεπτομέρειες· η χάραξη της οδού Βασιλίσσης Όλγας, που δεν ακολουθεί πια τη γραμμή της παραλίας, κάποιες κατάκλειστες επαύλεις, "διατηρητέα" μνημεία σήμερα, οι μαντρότοιχοι στα όρια των παλαιών ιδιοκτησιών και λίγα δένδρα, απομεινάρια από τους κήπους των Εξοχών, παραπέμπουν, έστω συμβολικά, στην προηγούμενη εικόνα της.
Η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η επέκταση της πόλης εκτός παραδοσιακού πυρήνα, η ραγδαία εξέλιξη της ανατολικής περιοχής και η καθοριστική για τη νέα συνοικία αρχιτεκτονική μορφολογία απετέλεσαν τα δεδομένα εκκίνησης της έρευνας και οδήγησαν στον προσδιορισμό του αντικειμένου της· την εικονογραφία της συνοικίας των Εξοχών, ως πρώτης εκτός των τειχών περιοχής επέκτασης της Θεσσαλονίκης, και τη διαδικασία του μετασχηματισμού μιας ομάδας εξοχικών κατοικιών σε μία συνοικία αυτόνομη, μοντέρνα, γοητευτική. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Γ΄ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Α΄ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
- Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ
- Η ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (1885-1912)
Α. Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ
1. Η περιοχή πριν από το 1885
2. Η κατεδάφιση των Ν.Α. τειχών και η χάραξη της λεωφόρου Χαμηδιέ
3. Το σχέδιο επέκτασης του 1889
4. Η επιχωμάτωση της παραλίας από τον Λ. Πύργο έως το όριο της σημερινής οδού Παρασκευοπούλου (1885-1886)
5. Η αποτύπωση της συνοικίας το 1898
6. Το ρυμοτομικό σχέδιο του 1906
7. Πολεοδομικές επεμβάσεις μετά το 1906
8. Σχέσεις κτισμένου και ακάλυπτου χώρου. Η τρίτη διάσταση του σχεδιασμού
Β. ΥΠΟΔΟΜΗ - ΕΞΩΡΑΪΣΜΟΣ
1. ΔΙΚΤΥΑ
Οδικά έργα
Ύδρευση
Υπόνομοι
Φωτισμός
Τροχιόδρομοι
Ακτοπλοΐα Θερμαϊκού
2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
Διεύθυνση Ταχυδρομείου-Τηλεγραφείου
Πυροσβεστική Υπηρεσία
Αστυνομική Διεύθυνση
3. ΕΞΩΡΑΪΣΜΟΣ
Γ. ΕΘΝΙΚΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ
Δ. Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ
Τα όρια
Τα σημεία αναφοράς
Οι κόμβοι
- ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ ΤΩΝ ΕΞΟΧΩΝ
Α. ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
Στρατιωτικές εγκαταστάσεις [...]
Εκπαιδευτικά ιδρύματα
Νοσοκομεία
Εκκλησιαστικά κτίρια
Βιομηχανικά κτίρια
Χώροι αναψυχής
Τα σουλτανικά οικήματα της λεωφόρου Χαμηδιέ
Ο συνοικισμός Καλαμαριά
Β. ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ
- ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΣΥΝΟΙΚΙΑ
Α. ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
Β. ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗ ΧΑΜΗΔΙΕ
Γ. Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
Δ. Ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ
Ε. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ