Ο ΑΤΥΠΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ

Παρουσίαση

Έγκριτοι ερευνητές των σύγχρονων ποινικών συστημάτων έχουν επισημάνει ένα επιστημονικό παράδοξο: παρά το γεγονός ότι η δραστική αύξηση του πληθυσμού των κρατουμένων στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες έχει καταστήσει σήμερα τη φυλάκιση μια μάλλον συνηθισμένη εμπειρία ζωής για ολόκληρα κοινωνικά στρώματα, η καθημερινή ζωή στη φυλακή παραμένει, σήμερα ίσως περισσότερο από ποτέ, άγνωστη στους ιθύνοντες, το ευρύτερο κοινό, ακόμη και την επιστημονική κοινότητα (Simon, 2000a, 2000b, Wacquant, 2002).
Ωστόσο, η γενικευμένη άγνοια για την κοινωνική οργάνωση της φυλακής είναι φαινομενικά μόνο παράδοξη, αφού οι κοινωνικές μεταβολές που προκάλεσαν τον υπερπληθυσμό των εγκλείστων συνέτειναν ταυτόχρονα στη μείωση τόσο της ζήτησης όσο και της προσφοράς σχετικών κοινωνιολογικών ερευνών.
Καταρχάς, το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για μαρτυρίες και μελέτες του θεσμού υποχώρησε στα μέσα της δεκαετίας του 70 μαζί με τα ριζοσπαστικά κινήματα που το εξέθρεψαν. Όσο και εάν ακούγεται δυσάρεστα, το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η σπανιότητα αιματηρών στάσεων οι οποίες είχαν προσελκύσει τότε την προσοχή των μέσων μαζικής επικοινωνίας και έδωσαν αφορμή για δημόσιες αντιπαραθέσεις.
Στα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε την ευρύτατη διάδοση μιας κοινωνικής αντίληψης που θεωρεί τις σχέσεις μεταξύ δράστη και θύματος ως "παίγνιο μηδενικού αθροίσματος" με αποτέλεσμα κάθε ενδιαφέρον ή έκφραση συμπάθειας για τον πρώτο να εκλαμβάνεται αυτομάτως ως προσβολή απέναντι στα θύματα και τους οικείους τους. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ακόμη και η επιστημονική μελέτη της κοινότητας των κρατουμένων διατρέχει τον κίνδυνο να θεωρηθεί κοινωνικά ύποπτη ή ηθικά διεστραμμένη.
Όπως εξηγεί ο Jonathan Simon (2000), η ζήτηση για κοινωνιολογικές μελέτες περιορίστηκε και από την πλευρά των κρατικών παραγόντων, καθώς στρατηγικές διακυβέρνησης που βασίζονταν σε κοινωνικές παρεμβάσεις έδωσαν τη θέση τους στην τεχνικο-οικονομική διαχείριση των κοινωνικών προβλημάτων. Αντίθετα, οι κλασικές μελέτες των Donald Clemmer (1958/1940), Gresham Sykes (1958/1971,1960), John Irvin (1962,1970), James B. Jacobs (1977) κ.ά. προορίζονταν να προσφέρουν μια κοινωνιολογική κατανόηση της εσωτερικής οργάνωσης των φυλακών η οποία αποτελούσε, κατά μία εκδοχή, προϋπόθεση για την αποτελεσματική διεύθυνση κάθε σωφρονιστικού συστήματος (Caldwell, 1956).
Η στροφή στην τεχνικο-οικονομική διαχείριση μετατόπισε το δημόσιο ενδιαφέρον από την προβληματική της επανένταξης σε εκείνη της αναλογιστικής εκτίμησης της επικινδυνότητας, και από εκείνη της δίκαιης και εποικοδομητικής μεταχείρισης στον "περιστασιακό" έλεγχο των κρατουμένων με τη βοήθεια του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και μιας τεχνολογίας ασφάλειας στρατιωτικής προέλευσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια νέα αντίληψη για τη σχέση ανάμεσα στην εξουσία και την εξειδικευμένη γνώση στο πλαίσιο της οποίας οι κοινωνιολογικές έρευνες δεν εξασφαλίζουν εύκολα ούτε χρηματοδότηση ούτε άδειες πρόσβασης στις φυλακές και, εν πάση περιπτώσει, αγνοούνται από τους ιθύνοντες λόγω της κυριαρχίας της διαχειριστικής ιδεολογίας.
Αλλά και οι κριτικοί εγκληματολόγοι φάνηκαν απρόθυμοι να αφιερωθούν στην έρευνα της καθημερινής ζωής στις φυλακές και ασχολήθηκαν περισσότερο με τη συγκριτική ανάλυση των επίσημων στατιστικών στοιχείων για τη ραγδαία αύξηση του εγκάθειρκτου πληθυσμού. Επιπλέον, η επιρροή της σχολής της κοινωνικής αντίδρασης έστρεψε τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα στη μελέτη της επίδρασης των στερεοτυπικών αναπαραστάσεων του εγκληματικού φαινόμενου και των μέσων μαζικής επικοινωνίας στην πρόκληση "ηθικών πανικών", καθώς
και στη μελέτη της ταξικής επιλεκτικότητας του ποινικού συστήματος και των συνεπειών του κοινωνικού στιγματισμού κάποιου ως εγκληματία.
Άλλωστε η έρευνα στις φυλακές καλείται πάντοτε να διαπεράσει ένα πέπλο "διαπροσωπικής αδιαφάνειας" το οποίο μπορεί να παρεμποδίζει ακόμη και τους ίδιους τους εγκλείστους να αποκτήσουν διαυγή εικόνα της κοινωνικής τους οργάνωσης (Rhodes 2001, σ.76). [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
Κεφ. 1ο. Ο άτυπος κώδικας σύμφωνα με τις κλασικές έρευνες
Κεφ. 2ο. Ο νέος κώδικας συμπεριφοράς των κρατουμένων
Κεφ. 3ο. Εναλλακτικές στρατηγικές προσαρμογής
Κεφ. 4ο. Υπάρχει σήμερα μια κοινότητα κρατουμένων;
Κεφ. 5ο. Ο άτυπος κώδικας στη Δικαστική Φυλακή Κορυδαλλού
Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία