ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ - Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΩΝ ΠΕΖΩΝ

Παρουσίαση

Το ελεύθερο σχέδιο, με τη μορφή συντομογραφικού σκίτσου (σκαριφήματος), στα χέρια ενός άξιου τεχνίτη, μπορεί ν' αποκαλύψει τη γραμματική της αρχιτεκτονικής, αυτό το ίδιο το υλικό με το οποίο οργανώνεται μια σύνθεση. Είναι μια διπλή διαδικασία, καθώς από τη μια μεριά εκφράζει τις προθέσεις του δημιουργού, ενώ από την άλλη φανερώνει στον θεατή τις πρωταρχικές, βαθιές ρίζες του έργου του. Έτσι γίνεται ταυτόχρονα εργαλείο επικοινωνίας κι ερμηνείας.
Αυτές οι ιδιότητες του σχεδίου δεν καταργούνται ή έστω αλλοιώνονται σε μια εποχή, όπως η δική μας, όπου επικράτησε πρώτα η φωτογραφική τέχνη (με παρακλάδι της τον κινηματογράφο) και πιο πρόσφατα η ψηφιακή τεχνολογία. Αυτά τα γιγάντια βήματα για την "εικονοποίηση" του γύρω μας υλικού κόσμου και όσων βρίσκονται πέρα από αυτόν, αντίστροφα, προσέδωσε νέο νόημα στο σχέδιο. Ειδικά στο αρχιτεκτονικό σκίτσο, επέτρεψε την απελευθέρωσή του από την απομίμηση της πραγματικότητας. Απαλλαγμένο από τέτοιες υποχρεώσεις, το σκίτσο μπορούσε πια να λειτουργήσει ανεξάρτητα, ν' αποκτήσει περισσότερο προσωπικό ύφος, ακολουθώντας τις επιταγές του δημιουργού του.
Στην Ελλάδα έχουμε τη μεγάλη τύχη να διαθέτουμε τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα, ικανότατο σχεδιαστή και απαράμιλλο σκιτσογράφο, που σε όλη τη σταδιοδρομία του συνόδευε τις δημοσιεύσεις έργων του με εκπληκτικά σκίτσα και προοπτικά. Άφταστος στο ταλέντο του, είναι εδώ και χρόνια γνωστό πως μπορούσε να στήσει ένα "ζωντανό" προοπτικό ενός χώρου ή ενός κτίσματος, ικανό να μεταφέρει μιαν ευχάριστη, ισορροπημένη ατμόσφαιρα, χωρίς όμως να παραμορφώνει ή να εξαπατά.
Ενάντια σε μιαν αντίληψη που ανάγει τα πάντα σε σχεδιαστική δεξιοτεχνία ή ευχέρεια, θα αντιτάσσαμε τη διανοητική εκείνη άσκηση που κατατάσσει, αξιολογεί, επιλέγει και τέλος εκτελεί. Το χέρι στην πράξη υπακούει στο μυαλό, που ελέγχει κριτικά τη διαδικασία παραγωγής του σκίτσου. Με αυτό τον τρόπο, τα τόσο όμορφα σκίτσα του Δεκαβάλλα δεν προκύπτουν αυτόματα ούτε είναι προϊόν κάποιας ασυνείδητης χειρονομίας. Αντίστροφα, όσο περισσότερο αυθόρμητα δείχνουν, τόση περισσότερη τέχνη κι εμπειρία κρύβουν πίσω τους. Η θεματική αυτού του βιβλίου, που καταπιάνεται με το πιο δύσκολο αντικείμενο σχεδιασμού που υπάρχει, τον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου και μάλιστα διαχρονικά, μοιράζεται σε τέσσερις ενότητες. Το σύνολο συγκροτεί μια θριαμβευτική "παρέλαση" των πιο εκλεκτών παραδειγμάτων σχεδιασμού και εξοπλισμού του δημόσιου χώρου που δημιουργήθηκαν ποτέ.
Αυτή η πρόθεση συγκέντρωσης υλικού, ερανισμένου μέσα από μια διαχρονική "αρχιτεκτονική παράδοση", καταργεί τις τεχνητές διακρίσεις που συνήθως αποκόπτουν το παρόν από το ιστορικό του υπόβαθρο. Συνάμα, το σπουδαίο είναι ότι η σοφή επιλογή που έκανε ο Δεκαβάλλας ανέδειξε την υφολογική ενότητα των παραδειγμάτων που παραθέτει, αν και μπορεί ν' ανήκουν σε διαφορετικές χώρες κι εποχές. Κι αυτό κυρίως οφείλεται στο ότι παντού κυριαρχεί η δική του πρόθεση ενοποίησης, που υποτάσσει κάθε εικόνα σε ενιαίους κανόνες παραστατικής ερμηνείας. Η ξεχωριστή αρχιτεκτονική ματιά του Δεκαβάλλα σε συνδυασμό με το προικισμένο χέρι του ήταν οι κύριοι συντελεστές αυτού του μικρού θαύματος που αναδεικνύει την κρυμμένη ομορφιά κάθε παραδείγματος που επιλέχτηκε.
Δημήτρης Φιλιππίδης αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Εισαγωγικά σχόλια
Πρόλογος
Εισαγωγή
ΜΕΡΟΣ Α'
Τα στοιχεία της λειτουργίας, της μορφής και του σχεδιασμού
Α1 Η κλίμακα
Α1.1 Η μνημειακή κλίμακα
ΑΙ .1.1 Το "θεόπνευστο σχέδιο" και ο ενιαίος σχεδιασμός - ιστορικά παραδείγματα
Α 1.1.2 Οι σχεδιασμένες πόλεις κατά το Μπαρόκ
Α1.1.3 Η μνημειακή σύνθεση σε ανθρώπινη κλίμακα, η περσική εκδοχή: Ισφαχάν
Α1.1.4 Η μνημειακή κλίμακα, συγκρίσεις
Α1.2 Η ανθρώπινη κλίμακα
Α1.2.1 Η αβίαστη εξέλιξη
Α1.2.2 Σχεδιασμένες πόλεις και δημόσιοι χώροι
Α1.2.3 Επεμβάσεις σε υφιστάμενες πόλεις και οικισμούς κατά τον Διαφωτισμό και τον Νεοκλασικισμό
Α2 Το μέγεθος, η μορφή και οι αναλογίες στον δημόσιο χώρο
Α2.1 Πλατείες
Α2.1.1 Ο περίκλειστος χώρος. Οι αρχαίες αγορές
Α2.1.2 Η πλατεία κατά τον Μεσαίωνα
Α2.1.3 Η πλατεία κατά την Αναγέννηση, το Μπαρόκ και τον Διαφωτισμό στον ευρωπαϊκό χώρο
Α2.1.4 Πλατείες, συγκρίσεις
Α2.1.5 Συστοιχία πλατειών. Οι πρόδρομοι
Α2.1.6 Τα αγγλοσαξονικά μωλ
Α2.1.7 Το αίθριο
Α2.2 Ο δρόμος
Α2.2.1 Προσδιορισμός του δρόμου
Α2.2.2 Το στενό δρομάκι
Α2.2.3 Οι παρόδιες στοές
Α2.2.4 Οι παρειές με δενδροστοιχία
Α2.2.5 Καλυμμένοι δρόμοι και διαμπερείς στοές
Α2.2.6 Η αρχή και το τέλος του δρόμου
Α2.3 Πεζόδρομοι
Α2.3.1 Υπερυψωμένοι πεζόδρομοι, πραγματοποιήσεις στο παρελθόν
Α3 Συνθετικά στοιχεία και παράμετροι
Α3.1 Ο άξονας
Α3.2 Η θέα
Α3.3 Άλλες παράμετροι του σχεδιασμού
Α3.3.1 Συμβολισμός
Α3.3.2 Δημιουργία ψευδαισθήσεων
Α3.3.3 Οπτικές διορθώσεις και εκλεπτύνσεις
ΜΕΡΟΣ Β'
Βασικά στοιχεία της δομής του αστικού χώρου
Β1 Ο αστικός ιστός
Β1.1 Η προσπέλαση πλατειών
Β1.2 Προσπελάσεις αυλών, αιθρίων και αιθρίων εν σειρά
Β1.3 Αίθρια κι αυλές
Β1.4 Πεζογέφυρες
Β2 Οι δομικές συνιστώσες (δάπεδο, παρειές δρόμων, οροφή)
Β2.1 Το οριζόντιο δάπεδο
Β2.2 Το κεκλιμένο δάπεδο
Β2.3 Οι παρειές του δρόμου
Β2.4 Οροφή (στοές, αγορές, κληματαριές κ.λπ.)
ΜΕΡΟΣ Γ'
Μορφή, κατασκευή και εξοπλισμός
Γ1 Το οδόστρωμα
Γ1.1 Η συνέχεια του δαπέδου
Γ1.2 Σχήματα και μορφές
Γ1.3 Υλικά κατασκευής και διάστρωσης
Γ1.4 Μόνιμες διελεύσεις και σαμάρια
Γ1.5 Βαθμίδες και κράσπεδα
Γ1.6 Υδατοπερατά οδοστρώματα
Γ2 Το νερό
Γ2.1 Η σημασία του νερού στην πόλη
Γ2.2 Η απομάκρυνση των ομβρίων
Γ2.3 Ύδρευση
Γ2.4 Κρήνες
Γ2.5 Κλιματισμός
Γ2.6 Άρδευση
Γ2.7 Το νερό ως μέσο μεταφορών: ποτάμια και κανάλια
Γ2.8 Το νερό ως καλλωπιστικό στοιχείο
Γ3 Έργα τέχνης
Γ3.1 Γενικά, χωροθέτηση
Γ3.2 Τα έργα τέχνης κατά το παρελθόν
Γ3.3 Τα έργα τέχνης σήμερα
Γ4 Επίπλωση δημόσιου χώρου
Γ4.1 Φωτισμός
Γ4.2 Στάσεις και είσοδοι σταθμών
Γ4.3 Προθήκες
Γ4.4 Πάγκοι
Γ4.5 Διαφημιστικές πινακίδες και επιγραφές
Γ4.6 Δοχεία απορριμμάτων
Γ4.7 Τηλεφωνικοί θάλαμοι
Γ4.8 Τουαλέτες και ταχυδρομικά κουτιά
Γ4.9 Εμπόδια αυτοκινήτων
Γ5 Φύτευση
Γ5.1 Δένδρα
Γ5.2 Η σημασία της δενδροστοιχίας
Γ5.3 Λάθη προς αποφυγή
Γ5.4 θάμνοι
Γ5.5 Άνθη
Γ5.6 Αναρριχώμενα
ΜΕΡΟΣ Δ΄
Η πολεοδομική διάσταση
Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον
Δ1 Το παρελθόν έως τον 20ό αιώνα
Δ2 Ο 20ός αιώνας
Δ2.1 Ο γιγαντισμός
Δ2.1.2 Πρόσφατα παραδείγματα μνημειακού γιγαντισμού
Δ2.1.3 Συγκρίσεις
Δ2.2 Η ανθρώπινη κλίμακα. Τα πρώτα ιδανικά, οι πρώτες πραγματοποιήσεις
Δ2.2.1 Μικροί οικισμοί. Περιοχή κατοικίας
Δ2.2.2 Τα μεγάλα αστικά συγκροτήματα
Δ2.2.3 Χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων
Δ2.3 Μεταπολεμικές ιδέες και πραγματοποιήσεις
Δ2.3.1 Περιοχή κατοικίας
Δ2.3.2 Περιοχή κεντρικών λειτουργιών
Δ2.3.3 Η ελληνική εκδοχή
Δ2.4 Πρόσφατες τάσεις και πραγματοποιήσεις
Δ2.5 Οράματα και ουτοπίες
Δ2.6 Το τέλος του 20ού αιώνα. Οι πραγματοποιήσεις των οραμάτων
Δ3 Οι σημερινές τάσεις και λειτουργίες του δημόσιου χώρου
Δ3.1 Μεικτή χρήση
Δ3.2 Χαρακτηριστικές λειτουργίες και χρήσεις, μόνιμες ή μη
Δ3.3 Ο τρόπος ζωής και η οικειοποίηση του χώρου
Δ3.4 Η συντήρηση του δρόμου ή ο δρόμος χωρίζει τα σπίτια και ενώνει τους ανθρώπους
Βιβλιογραφία
Κ.Ν. Δεκαβάλλας (Βιογραφικό Σημείωμα)