ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

Παρουσίαση

«Όλα τα έργα τέχνης, η τέχνη στο σύνολό της, είναι αινίγματα αυτό εξόργιζε ανέκαθεν τη θεωρία της τέχνης...» (Th. W. Adorno)
Έργο σε εξέλιξη, που ο αιφνίδιος θάνατος του συγγραφέα εμπόδισε την αποπεράτωσή του, η "Αισθητική Θεωρία" φωτίζει πολυπρισματικά τις σχέσεις της τέχνης με την κοινωνία, την ιστορία, τη γλώσσα, τη λατρεία, την τεχνική. Στο κείμενο αυτό, που ο Αντόρνο θεωρούσε από τα σημαντικότερά του, βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη ένας πυκνός ιστός φιλοσοφικών στοχασμών, κοινωνιολογικών παρατηρήσεων και πολιτικών θέσεων, με άξονα την αισθητική: αναγνώριση της αφετηρίας της τέχνης στην κοινωνική ζωή, αλλά και υπεράσπιση της αυτονομίας της απέναντι σε αυτήν. Ανατρεπτική κριτική των καθιερωμένων αισθητικών κατηγοριών του ωραίου, της μορφής, του περιεχομένου, της μίμησης, της αρμονίας, της ενότητας καταγγελία της πολιτιστικής βιομηχανίας, αλλά και επιφύλαξη απέναντι σε απατηλές μορφές πρωτοπορίας αμφισβήτηση κάθε προσπάθειας αναστήλωσης του παραδοσιακού, και ένθερμη υποστήριξη της μοντέρνας τέχνης, που πραγματώνεται στα έργα μοναδικών δημιουργών, όπως ο Προυστ, ο Μπέκετ, ο Σαίνμπεργκ, ο Κλέε ή ο Τσελάν...
Ο Αντόρνο σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως μότο του βιβλίου έναν αφορισμό του Σλέγκελ: "Σε αυτό που αποκαλείται φιλοσοφία της τέχνης λείπει συνήθως ένα από τα δύο: ή η φιλοσοφία ή η τέχνη". Η "Αισθητική Θεωρία" είναι καρπός αυτής της ανέλπιστης συνάντησης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

[...] η τέχνη αποτελεί για τον Αντόρνο έναν αυτόνομο χώρο και τα έργα της εκφράζουν μια κριτική αρνητικότητα σε σχέση με την κοινωνία που τα παράγει. Μόνο η ενσωμάτωση αυτής της αρνητικότητας που δίνει στο έργο έναν ριζοσπαστικό και συχνά βίαιο χαρακτήρα τού επιτρέπει να είναι αυθεντικό. Σε μια εποχή που η επικοινωνία αποτελεί έννοια η οποία καλύπτει σχεδόν κάθε δραστηριότητα, ο Adorno μάς θυμίζει ότι η μόνη νόμιμη επικοινωνία στον "διοικούμενο κόσμο" είναι εκείνη που προκύπτει από την άρνηση πρόσληψης και μεταφοράς των αξιών του. Ωστόσο το έργο τέχνης δεν εξαντλείται σε αυτή την, απαραίτητη παρ' όλα αυτά, αρνητικότητά του. Ταυτόχρονα οφείλει να δείχνει και τα σημάδια μιας ειρηνευμένης εποχής, χωρίς το ίδιο ποτέ να ειρηνεύει, μιας εποχής που ο κόσμος θα έχει γίνει ανθρωπότητα: "χωρίς την προοπτική της ειρήνης η τέχνη θα ήταν τόσο αναληθής όσο και όταν θέλει να παρουσιάσει τη συμφιλίωση ως ήδη πραγματοποιημένη". Με αυτόν τον τρόπο το έργο τέχνης, εξ ορισμού προϊόν κοινωνικής εργασίας, επαναπροσεγγίζει την κοινωνία και, καταγράφοντας τον συσσωρευμένο πόνο της, δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα του στοχασμού. (Νίκος Δασκαλοθανάσης, Το Βήμα, 8/7/2001)

Περιεχόμενα

-Τέχνη, κοινωνία, αισθητική
Το αυτονόητο της τέχνης έχει χαθεί - Κατά του ζητήματος της προέλευσης - Η εμπεριεχόμενη αλήθεια και η ζωή των έργων - Η σχέση μεταξύ της τέχνης και της κοινωνίας - Κριτική της ψυχαναλυτικής θεωρίας της τέχνης - Οι θεωρίες της τέχνης του Kant και του Freud - "Καλλιτεχνική απόλαυση" - Ο αισθητικός ηδονισμός και η ευτυχία της γνώσης
-Κατάσταση
Η κατάρρευση των υλικών - Η αποκαλλιτεχνικοποίηση της τέχνης κριτική της πολιτιστικής βιομηχανίας - Η γλώσσα του πόνου - Η φιλοσοφία της ιστορίας του Νέου - Το πρόβλημα των σταθερών πείραμα (Ι) - Υπεράσπιση των -ισμών - Οι -ισμοί ως εκκοσμικευμένες σχολές - Η κατασκευασιμότητα και το τυχαίο νεωτερικότητα και ποιότητα - "Δεύτερος στοχασμός" - Το Νέο και η διάρκεια - Η διαλεκτική της ενσωμάτωσης και το "υποκειμενικό σημείο" - Το Νέο, η ουτοπία, η αρνητικότητα
Η μοντέρνα τέχνη και η βιομηχανική παραγωγή - Η αισθητική ορθολογικότητα και η κριτική - Ο Κανόνας των απαγορεύσεων - Πείραμα (II) σοβαρότητα και ανευθυνότητα - Το ιδανικό του μαύρου - Η σχέση με την παράδοση - Υποκειμενικότητα και συλλογικό σώμα - Σολιψισμός, μιμητικό ταμπού, ωριμότητα του ενήλικου ανθρώπου - Η "επαγγελματική" γνώση του τεχνίτη - Έκφραση και κατασκευή
-Οι κατηγορίες του άσχημου, του ωραίου και της τεχνικής
Η κατηγορία του άσχημου - Η κοινωνική σκοπιά και η φιλοσοφία της ιστορίας του άσχημου - Η έννοια του ωραίου - Μίμηση και ορθολογικότητα - Η έννοια της κατασκευής - Τεχνολογία - Η διαλεκτική του λειτουργισμού
-Το ωραίο στη φύση
Η καταδίκη του ωραίου στη φύση - Το ωραίο στη φύση ως "έξοδος" - Το πολιτιστικά αναμορφωμένο τοπίο - Το ωραίο στη φύση και στην τέχνη αλληλένδετα - Η εμπειρία της φύσης ιστορικά παραμορφωμένη - Η αισθητική αντίληψη είναι αναλυτική - Το ωραίο στη φύση ως ανεσταλμένη ιστορία - Καθορισμένη ακαθοριστία - Η φύση ως κρυπτογράφημα του συμφιλιωμένου κόσμου - Μετακριτική στην εγελιανή κριτική του ωραίου στη φύση - Το πέρασμα από το ωραίο στη φύση προς το ωραίο στην τέχνη
-Το ωραίο στην τέχνη: "ουράνιο φαινόμενο", εκπνευμάτιση, παραστατικότητα
Το "περισσότερο" ως φαινομενικότητα - Αισθητική υπέρβαση και απομαγικοποίηση - Διαφωτισμός και ρίγος - Η τέχνη και το ξένο προς την τέχνη - Το μη υπαρκτό - Ο χαρακτήρας εικόνας - "Έκρηξη" - Τα πνευματικά περιεχόμενα είναι συλλογικά
Η τέχνη ως πνευματικό προϊόν - Η εμμονή στο πλαίσιο των έργων και το ετερογενές - Η εγελιανή αισθητική του πνεύματος - Η διαλεκτική της εκπνευμάτισης - Εκπνευμάτιση και χάος - Η παραστατικότητα της τέχνης είναι απορητική - Παραστατικότητα και εννοιολογία υλικός χαρακτήρας
-Φαινομενικότητα και έκφραση
Η κρίση της φαινομενικότητας - Φαινομενικότητα, νόημα, "tour de force" - Σωτηρία της φαινομενικότητας αρμονία και (μουσική) διαφωνία Έκφραση και (μουσική) διαφωνία - Yποκείμενο-αντικείμενο και έκφραση - Η έκφραση ως γλωσσικός χαρακτήρας - Κυριαρχία και εννοιολογική γνώση - Έκφραση και μίμηση - Η διαλεκτική της εσωτερικότητας οι απορίες της έκφρασης
-Αινιγματικός χαρακτήρας, περιεχόμενο αλήθειας, μεταφυσική
Κριτική και διάσωση του μύθου - Το μιμητικό και το βλακώδες - Cui bono - Αινιγματικός χαρακτήρας και κατανόηση - "Τίποτε δεν μένει αμεταμόρφωτο" - Αίνιγμα, γραφή, ερμηνεία - Η ερμηνεία ως μίμηση - "Φράγμα" - Διακεκομμένη υπέρβαση - Αινιγματικός χαρακτήρας, περιεχόμενο αλήθειας, το απόλυτο
Το περιεχόμενο αλήθειας των έργων τέχνης - Τέχνη και φιλοσοφία το συλλογικό περιεχόμενο της τέχνης - Η αλήθεια ως φαινομενικότητα του μη φαινομενικού - Μιμητική προσαρμογή στον θάνατο και συμφιλίωση - Μέθεξη στο σκοτεινό
-Εσωτερική συνοχή και νόημα
Λογικότητα - Λογική, αιτιότητα, χρόνος - Σκοπιμότητα χωρίς σκοπό - Μορφή - Μορφή και περιεχόμενο - Η έννοια της άρθρωσης (Ι) - Η έννοια του υλικού - Η έννοια του θεματικού υλικού πρόθεση και νοηματικό περιεχόμενο
Πρόθεση και νόημα [...]
-Υποκείμενο - αντικείμενο
-Σχετικά με τη θεωρία του έργου τέχνης
-Το γενικό και το μερικό-ειδικό
-Κοινωνία
-Παραλειπόμενα
Θεωρίες για την προέλευση της τέχνης
-Η αρχική εισαγωγή
Επίλογος επιμελητών