Ο ΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ

Παρουσίαση

Ο ΜΕΓΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ του Ανδρέα Εμπειρίκου είναι το εκτενέστερο νεοελληνικό μυθιστόρημα, οκτώ τόμοι, 2.104 σελίδες, και χωρίς αμφιβολία συνιστά ένα από τα εντυπωσιακότερα και εν ταυτώ τολμηρότερα κείμενα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Αποτελεί το έργο ζωής του Εμπειρίκου, καθώς η συγγραφή του αρχίζει το 1945 και ολοκληρώνεται ύστερα από πολλές ενδιάμεσες φάσεις το 1970. Κυκλοφορεί για πρώτη φορά το 1990 -η έκδοσή του διαρκεί δύο χρόνια- και σήμερα επανεμφανίζεται με τη μορφή ενός Ανθολογίου, που αποτελούσε πόθο του ίδιου του συγγραφέα. Το θέμα του μυθιστορήματος είναι ο δεκαήμερος παρθενικός πλους του υπερωκεανείου "Μέγας Ανατολικός" από το Λίβερπουλ στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 1867. Επιβάτες κάθε τάξεως και επαγγέλματος, μαζί με το πλήρωμα, διαπλέουν τον Ατλαντικό, με το γιγαντιαίο υπερωκεάνειο, μια πρωτόγνωρη ηδονική Κιβωτό, απολαμβάνοντας όλες τις μορφές του έρωτα άνευ ορίων άνευ όρων. Επηρεασμένοι από τον τιτάνιο και πρωτογενή ερωτισμό που εκλύει το ίδιο το πλοίο, ζουν την απόλυτη ελευθερία και ηδονή για να καταλήξουν, μέσα από την απόλυτη αθωότητα και ευτυχία, στον Νέο Κόσμο. Στην κιβωτό του Μεγάλου Ανατολικού βρίσκεται συγκεντρωμένη όλη η κοσμοθεωρία και η ουτοπία του ποιητή - η λογοτεχνική, η ψυχαναλυτική και η πολιτική. Σύμφωνα με τον ΕΛΥΤΗ, η απώτερη αξία του έργου "δεν βρίσκεται σ' αυτά [τα περιγραφόμενα] βρίσκεται στην παναγαθοσύνη του ποιητή, που διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις πράξεις των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου [...] και αναεκπέμπεται στον αναγνώστη σαν ένα είδος ευλογίας. [...] Η αγαθότητα του Εμπειρίκου έρχεται από -και τραβάει για- πολύ μακριά. Δεν είναι η δεοντολογική των θρησκευόμενων ή η βλακώδης των αδυνάτων. Υποδηλώνει μια πίστη: ότι τα υλικά και οι προϋποθέσεις για το καλό έχουν δοθεί στον άνθρωπο, που αν δεν τα εκμεταλλεύεται είναι από δικό του λάθος, από την ανικανότητά του να υπερνικήσει τις μακραίωνες προλήψεις και τα χωρίς λόγο κατατυραννισμένα στο σκότος της ψυχής του συμπλέγματα. Διόλου άσχετο λοιπόν ότι ο Μέγας Ανατολικός ναυπηγήθηκε με τα υλικά του ψυχαναλυτή στις δεξαμενές ενός οραματιστή και προφήτη". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

[...] Ο Μέγας Ανατολικός είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε ακριβώς για να δείξει πόσο λανθασμένα συλλάβαμε τη δωρεά της ζωής. Αυτή είναι η μία πλευρά των πραγμάτων. Η άλλη έχει να κάνει με την ίδια τη λογοτεχνική αξία του Μεγάλου Ανατολικού , τον οποίο κατέκριναν αφελώς, και κάποτε ανοήτως, "κριτικοί" και επιφυλλιδογράφοι απλώς και μόνο ξεφυλλίζοντας τους δύο πρώτους τόμους...
Επειδή, αν είχαν διεξέλθει το Έργο, θα αντιλαμβάνονταν πως δεν είναι οι αλλεπάλληλες και στατικές κάποτε (ας το δεχθούμε) λαγνουργίες που συνιστούν το πραγματικό νόημά του, αλλά η οραματική/ουτοπική κατάδειξη ενός άλλου βίου. Το ωκεάνιο μυθιστόρημα ίσως να κινείται αργά αλλά έχει αρχή, μέση και τέλος συγκεκριμένο.
Αυτό λοιπόν που κάνει το Ανθολόγιο είναι όχι να συνοψίζει αλλά να "παρακάμπτει" τις όποιες ανασταλτικές, "αργές" περιγραφές, για να φανερωθεί, έστω και μηχανικά, η δράση και η πλοκή του Μυθιστορήματος, το γενικό Σχέδιό του... (ΓΙΩΡΓΗΣ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/12/2011)