Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ ΣΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Παρουσίαση

Η συμμετοχή στη Θεία Λατρεία αποτελεί για τον Ορθόδοξο Χριστιανό συνεχή πρόκληση βαθύτατων προβληματισμών. Ο διαρκής εμπλουτισμός της λατρευτικής εμπειρίας του πιστού οδηγεί σε διαπιστώσεις και ερωτήματα περί ποικίλων θεμάτων, ουσιαστικών ή δευτερευόντων. Ένα από τα θέματα αυτά, το της θέσεως των λαϊκών στη Θεία Λατρεία, κυρίως δε στη Θεία Ευχαριστία, είναι αναμφίβολα ουσιαστικότατο.
Ο προβληματισμός μας επί του θέματος αυτού άρχισε από τα παιδικά χρόνια. Η σπουδή στη θεολογία, η μεταπτυχιακή μύηση στις λειτουργικές σπουδές και οι μελέτες που ακολούθησαν, εμπλούτισαν αλλά δεν μετέβαλαν την ουσία του προβληματισμού αυτού: στη λειτουργική πράξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο πιστός λαϊκός είναι συνεργός του κληρικού ή απλός ακροατής; Υφίσταται «υποβάθμιση» της θέσεως των λαϊκών στη Θεία Ευχαριστία κατά τη διάρκεια των είκοσι αιώνων ζωής της Χριστιανικής Εκκλησίας;
Τα παραπάνω ερωτήματα -καθώς και άλλα συναφή- περιστρέφονται γύρω από ένα βασικό άξονα: τον τρόπο, με τον οποίο ο λειτουργός αναγινώσκει τις ευχές στα Μυστήρια, τις Ακολουθίες και τις Αγιαστικές πράξεις, δηλαδή στο σύνολο της Θείας Λατρείας. Αποτελεί κοινή διαπίστωση των ενδιαφερόμενων για τα λειτουργικά ζητήματα, ότι αν το νευραλγικό αυτό θέμα του τρόπου αναγνώσεως των ευχών δεν διευκρινιστεί, τότε και η θέση των λαϊκών στη λατρεία θα παραμένει αδιευκρίνιστη. Γι' αυτό αναλάβαμε τη μελέτη του συγκεκριμένου θέματος, αφενός λόγω βαθύτατου προβληματισμού, ως πιστού που μετέχει στη λατρεία, αφετέρου επειδή συνειδητοποιήσαμε την ανάγκη ενάρξεως συστηματικής περί του θέματος θεολογικής έρευνας.
Η μελέτη τεκμηριώθηκε βιβλιογραφικά στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης -μετά την εκπόνηση και υποστήριξη της εκεί διδακτορικής διατριβής το 1987-, καθώς και στο Ανώτατο Κέντρο Λειτουργικών Σπουδών (Παρίσι), ακολούθως δε στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών (Ρώμη). Το πηγαίο υλικό, όμως, το οποίο αποτελεί τη βάση και ουσία της έρευνας, μελετήθηκε με αρκετές δυσκολίες, είτε με προσωπική μετάβαση σε ελληνικές και ξένες βιβλιοθήκες είτε με παραγγελία μικροταινιών. Είναι, ίσως, η καταλληλότερη ευκαιρία να εκφράσουμε την ευχή για μια μελλοντική δημιουργία στην Ελλάδα όλων των προϋποθέσεων έρευνας της λειτουργικής μας παραδόσεως. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Η ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΕΡΕΥΝΑ
2. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, ΜΕΘΟΔΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΕΥΧΟΛΟΓΙΩΝ Η'-ΙΔ' ΑΙΩΝΩΝ
1. ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗΣ ΕΥΧΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ
ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΗΣ Κ.Δ.
Η ΜΕΤΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ΕΩΣ ΤΟΝ ΙΠΠΟΛΥΤΟ ΡΩΜΗΣ
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΛΑΟΔΙΚΕΙΑΣ (363 μ.Χ.)
ΟΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΕΩΣ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ Ε' ΑΙΩΝΑ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΔΡΑΣΑΝ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΙΣ ΕΠΗΚΟΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΠΟΥ ΕΠΗΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ ΕΩΣ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟ (ΤΕΛΗ Η' ΑΙΩΝΑ)
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
2. ΕΥΧΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΓΙΝΩΣΚΟΝΤΑΙ "ΕΚΦΩΝΩΣ"
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΥΠΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ
Σαφής ορισμός εκφωνήσεως
Οι τυπικές διατάξεις
Οι επί των διατάξεων παρατηρήσεις
Οι εκφωνούμενες ευχές
Εκφώνηση φράσεων
Οι τυπικές διατάξεις
Οι εκφωνούμενες φράσεις
Ενδείξεις διπλής εκφωνήσεως στην ίδια ευχή
Οι τυπικές διατάξεις και οι επ' αυτών παρατηρήσεις
Οι εν λόγω ευχές
Ιδιότυπη τυπική διάταξη περί εκφωνήσεως ευχών
Καταγραφή
Ερμηνευτικές υποθέσεις
ΤΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μυστήρια και Ακολουθίες με εκφωνούμενες ευχές
Αριθμός εκφωνούμενων ευχών
Αριθμός και αρχαιότητα των Ευχολογίων που περιέχουν τις εκφωνούμενες ευχές
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
3. ΕΥΧΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΓΙΝΩΣΚΟΝΤΑΙ "ΜΥΣΤΙΚΩΣ" Ή "ΧΑΜΗΛΟΦΩΝΩΣ"
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΥΠΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ
Σαφής ορισμός μυστικής αναγνώσεως
Οι τυπικές διατάξεις
Οι επί των διατάξεων παρατηρήσεις
Οι περιπτώσεις μυστικής αναγνώσεως
Οι επιμέρους περιπτώσεις
Έμμεσες μαρτυρίες της μυστικής αναγνώσεως
Εκ παραλλήλου ανάγνωση ιερέως και διακόνου
Εκ παραλλήλου ανάγνωση αρχιεπισκόπου και επισκόπου ή πρεσβυτέρου
Ανάγνωση ιερέως εκ παραλλήλου με ψαλλομένους ύμνους, ψαλμούς κτλ.
Η στάση του σώματος
Ιδιότυπες διατάξεις
ΤΑ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μυστήρια και ακολουθίες με μυστικώς αναγνωσκόμενες ευχές
Αριθμός μυστικών ευχών
Τα Ευχολόγια που περιέχουν μυστικές ευχές
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
4. ΕΥΧΕΣ, ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ ΔΕΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΤΑΙ ΕΠΑΚΡΙΒΩΣ
ΕΥΧΕΣ ΧΩΡΙΣ ΕΝΔΕΙΞΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ
Αναφορά στις συγκεκριμένες ευχές
Τα επιμέρους συμπεράσματα
Αριθμός και αρχαιότητα Ευχολογίων - Μυστήρια, Ακολουθίες και ευχές της εν λόγω περιπτώσεως
Ασθενείς ενδείξεις περί του τρόπου αναγνώσεως
ΕΥΧΕΣ ΜΕ ΕΝΔΕΙΞΗ ΕΚΦΩΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ΤΟΥΣ
Αναφορά στις συγκεκριμένες ευχές
Τα επιμέρους συμπεράσματα
Γενικές παρατηρήσεις
Η στάση του σώματος
Η περίπτωση της Κυριακής Προσευχής
ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ ΔΙΑΚΟΝΙΚΩΝ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΦΩΝΟΥΜΕΝΟ ΕΠΙΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΥΧΗΣ
Αναφορά στις συγκεκριμένες ευχές
Τα επιμέρους συμπεράσματα
Γενικές παρατηρήσεις
Αυτός που αναγινώσκει τα διακονικά
Λειτουργός ιερέας χωρίς Διάκονο
Διάκριση εκφωνήσεως - Διακονικών αιτήσεων
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
5. ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕ ΜΥΣΤΗΡΙΟ, ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΗ ΕΥΧΗ
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΥΧΩΝ
ΤΑ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ
ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Λειτουργία Μ. Βασιλείου
Λειτουργία Ι. Χρυσοστόμου
Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων
Λειτουργία Ιακώβου του Αδελφοθέου
Λειτουργία Αποστόλου Μάρκου
Λειτουργία Αποστόλου Πέτρου
Ακολουθία του Βαπτίσματος
Ακολουθία του Γάμου
Ακολουθία εις Δίγαμον
Ακολουθία του Ευχελαίου
Χειροτονία εις Διάκονον
Χειροτονία εις Πρεσβύτερον
Χειροτονία εις Επίσκοπον
Χειροτονία Διακονίσσης
Χειροτονία Υποδιακόνου
Ακολουθία της Μετανοίας
ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ
Μέγας Αγιασμός των Θεοφανείων
Γονυκλισία
Επικήδειος εις κοσμικόν
Επικήδειος εις επίσκοπον
Επικήδειος εις πρεσβύτερον
Επικήδειος εις μοναχόν
Επικήδειος εις νήπιον
Ακολουθία του μικρού μοναστικού σχήματος
Ακολουθία του μεγάλου μοναστικού σχήματος
Ακολουθία του αποκουκουλισμού
Ακολουθία του μεγάλου σχήματος εις γυναίκας [...]
ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΕΣ ΕΥΧΕΣ
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ