WITTGENSTEIN - ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ

Παρουσίαση

Για ορισμένες έννοιες της ζωής μας, όπως η ηθική, η θρησκεία και η τέχνη, ο Wittgenstein έγραψε πολύ λίγα πράγματα. Τόσο λίγα, ώστε αυτός που έρχεται σε πρώτη επαφή με τη φιλοσοφία του να υποθέτει -εύλογα- ότι αυτά τα θέματα δεν τον ενδιέφεραν, τουλάχιστον όχι τόσο όσο η λογική, η γλώσσα, τα μαθηματικά ή η φιλοσοφία της ψυχολογίας. Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Ο Wittgenstein απέφευγε να γράφει για εκείνα τα πράγματα που θεωρούσε υψίστης σημασίας. Όλα όσα η γλώσσα της επιστήμης και της καθημερινότητας μπορεί να εκφράσει είναι μηδαμινά μπροστά σ' εκείνα που η γλώσσα αδυνατεί να εκφράσει. Το «άρρητο» για τον Wittgenstein έχει διττή υπόσταση: λογική και αξιακή. Επί του λογικού επιπέδου, το «άρρητο» είναι άρρητο επειδή αποτελεί προϋπόθεση του νοήματος. Εκείνο που παρέχει νόημα στα λόγια μας, ο κανόνας του νοήματος δεν μπορεί κι αυτός να διατυπωθεί με λόγια, διότι τα λόγια αυτά θα όφειλαν το νόημά τους σε κάποιον άλλο νοηματοδότη, οπότε θα οδηγούμασταν σε μιαν «επ' άπειρον αναδρομή».

Επί του αξιακού επιπέδου, οι προϋποθέσεις του νοήματος αποκτούν τον χαρακτήρα του πρίσματος μέσα απ' το οποίο θεωρούμε τον κόσμο -στον οποίο ασφαλώς συμπεριλαμβανόμαστε και εμείς, ως χωρικά και χρονικά όντα. Αυτό το πρίσμα ή «κοσμοείδωλο» εμπερικλείει τις υπέρτατες αξίες οι οποίες μάς συνέχουν ως ανθρώπινα όντα και ως ανθρώπινη κοινότητα. Δίχως αυτό θα ήμασταν απλώς ένα σύστημα κυττάρων, μορίων, χωροχρονικών συμβάντων, ηλεκτρομαγνητικών μεταβολών κ.τ.λ. Τίποτε από αυτά δεν βρίσκεται επί του αυτού επιπέδου με εκείνο που ονομάζουμε προσωπικότητα: μια ηθική, καλλιτεχνική κ.τ.λ. φυσιογνωμία -εις πείσμα των οπαδών του αναζωπυρούμενου «επιστημονισμού».

Το μόνο ολοκληρωμένο κείμενο που έχουμε γύρω από τις ηθικές αντιλήψεις του Wittgenstein είναι η περίφημη διάλεξη «Περί ηθικής», η οποία καταλαμβάνει μόλις 14 σελίδες του ανά χείρας βιβλίου. Φιλοδοξία μου στο πόνημα αυτό ήταν να παρουσιάσω στον αναγνώστη, εκτός από την εν λόγω διάλεξη, κάθε άλλη σχετική παρατήρηση από τα εκτενή χειρόγραφα του Wittgenstein και τις όχι λιγότερο εκτενείς σημειώσει φίλων και μαθητών του από τις παραδόσεις του στο πανεπιστήμιο του Cambridge ή κατά τη διάρκεια των μη εγκυκλίων συνομιλιών μαζί του. Πιστεύω ότι η σύνδεση της διάλεξης αφενός με τις διάπυρες νεανικές «σκέψεις των χαρακωμάτων» (που ο Wittgenstein κατέγραφε σε ημερολόγια κατά την πενταετή εθελοντική θητεία του στον αυστριακό στρατό) και αφετέρου με τις ώριμες σκέψεις που αποτύπωσε η γραφίδα προικισμένων μαθητών του, θα παράσχει στον αναγνώστη μια πληρέστερη εικόνα των σκέψεων εκείνων που εξακολουθούν να τροφοδοτούν και να εμπνέουν τη σχετική δευτερεύουσα βιβλιογραφία. Η χαρτογράφηση των σύγχρονων τάσεων στο χώρο της ηθικής και μεταηθικής φιλοσοφίας και ο εντοπισμός των κρίσιμων επιδράσεων που η βιτγκενσταϊνική διδασκαλία είχε σ' αυτές, παρέχει το βαθμό γονιμότητας των σκέψεων αυτών. Το δύσκολο αυτό έργο ανέλαβε να φέρει εις πέρας, στο εκτενές Επίμετρό του, ο φίλος και συνάδελφος Στέλιος Βιρβιδάκης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Συντομογραφίες
Βιβλιογραφικές συμβάσεις
Πρόλογος
Εισαγωγή
Περί Ηθικής
LUDWIG WITTGENSTEIN
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΑ
Tagerbucher
ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ
Briefe an Paul Engelman, Briefe an Ludwig von Ficker
ΛΟΓΙΚΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ
Tractatus Logico-philosophicus
ΔΙΑΛΕΞΗ ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ
Lecture on Ethnics
ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΝ WAISMANN
Wittgenstein & der Wiener Kreis (Waisman)
ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΑ
Denkbewegungen: Tagebucher
ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ CAMBRIDGE I
Wittgenstein's Lectures: Cambridge (Moore)
ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ CAMBRIDGE II
Wittgenstein's Lectures: Cambridge (Ambrose)
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ
Philosophische Untersuchungen
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ & ΑΞΙΕΣ
Vermischte Bemerkungen - Culture & Value
ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ ΤΟΝ BOUWSMA
Witegenstein: Conversations (Bouwsma)
Ορισμένες εξελίξεις των περί ηθικής απόψεων του Wittgenstein
RUSH RHEES
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Η ηθική μετά τον Wittgenstein
ΣΤΕΛΙΟΣ ΒΙΡΒΙΔΑΚΗΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ορισμένες επισημάνσεις
ΚΩΣΤΗΣ Μ. ΚΩΒΑΙΟΣ
Σχόλια και αναφορές
Βιβλιογραφία
Πίνακας πραγμάτων
Πίνακας προσώπων