ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΓΩΓΗ: ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (ΧΑΡΤΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ)

Παρουσίαση

Η εκβιομηχανοποίηση, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η πρόοδος των επιστημών κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, έφεραν αναπόφευκτες αλλαγές στο σύγχρονο τρόπο ζωής, στο προσδόκιμο επιβίωσης, στην εξάλειψη ασθενειών του παρελθόντος αλλά και στην εμφάνιση νέων. Σήμερα, τα χρόνια νοσήματα, ή όπως είναι αλλιώς γνωστά με τον όρο νοσήματα φθοράς αποτελούν την κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας και έχουν τις ρίζες τους στις καθημερινές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου και στον τρόπο ζωής του. Η ίδια η αιτιοπαθογένεια και η εξέλιξη αυτών των ασθενειών έφεραν στο προσκήνιο την ανάγκη της πρόληψης αλλά και της εκπαίδευσης του ευρύτερου πληθυσμού σε θέματα που άπτονται των καθημερινών τους συμπεριφορών και σχετίζονται με την υγεία. Αυτό κατ' επέκταση, γέννησε μία σειρά νέων επιστημονικών ειδικοτήτων όπως αυτή της αγωγής και προαγωγής της υγείας.
Η μονομερής παροχή πληροφοριών αποτελούσε τη συνήθη τακτική που χρησιμοποιούσαν παραδοσιακά οι επιστήμονες υγείας για να πείθουν τους ασθενείς τους να αλλάξουν συμπεριφορές που σχετίζονταν με συγκεκριμένα προβλήματα υγείας. Τέτοιου είδους προσεγγίσεις δεν συμβαδίζουν με τις σύγχρονες θεωρίες για την αλλαγή της συμπεριφοράς του ατόμου εφόσον δεν λαμβάνουν υπόψη το ίδιο το άτομο και το περιβάλλον του αλλά και το σύνολο των παραγόντων που αλληλεπιδρούν διαμορφώνοντας τις εκάστοτε συμπεριφορές υγείας. Σήμερα είναι πλέον αποδεκτό ότι ο σωστός σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός προγράμματος αγωγής και προαγωγής της υγείας προϋποθέτει την κατανόηση των παραγόντων που
επηρεάζουν και διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά αλλά και την κινητοποίηση και ενεργό συμμετοχή του ίδιου του πληθυσμού στόχου.
Σκοπός του παρόντος συγγράμματος είναι η εξοικείωση του αναγνώστη τόσο με τους παραπάνω παράγοντες αλλά και με τις βασικότερες θεωρίες στον τομέα της αγωγής και προαγωγής της υγείας. Η εξέλιξη αυτών των θεωριών, τα βήματα υλοποίησής τους καθώς και ενδεικτικές εφαρμογές αυτών παρουσιάζονται στα κεφάλαια που ακολουθούν. Παράλληλα με την παρουσίαση και ανάλυση των θεωριών γίνεται και εκτενής αναφορά στα "πρότυπα" σχεδιασμού προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας. Σε αντίθεση με τον όρο θεωρία, ο όρος "πρότυπο" υποδηλώνει κάτι πιο πρακτικό και ουσιαστικά είναι ο οδηγός σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας. Τέλος το παρόν σύγγραμμα κλείνει με μια ανασκόπηση των πιο γνωστών και επιτυχημένων προγραμμάτων στην κοινότητα και το σχολικό περιβάλλον καθώς και μια εκτενή αναφορά στο θεσμό του υπεύθυνου αγωγής υγείας στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Με την ελπίδα ότι το παρόν σύγγραμμα θα εκπληρώσει τον προορισμό του, συμβάλλοντας στον αρτιότερο και αποτελεσματικότερο σχεδιασμό και υλοποίηση προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το σύνολο των συγγραφέων και συνεργατών για τη συμβολή τους στην υλοποίηση αυτού του έργου. (Γιάννης Μανιός, από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Εισαγωγή
Κεφ.1. Παράγοντες που επηρεάζουν τις συμπεριφορές υγείας των ατόμων
Παράγοντες που επηρεάζουν τις διαιτητικές συμπεριφορές των ατόμων / συνήθειες των παιδιών / συμπεριφορές στους εφήβους / συνήθειες στους ενήλικες και τους ηλικιωμένους
Παράγοντες που επηρεάζουν τα επίπεδα σωματικής άσκησης των ατόμων / στα παιδιά / στους εφήβους / στους ενήλικες / στους ηλικιωμένους
Κεφ.2. Μοντέλο Πεποιθήσεων για την Υγεία
Παράμετροι / Εφαρμογή του Μοντέλου Πεποιθήσεων για την Υγεία
Κεφ.3. Διαθεωρητικό Μοντέλο & Στάδια Αλλαγής της Συμπεριφοράς
Παράμετροι του Διαθεωρητικού Μοντέλου
Μελέτη Περιστατικού
Εφαρμογή του Διαθεωρητικού Μοντέλου & Σταδίων Αλλαγής Συμπεριφοράς: Working Well Trial
Κεφ.4. Θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης
Παράμετροι της Θεωρίας της Κοινωνικής Μάθησης
Εφαρμογή της Θεωρίας της Κοινωνικής Μάθησης: Μελέτη CATCH
Κεφ.5. Θεωρία Δικαιολογημένης Δράσης - Θεωρία Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς
Τέσσερα βήματα για την υλοποίηση της Θεωρίας Σχεδιασμένης Συμπεριφοράς
Εφαρμογή της Θεωρίας Σχεδιασμένης
Συμπεριφοράς: Πρακτικές Οδηγίες
α. Υλοποίηση ενός Focus group (βήμα 2ο)
β. Βαθμολόγηση του ερωτηματολογίου (βήμα 3ο)
Κεφ.6. Μοντέλο Κοινωνικού Μάρκετινγκ
Ανασκόπηση των Θεωριών που διέπουν τη σχέση των ΜΜΕ με το κοινό
Θεωρίες που αφορούν τον Πομπό (ΜΜΕ) / το Δέκτη (κοινό)
Σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο των ΜΜΕ στη διαμόρφωση συμπεριφορών υγείας
Κοινωνικό Μάρκετινγκ και Υγεία
Τεχνικές μάρκετινγκ για προαγωγή της υγείας
Τα βήματα του Κοινωνικού Μάρκετινγκ
Εφαρμογή του Κοινωνικού Μάρκετινγκ: Προώθηση του θηλασμού μέσω του διατροφικού προγράμματος WIC
Κεφ.7. Ανάπτυξη μιας παρέμβασης Διατροφικής Αγωγής. Η Χαρτογράφηση της Παρέμβασης
Βήμα 1ο: Καθορισμός των σκοπών και των αντικειμένων του προγράμματος
Βήμα 2ο: Επιλογή κατάλληλων μεθόδων και στρατηγικών
Βασικές μέθοδοι
Μέθοδοι για αύξηση των γνώσεων
Μέθοδοι για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και αυτό-αποτελεσματικότητας
Μέθοδοι για αυτό-αξιολόγηση
Μέθοδοι για την αντίληψη του οφέλους/κινδύνου
Μέθοδοι για αλλαγή των αντιλήψεων/στάσεων
Μέθοδοι για αλλαγή εξωτερικών μεταβλητών
Βήμα 3ο: Σχεδιασμός και οργάνωση του υλικού παρέμβασης
Βήμα 4ο: Υιοθέτηση και εφαρμογή του σχεδιασμού
Βήμα 5ο: Δημιουργία ενός σχεδίου αξιολόγησης
Εφαρμογή της Χαρτογράφησης της Παρέμβασης: Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας και Διατροφής σε δημοτικά σχολεία της Κρήτης
Κεφ.8. Πρότυπο Δράσης Σχεδιασμού, Εφαρμογής και Αποτίμησης
Στάδιο 1ο: Κοινωνική Αξιολόγηση
Σκοπός της κοινωνικής αξιολόγησης
Πώς μετριέται η κοινωνική αξιολόγηση;
Βήματα υλοποίησης του σταδίου της κοινωνικής αξιολόγησης όταν απαιτείται μεγάλη και διευρυμένη συμμετοχή από τα μέλη της κοινότητας
Ανάλυση των πληροφοριών που προέκυψαν από την κοινωνική αξιολόγηση
Στάδιο 2ο: Επιδημιολογική Αξιολόγηση
Σκοπός της επιδημιολογικής αξιολόγησης
Σχέση αλληλεπίδρασης υγείας και κοινωνικών προβλημάτων
Αξιολόγηση των προβλημάτων υγείας και ιεράρχηση των στόχων του προγράμματος
Καθορισμός των στόχων του προγράμματος αγωγής ή προαγωγής υγείας
Στάδιο 3ο: Αξιολόγηση συμπεριφορών και περιβάλλοντος
Σκοπός της αξιολόγησης συμπεριφορών και περιβάλλοντος
Αξιολόγηση συμπεριφορών
Καθορισμός συμπεριφορικών στόχων
Αξιολόγηση περιβάλλοντος
Εκπαιδευτική και Οικολογική Αξιολόγηση
Παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και το περιβάλλον [...]
5ο Στάδιο: Διοικητική και Πολιτειακή Αξιολόγηση
6ο Στάδιο: Φάση Εφαρμογής
7ο-9ο Στάδιο: Φάση Αποτίμησης
Εφαρμογή του Πρότυπου Δράσης
Σχεδιασμού Εφαρμογής και Αποτίμησης: Gimme 5 (Louisiana)
Κεφ.9. Ανασκόπηση προγραμμάτων Διατροφικής Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας στο σχολείο και στην κοινότητα
Κεφ.10. Εφαρμογή Σχολικών
Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στην Ελλάδα
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ: Ποιότητα Ζωής
Α. Συστήματα μέτρησης της Ποιότητας Ζωής
Β. WHOQOL-BREF
Γ. EQ-5D
Δ. Coop Charts
Ευρετήριο

Συγγραφείς: Βλαχάκη Ευαγγελία-Χρυσάνθη, Γραμματικάκη Εύα, Ευσταθίου Νίκος, Ιωάννου Ελίνα, Κατσίνα Ρόζα, Καφάτου Ειρήνη, Κώνστα Ορσαλία, Μανιός Γιάννης, Ντετοπούλου Βίβιαν, Παναγιωτάκος Δημοσθένης, Ρίσβας Γρηγόρης.