ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΥΔΩΝΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΑΥΓΟΥΣΤΙΝΕΙΟΥ SOLILOQUIA (ΣΚΛΗΡΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ)

Παρουσίαση

Η επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος οδήγησε στην προοδευτική εξαφάνιση της Λατινικής, η οποία περιορίστηκε στο δυτικό τμήμα της παλαιάς ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τα λατινικά κείμενα και τη λατινική γλώσσα ήδη από τον 13ο αιώνα υπήρξε συνέπεια των ιστορικών συνθηκών. Η βυζαντινή αυτοκρατορία καταρρέει και στρέφεται προς τη Δύση, προσδοκώντας στρατιωτική βοήθεια. Καθώς όμως το χάσμα που δημιουργήθηκε μετά το σχίσμα των Εκκλησιών ήταν βαθύ, έπρεπε παράλληλα να επιδιωχθεί και η θρησκευτική προσέγγιση. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης εντάσσεται η στροφή προς τα θεολογικά κείμενα της Δύσης και οι απόπειρες μεταφοράς τους στην ελληνική γλώσσα. Το ενδιαφέρον των βυζαντινών μεταφραστών επικεντρώνεται στην πατερική και σχολαστική γραμματεία, ενώ παράλληλα μεταφράζονται λειτουργικά και συνοδικά κείμενα. Έτσι η ξεχασμένη λατινική γλώσσα καλείται τώρα να συνδράμει στο διάλογο ανάμεσα στον ανατολικό και τον δυτικό κόσμο.
Ένας από τους βυζαντινούς λογίους που συμβάλλουν στην ανανέωση των δεσμών με τον πνευματικό κόσμο της Δύσης και τη διεύρυνση των οριζόντων της Ανατολής είναι και ο Δημήτριος Κυδώνης. Η μεταφραστική του δραστηριότητα, μια μόνο πτυχή της πολύπλευρης και πληθωρικής προσωπικότητάς του, αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική προσφορά. Αυτός ο πολιτικός «μεσάζων» του αυτοκράτορα μετατρέπεται σε μια «πνευματική γέφυρα» ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση και αφιερώνει όλη του τη ζωή στην ενωτική προσπάθεια. Ο Κυδώνης κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία της βυζαντινής λογοτεχνίας εξαιτίας της γνώσης της λατινικής γλώσσας και της εξοικείωσής του με τη δυτική θεολογία, κυρίως όμως εξαιτίας της πλούσιας μεταφραστικής του παραγωγής.
Η έρευνα, ήδη παλαιότερα, είχε επισημάνει την ανάγκη μιας διεξοδικής μελέτης σχετικά με τη ζωή και τα έργα και προπαντός τις μεταφράσεις του Κυδώνη. Όσον αφορά το πρώτο ζητούμενο, θα χαρακτηρίζαμε ικανοποιητική την ανταπόκριση των ερευνητών η συστηματική όμως μελέτη των μεταφράσεών του και η διερεύνηση της φιλολογικής του προσωπικότητας παραμένει desideratum, που θα μπορέσει να ολοκληρωθεί μόνον αφού προηγηθεί η μελέτη της χειρόγραφης παράδοσης και στη συνέχεια η έκδοση των ανέκδοτων έργων του.
Αντικείμενο της προκείμενης εργασίας είναι η εξέταση της χειρόγραφης παράδοσης και η κριτική έκδοση της μετάφρασης του ψευδαυγουστίνειου έργου Soliloquia animae ad deum από τον Δημήτριο Κυδώνη. Για μια ολοκληρωμένη μελέτη, ωστόσο, αυτής της μετάφρασης πρέπει να συνεκτιμηθεί το πνευματικό κλίμα της εποχής εκείνης αφενός και αφετέρου η συνολική λατινική παιδεία και μεταφραστική δραστηριότητα του βυζαντινού λογίου, καθώς και οι θεωρητικές του απόψεις όσον αφορά τους δυτικούς Πατέρες. Δεδομένου, εξάλλου, ότι η πολιτική δραστηριότητά του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη συγγραφική και ότι ορισμένα γεγονότα της ζωής του «καθορίζουν» αλλά και ερμηνεύουν την πνευματική του παραγωγή, η ένταξη του συγγραφικού και ειδικότερα του μεταφραστικού του έργου στο ευρύτερο ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ενδελεχέστερη μελέτη του. (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Εισαγωγικά
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Ο ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
1. Ο Δημήτριος Κυδώνης και η εποχή του
2. Ο Δημήτριος Κυδώνης και η λατινική γλώσσα
3. Ο Δημήτριος Κυδώνης και οι δυτικοί Πατέρες
4. Η μεταφραστική δραστηριότητα του Δημητρίου Κυδώνη
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟ-ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ
Α. ΤΟ ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΕΡΓΟ SOLILOQUIA
Β. Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΥΔΩΝΗ
1. Χρονολόγηση της μετάφρασης
2. Το λατινικό πρότυπο της μετάφρασης
3. Σύγκριση με το λατινικό κείμενο
Γ. ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΥΔΩΝΗ
1. Περιγραφή των χειρογράφων
2. Η πρώτη έκδοση
3. Σχέσεις των χειρογράφων
Δ. ΑΛΛΕΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΛΑΤΙΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
1. Μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα
2. Μεταφράσεις σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες
Ε. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΣΤ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
DEMETRIOS KYDONES' UBERSETZUNG
DES PSEUDO-AUGUSTINISCHEN WERKS
SOLILOQUIA. ZUSAMMENFASSUNG
ΚΕΙΜΕΝΟ
Ευχαί θεωρητικαί και ερωτικαί αι καλούμενοι Μονόλογοι του μακαρίου Αυγουστίνου ερμηνευθείσαι παρά Δημητρίου του Κυδώνη
Ευρετήρια Πίνακες