ΦΑΝΑΡΙΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΑ ΣΤΙΧΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Παρουσίαση

Τα φαναριώτικα και αστικά στιχουργήματα, ανώνυμα ή επώνυμα ποιήματα και άσματα, αποτελούν οπωσδήποτε το πιο δημοφιλές και ενδεχομένως το μεγαλύτερο κομμάτι της νεοελληνικής λογοτεχνίας της εποχής του Διαφωτισμού. Παρότι από το 1790 και εξής πολλά από αυτά δημοσιεύτηκαν είτε αυτόνομα είτε ενσωματωμένα σε άλλα κείμενα, ή συμπεριλήφθηκαν σε έντυπες ανθολογίες, η πλειονότητά τους παραδίδεται σε χειρόγραφη μορφή. Περιέχονται στις γνωστές "μισμαγιές", "μισμαγιά" ή "καταστιχάκια", χειρόγραφες συλλογές του 18ου και 19ου αι. με σύμμικτο, συνήθως, περιεχόμενο. Ένας σημαντικός αριθμός τέτοιων χειρογράφων, περί τα 50, απόκεινται σήμερα σε ελληνικές και ρουμανικές βιβλιοθήκες πλην δύο περιπτώσεων, το υλικό των χειρόγραφων συλλογών είναι ανέκδοτο.
Αντίθετα από το δημοτικό τραγούδι, τα φαναριώτικα τραγούδια και ποιήματα ή στιχουργήματα είναι δημιούργημα ενός περιβάλλοντος και πολιτισμού του άστεως. Πρωτοεμφανίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη, πιθανότατα κατά το πρώτο μισό του 18ου αι., και ήδη στο δεύτερο μισό του απαντούν στο ευρύτερο φαναριώτικο περιβάλλον, δηλαδή όχι μόνο στην Πόλη, αλλά και στο Βουκουρέστι και στο Ιάσιο. Από εκεί διαδόθηκαν σε άλλες περιοχές του ελληνόφωνου χώρου, από τη Μικρά Ασία μέχρι τα Επτάνησα, αλλά και στις ελληνικές παροικίες της Διασποράς. [...]
Παρά το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν, τα φαναριώτικα στιχουργήματα παραμένουν ένα άγνωστο κομμάτι της νεοελληνικής γραμματείας. Το κενό αυτό της έρευνας εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την έλλειψη βιβλιογραφικής και εκδοτικής υποδομής. Οι χειρόγραφες συλλογές στιχουργημάτων είναι αβιβλιογράφητες ως σώμα και, όπως σημειώθηκε, εκτός από δύο είναι όλες ανέκδοτες. Οι ελλείψεις αυτές, σε συνδυασμό με τις εγγενείς δυσκολίες της έρευνας χειρόγραφων πηγών (δυσχέρειες πρόσβασης, κοπιώδης ανάγνωση και μεταγραφή, υψηλή συχνότητα προβλημάτων πατρότητας και χρονολόγησης), επηρέασαν ανασταλτικά τη συστηματική έρευνα των φαναριώτικων στιχουργημάτων. Εξίσου ή ακόμη περισσότερο ανασταλτατικά λειτούργησε η αρνητική αξιολόγηση των κειμένων αυτών εκ μέρους της πλειοψηφίας των γραμματολόγων, οι οποίοι, εν αγνοία συχνά του υπάρχοντος υλικού και μη διακρίνοντας ανάμεσα στους διαφορετικούς ορίζοντες προσδοκιών, προσέγγιζαν και αξιολογούσαν τα έργα της εποχής του νεοελληνικού Διαφωτισμού μέσα από αντιλήψεις περί λογοτεχνίας και λογοτεχνικότητας, οι οποίες είχαν διαμορφωθεί σε πολύ μεταγενέστερα χρόνια.
Η αναθεώρηση της στάσης αυτής εγκαινιάστηκε πριν από τρεις περίπου δεκαετίες, όταν μελετητές του νεοελληνικού Διαφωτισμού άρχισαν να διερευνούν συστηματικότερα την εξέλιξη της πλασματικής πεζογραφίας του 18ου αιώνα. Απόρροια της ενασχόλησης με το "Σχολείον των ντελικάτων εραστών" (1790) του Ρήγα και με το "Έρωτος αποτελέσματα" (1792), το πλήθος των αποριών που προέκυψε με αφορμή τα στιχουργήματα που ήταν ενοφθαλμισμένα στα δύο λογοτεχνικά, πεζά αφηγήματα υπέδειξε σταδιακά ένα ιδιαίτερο ερευνητικό πεδίο. Η εξέλιξη του ενδιαφέροντος των ερευνητών και η συνακόλουθη ανατίμηση των φαναριώτικων και των αστικών στιχουργημάτων παρουσιάζεται αναλυτικά στον παρόντα τόμο από τον Mario Vitti, του οποίου οι έρευνες, μαζί με εκείνες της Άντειας Φραντζή και του Αλέξη Πολίτη, ανανέωσαν τους τρόπους προσέγγισης και έδωσαν καταλυτικά ερεθίσματα για τη διαμόρφωση νέων ερευνητικών προτάσεων.
Ο ανά χείρας τόμος αποτελεί την πρώτη προσπάθεια να αποτιμηθούν συνολικά τα αποτελέσματα της προγενέστερης έρευνας για τα φαναριώτικα στιχουργήματα, να συγκροτηθεί ένας συστηματικός ερμηνευτικός διάλογος και να ανακαθοριστούν τα ερευνητικά ζητούμενα. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

-Πρόλογος
MARIO VITTI
Τα φαναριώτικα στιχουργήματα και η ελληνική ποίηση του καιρού τους
ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER
"Εις το θέατρον του κόσμου": Αποτυπώσεις του Μπαρόκ στα φαναριώτικα στιχουργήματα
MATTHIAS KAPPLER
Two cities of Beloveds, One Garden of Love: The case of "Erotos Apotelesmata"
ALBRECHT BERGER
Τα τραγούδια του σενιόρ Μόμαρς
ΒΕΝΕΤΙΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ
Φαναριώτικα στιχουργήματα σε αθηναϊκούς κώδικες
ΧΑΡΙΤΩΝ ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ
Άσματα των Μπεκρήδων και ερωτικά τραγούδια από χειρόγραφο της Βέροιας του 18ου αιώνα
ΧΑΡΙΤΩΝ ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ
Η συλλογή φαναριώτικων στιχουργημάτων του Νικηφόρου Καντουνιάρη στον cod. Petropolitanus gr.734 της Βιβλιοθήκης του Α. Παπαδοπούλου-Κεραμέως
TUDOR DINU
Alecu Vacarescu (1769-1799). Ένας λησμονημένος ελληνο-ρουμάνος στιχουργός
ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΩΤΑΚΗΣ - ΑΛΚΗΣΤΗ ΣΟΦΟΥ
Ποιήματα και τραγούδια στην Εφημερίδα των Μαρκίδων (1797)
ΛΙΛΙΑ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ-HIRNER
Φαναριώτικα ειδύλλια και οπτικά εγκώμια
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΙΩΑΝΝΟΥ
"Το είπα 'γώ πολλές φορές": Τα δημοφιλέστερα φαναριώτικα στιχουργήματα της εποχής του νεοελληνικού Διαφωτισμού
JOHANN STRAUSS
The New Status of Turkish in the Phanariot Era. Notes on the Turkish elements in Phanariot prose and poetry writing
ΜΙΧΑΛΗΣ Ν. ΜΙΧΑΗΛ
Δυτικές όψεις μιας κοινωνίας της Ανατολής: Αποτυπώσεις της οθωμανικότητας του 18ου αιώνα στη φαναριώτικη ποίηση
ΓΙΑΝΝΗΣ ΞΟΥΡΙΑΣ
"Μόνε κάτι κονζάκια" ή "ένα πλήθος σκουριασμένων λέξεων";
Λόγος και αντίλογος για τα φαναριώτικα τραγούδια στο τέλος του 18ου αιώνα
ΣΤΕΣΗ ΑΘΗΝΗ
Η φαναριώτικη λυρική ποίηση και το τυπωμένο βιβλίο: 1790-τέλος 19ου αιώνα
ΜΑΡΙΛΙΖΑ ΜΗΤΣΟΥ
Τα Λυρικά του Αθανάσιου Χριστόπουλου. Ανακρεοντισμός, Ευδαιμονισμός. Λιμπερτινισμός
ΑΝΤΕΙΑ ΦΡΑΝΤΖΗ
Από την ιδιωτική συνθήκη στη δημόσια έκφρασή της: Ο Ηλίας Τανταλίδης (1818-1876) και η περιστασιακή ποίηση
ΑΛΕΞΗΣ ΠΟΛΙΤΗΣ
Φαναριώτικα τραγούδια: Από το τραγούδι προς την αυταξία του λόγου, 1800-1820
ΕΙΡΗΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Φαναριώτικα στιχουργήματα: Η παρουσία τους στις έντυπες ποιητικές ανθολογίες του 19ου αιώνα
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΛΕΜΜΕΝΟΣ
"Εν ελλείψει ποιήσεως αληθούς": Λαϊκά πρότυπα στη φαναριώτικη μουσικοποιητική παραγωγή
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ
Μορφολογικές παρατηρήσεις στο είδος των φαναριώτικων τραγουδιών
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γ. ΧΟΤΖΑΚΟΓΛΟΥ
Αναζητήσεις στην ελληνική ζωγραφική της εποχής των Φαναριωτών: Η περίπτωση της Κύπρου
-Τοιχογραφία στο συνοδικό της μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών. ΠΕΛΛΗ ΜΑΣΤΟΡΑ, Η "Πολιτεία" του Νικολάου Νεδέλκου
-Βιβλιογραφία για τα φαναριώτικα στιχουργήματα
Επιμέλεια: Σταυρούλα Λοφίτη, Γιώργος Μύαρης
-Ευρετήριο Πρώτων Στίχων. Ποιήματα και άσματα σε έντυπες και χειρόγραφες πηγές της εποχής του νεοελληνικού Διαφωτισμού. Επιμέλεια: Ι. Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister, Μ. Ιωάννου, Χ. Καρανάσιος, M. Kappler
-Ευρετήρια