ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΡΑΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΥΣ ΤΟΥ

Παρουσίαση

Η επιβίωση των "Φαινομένων" του Αράτου από τους Σόλους αποτελεί σημαντικό φαινόμενο της ελληνικής γραμματείας. Το έργο αυτό κυκλοφόρησε τη δεκαετία 280-270 π.Χ. και, όπως φαίνεται, εντυπωσίασε με την πρωτότυπη θεματολογία του και τις ποιητικές αρετές του. Η απήχηση, που προκάλεσε, διαγιγνώσκεται καταρχάς στα ποιητικά έργα των σύγχρονων και των μεταγενέστερων του Αράτου. Μολονότι η αστρονομία, και σε μικρότερο βαθμό τα προγνωστικά του καιρού, είχαν αξιοποιηθεί στην ποίηση πριν από τον Άρατο, φαίνεται ότι αυτός πέτυχε να τα αναγάγει σε μοτίβο κατάλληλο για αισθητική εκμετάλλευση. Συνοπτικά, μπορούμε να επισημάνουμε την επίδρασή του: (1) στην αλεξανδρινή ποίηση (Καλλίμαχος, Απολλώνιος ο Ρόδιος, Θεόκριτος), (2) σε επιγράμματα διαφόρων περιόδων (Παλατινή Ανθολογία), (3) στη διδακτική ποίηση της ελληνιστικής και της αυτοκρατορικής περιόδου (Νίκανδρος, Διονύσιος ο Περιηγητής, Οππιανός από την Ανάβαρζο, Οππιανός από την Απάμεια), (4) στο έπος της ύστερης αρχαιότητας (Νόννος). Η μίμηση εκδηλώνεται με την υιοθέτηση (α) εικόνων, (β) χαρακτηριστικής αράτειας ορολογίας, (γ) με τον συνδυασμό των δύο προηγουμένων, και (δ) με την ανάδειξη της θεματολογίας της αστρονομίας σε καίρια σημεία των έργων.
Παράλληλα, η αρχαία γραμματεία από τον 3ον αι. π.Χ. και δώθε μαρτυρεί την αναγωγή του ποιήματος σε πρότυπο. Κατά πάσα πιθανότητα, μορφοποιεί σε κάποιο βαθμό την επίδραση που άσκησε η συνοδευτική λογοτεχνία των "Φαινομένων": με αφορμή το ποίημα και με προφανή στόχο τη διδασκαλία του στην εκπαίδευση, γράφτηκαν ποικίλα ερμηνευτικά κείμενα (εισαγωγικά και εξηγητικά), επιτομές ή κατάλοιπα των οποίων συνοδεύουν το αράτειο έργο στα βυζαντινά χειρόγραφα. Μαζί τους περιέχονται και τα Σχόλια στον Άρατο (Scholia vetera), κείμενο με διαδοχικές επιστρωματώσεις υλικού, η εμφάνιση του οποίου μπορεί κατά προσέγγιση να τοποθετηθεί στον 1oν αι. π.Χ. Αυτή η συνοδευτική εξηγητική γραμματεία απηχεί παράλληλα το έντονο ενδιαφέρον του ελληνορωμαϊκού κόσμου για την αστρονομία ως μέρος της βασικής και της ανώτερης εκπαίδευσης. Φαίνεται ότι και οι αρχαίες μαρτυρίες ακολουθούν μια παράλληλη εξέλιξη, όσον αφορά τον Άρατο. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Γενική επισκόπηση
Η έρευνα έως σήμερα
Η παρούσα έρευνα
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ: ΠΟΙΗΣΗ, ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙ
Διδακτική ποίηση και φιλοσοφία
Ο «στωικός» Άρατος
Μυθολογικές και κοσμολογικές ερμηνείες: ορφικο-πυθαγορικά στοιχεία στα Φαινόμενα
Η προσωκρατική παράδοση και ο Άρατος
Η επιστημονική παράδοση των Φαινομένων: αστρονομία και προγνωστικά
Η φιλοσοφική επίδραση του 4ου αι.: κοσμολογία και θεολογία
Ο κόσμος ως τεχνούργημα
Το έμβιο σύμπαν
Η βιβλιόφιλη ποίηση του Αράτου
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗ ΣΤΓΧΡΟΝΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ (Εισαγωγικές επισημάνσεις)
ΤΜΗΜΑ Ι. Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1. ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΟΥ ΑΡΑΤΟΥ
Η αρνητική κριτική του Πραξιφάνη
Η κρίση των ομοτέχνων του Αράτου
2. ΟΙ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ
Η σύνδεση των Φαινομένων με τη Στοά: ο Χρύσιππος
Τα νέα μορφωτικά κέντρα: Τα Φαινόμενα στη Ρόδο και την Πέργαμο
Ο Άτταλος και ο Ίππαρχος: η έκδοση των Φαινομένων στη Ρόδο
Η περγαμηνή ερμηνευτική: ο Κράτης ο Μαλλώτης
Ο Βοηθός και η κληροδοσία του στις αράτειες σπουδές
Ο Ποσειδώνιος και η Σχολή του: η εισαγωγή των Φαινομένων στη Ρώμη
Η αποκρυστάλλωση των ερμηνειών στα Σχόλια
Ποίηση και τέχνη: η ομηρική ερμηνευτική και ο Άρατος
Τα Φαινόμενα του Αράτου στον κύκλο των ...
Το ....... του Ιουλίου Καίσαρα
Η συγκατάλεξη του Αράτου στον Στέφανο του Μελεάγρου
Ο «μυθογράφος» Άρατος στον Διόδωρο τον Σικελιώτη
ΤΜΗΜΑ II. ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
1. ΤΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ Β' ΣΟΦΙΣΤΙΚΗΣ
Το ποίημα στην εκπαίδευση
Ο Άρατος σε ανθολόγια καί δοξογραφικές συλλογές
Η μαρτυρία των αρχαίων γραμματικών
Οι λογοτεχνικές πηγές
Τα παπυρικά σπαράγματα των Φαινομένων
Το εγκυκλοπαιδικό υλικό των Φαινομένων: ο Πλούταρχος και ο Γαληνός
Η κριτική του αράτειου ύφους: τα ομηρικά Σχόλια και ο Λογγίνος
Μεταξύ φιλοσοφίας και ρητορικής: το εγκώμιο της γεωργίας
2. Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΦΑΙΝ. ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Η πρόσληψη του προοιμίου (Φαιν. 1-18) από τον 3ον αι. π.Χ. έως τον 6ον αι. μ.Χ
Η ουράνια Δίκη και η επίγεια δικαιοσύνη κατά τον 4ον αι. μ.Χ
Η αλεξανδρινή παιδεία του Συνεσίου Κυρήνης
ΤΜΗΜΑ III. ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Εισαγωγικές παρατηρήσεις
1. Η ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ ΣΤΙΧΟΥ
2. ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΣΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΑΠΟΛΟΓΗΤΕΣ
3. Ο ΑΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΑΙΡΕΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Η ΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΩΝ
4. Η ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Ο Κ ΑΙΣ ΑΡΕΙ ΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Ι. Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ Ο ΨΕΓΔΟ-ΤΑΤΙΟΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
II. Ο ΑΡΑΤΟΣ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΛΕΞΙΚΑ
III. Ο ΑΡΑΤΟΣ ΣΕ ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΩΡΙΩΝ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ, ΟΡΩΝ, ΕΝΝΟΙΩΝ
SUMMARY