«ΛΕΥΚΑ ΚΟΛΑΡΑ» ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

Παρουσίαση

Η Εγκληματολογία φέρει από τους ιδρυτικούς της πατέρες ως επιστημονικός κλάδος το προπατορικό αμάρτημα να θεωρεί τον οικονομικό εγκληματία του «λευκού κολάρου» ως περιστασιακό εγκληματία, που δεν συνιστά κίνδυνο, όπως ο παθολογικός αταβιστικός εγκληματίας που πρέπει να εξουδετερωθεί. Χαρακτηριστικά, ο Lombroso αναφέρει, ως παράδειγμα της επιπολαιότητας που διακρίνει τον «εγκληματικό τύπο», την αναφορά ενός καταδίκου πριν από την εκτέλεσή του, ότι «Εύχομαι εις όλους υμάς να είσθε κλέπται ελεύθεροι και τότε θα είσθε ου μόνον ελεύθεροι, αλλά και τετιμημένοι δια παρασήμων εγώ είμαι ληστής ιδιώτης εάν ήμην ληστής δημόσιος δεν θα ευρισκόμην εδώ» ( «Ο Εγκληματίας Άνθρωπος», Κάκτος, 2002 (1876), σ. 509). Και σε άλλο σημείο του εμβληματικού του έργου αναφέρει ως ένδειξη της παθολογίας του εγκληματία, ότι «οι κλέπται εν Λονδίνω [...] σχηματίζουσι την πεποίθησιν ότι υπάρχουσιν αχρείοι και παρά τοις ανωτέραις τάξεσι της κοινωνίας [...] συνάγουσι δε το συμπέρασμα ότι δεν δύναται να είναι πολύ φαύλη η πράξις, ήτις διαπραττόμενη παρά των πλουσίων δεν θεωρείται αξιόμεμπτος» (σ. 487).
Έπρεπε να μεσολαβήσουν αρκετές δεκαετίες για να κινηθεί η εγκληματολογική σκέψη προς την αντίθετη κατεύθυνση, στρέφοντας τον κοινωνικό προβολέα από την παθολογία του ατομικού εγκληματία στην κοινωνική παθολογία της εγκληματογένεσης αλλά και στη μεροληψία των φορέων εφαρμογής του νόμου, για τον εντοπισμό νέων ερμηνευτικών εργαλείων ως προς το εγκληματικό φαινόμενο. Ειδικότερα στο πεδίο της οικονομικής εγκληματικότητας, η συμβολή του Sutherland υπήρξε καταλυτική, καθώς εισάγει τον όρο και την έννοια του εγκληματία του «λευκού κολάρου ή περιλαιμίου» ήδη το 1940 ("White Collar Criminality", American Sociological Review, v.5), ενώ επιτομή της προσέγγισής του θεωρώ την φλεγματική φράση του, ότι: «Οι εφευρετικοί και ευφυείς εγκληματίες των χαμηλών τάξεων είναι οι κατ'επάγγελμα εγκληματίες, ενώ οι εγκληματίες των ανωτέρων τάξεων με τις ίδιες ιδιότητες είναι γενικά δικηγόροι».
Έκτοτε, και μέχρι σήμερα, η έννοια αυτή έχει καταστεί πραγματικός «σταυρός του μαρτυρίου» για εγκληματολόγους, κοινωνιολόγους, ποινικολόγους, νομοθέτες και εφαρμοστές του νόμου, πολιτικούς και κοινή γνώμη. Σύμφωνα με μία εύστοχη διαπίστωση, «κάθε γενιά ανακαλύπτει το εταιρικό έγκλημα και το έγκλημα του λευκού κολάρου με κάποια αφελή έκπληξη» (W.S. Laufer, 2008). Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι πρόσφατα στη χώρα μας προξένησε μεγάλη εντύπωση και δόθηκε ιδιαίτερη δημοσιότητα σε μία διατύπωση επικεφαλής ανεξάρτητης αρχής ενώπιον Κοινοβουλευτικής Επιτροπής, ότι ο σύγχρονος εγκληματίας έχει σπουδάσει σε καλά πανεπιστήμια και φοράει γραβάτα. Οι έλληνες έπεσαν πάλι από τα σύννεφα! [...] (Από το προλογικό σημείωμα του Βασίλη Καρύδη)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ Β. ΚΑΡΥΔΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α' ΜΕΡΟΣ
Το έγκλημα του λευκού περιλαιμίου ως αυθεντική έννοια της εγκληματολογικής θεωρίας
Ι. Εκδοχές συναινετικού μοντέλου
Α. Η ιταλική θετικιστική παράδοση
Cesare Lombroso: Αναζητώντας τον εγκληματία-άνθρωπο στο πορτρέτο του οικονομικού εγκληματία
Enrico Ferri: Ο οικονομικός εγκληματίας ως μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι και ως φορέας νομικής ευθύνης
Β. Η απομάκρυνση του οικονομικού εγκληματία από το ανθρωπολογικό μοντέλο και οι πρώτες απόπειρες πρόσδεσής του σε ευρύτερες κοινωνιολογικές συνισταμένες
Edward Alsworth Ross: Η κοινωνική ισχύς του οικονομικού εγκληματία και ο ελλειμματικός κοινωνικός έλεγχος ως δύο αντιστρόφως ανάλογα μεγέθη
Albert Morris: Οι εγκληματίες της κοινωνικής αφρόκρεμας
Γ. Η εγκληματολογική θεωρία σε μετάβαση: από τον δράστη στη δράση και από τον εγκληματία στο έγκλημα όπως καταγράφεται από τον Edwin Sutherland
Το έγκλημα του λευκού περιλαιμίου
Η μεταβλητή του ποινικού νόμου και η σχετικότητα του εγκλήματος
Η γενική θεωρία της διαφορικής συναναστροφής και της διαφοροποιημένης κοινωνικής οργάνωσης ως ερμηνευτικά κλειδιά του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου
Αποτίμηση της θεωρητική προσφοράς του Sutherland
Δ. Δομολειτουργισμός και ανομία - Από τη θεωρητική σκοπιά του Robert Merton
Το εγκληματικό φαινόμενο ως συνώνυμο της συστημικής προσαρμογής
Η έννοια της ανομίας ως θεωρητικό κληροδότημα του Emile Durkheim
Η ανομική αποτύπωση του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου
Η «πολιτική μηχανή» του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου και η λειτουργικότητά της
Η συμβολή και τα όρια του μερτονικού μοντέλου
ΙΙ. Η συγκρουσιακή τομή στην εγκληματολογική σκέψη και η ανάδυση της κριτικής εγκληματολογίας
Α. Η κριτική προσέγγιση του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου ως έγκλημα των ισχυρών
Β. Willem Bonger: Πρόδρομες κριτικές θεωρήσεις του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου και οι αναφορές του στην καπιταλιστική δομή
Γ. William Chambliss: Αναπαραστάσεις του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου υπό το πρίσμα του νομικού ρεαλισμού
Δ. Richard Quinney: Αντιστίξεις του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου και της κοινωνικής πραγματικότητας
Ε. Επιτεύγματα και αγκυλώσεις του συγκρουσιακού σχήματος
Β' ΜΕΡΟΣ Η πορεία και εξέλιξη του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου ως εγκληματολογικού όρου και ως κοινωνικού φαινομένου
I. Ιχνηλατώντας το πραγματικό κοινωνικό πεδίο
Α. Η θεωρητική διαμάχη ανάμεσα στη νομική υπόσταση και στην πραγματική διάσταση του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου
Β. Από τη σφαίρα των αφαιρετικών αναζητήσεων στο πεδίο της απτής, μεσαίας τάξης
Γ. Η γενική θεωρία του αυτοελέγχου και η περιχαράκωση του φαινομένου του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου στα όρια της εξατομικευμένης συμπεριφοράς
Δ. Οι έννοιες του κοινωνικού ελέγχου, της εμπιστοσύνης και του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου: ένα ενιαίο, τριφασικό σύστημα;
Ε. Παραλλάσσοντας συνισταμένες: η έννοια της εμπιστοσύνης, το έγκλημα του λευκού περιλαιμίου και η παράμετρος της εξουσίας
II. Τομές και αναιρέσεις
Α. Η πρώτη απόπειρα αντικατάστασης του παραδοσιακού όρου και η διχοτόμηση του φαινομένου
Το επαγγελματικό έγκλημα
Το εταιρικό έγκλημα
Β. Η έννοια του οργανωσιακού εγκλήματος ως άλλη εναλλακτική του όρου «έγκλημα του λευκού περιλαιμίου
Η επαναδιαπραγμάτευση επί των συνεπειών του εγκλήματος του λευκού περιλαιμίου
Ποιος ο δράστης και ποια η ευθύνη ως προς τα εγκλήματα του λευκού περιλαιμίου; - Μια μάκρο-διερεύνηση
Γ. Το έγκλημα του λευκού περιλαιμίου ως πτυχή της ελίτ παρέκκλισης
Η οργανωσιακή προσέγγιση της παρέκκλισης
Η ελίτ ως δομικό στοιχείο της παρέκκλισης
Δ. Το έγκλημα του λευκού περιλαιμίου στο πλαίσιο της επαγγελματικής δραστηριότητας
Η ιδιωτική φύση του επιχειρηματικού εγκλήματος
Η δημόσια διεύρυνση του επαγγελματικού εγκλήματος
Ε. Από την καινοτομία των εγκλημάτων του λευκού περιλαιμίου στη ριζοσπαστικοποίησή τους
ΙΙΙ. Καινοτόμες προσεγγίσεις και διερευνήσεις [...]
Γ' ΜΕΡΟΣ Οπτικές και προοπτικές αντεγκληματικής πολιτικής: εναλλακτικά μοντέλα και επέκεινα
ΕΠΙΛΟΓΟΣ