ΦΡΕΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Παρουσίαση

Η Φρενολογία στα ελληνικά παρουσιάζει τπν εξ Εσπερίας «μετα-κένωση» στον τόπο μας της Οργανολογίας του Franz Joseph Gall (1758-1828) που έμεινε γνωστή στην ιστορία των περί εγκεφάλου αντιλήψεων ως φρενολογία. Πρόκειται για τη «μετατόπιση» των ψυχονοητικών λειτουργιών από τις κοιλίες του εγκεφάλου, όπου «κατοικούσαν» από τον 4ο μ.Χ., στον εγκεφαλικό φλοιό για τον οποίο έως τότε επικρατούσε αδιαφορία, θα παραμείνει ένα ατελές «πρελούδιο» όσων θα επακολουθήσουν στο πέρας του 19ου αιώνα, έπειτα από τον εντοπισμό (1861) του έναρθρου λόγου στον μετωπιαίο λοβό από τον Paul Broca (1824-1880).
Η πρώτη φρενολογική «χαρτογράφηση» του εγκεφαλικού φλοιού «εντόπιζε» 27 ιδιότητες που καθόριζαν συμπεριφορές, χωρίς αντίστοιχη μελέτη των εγκεφαλικών περιοχών. Βασική αρχή της ήταν η παραδοχή του «έμφυτου», χωρίς να παραγνωρίζεται η επίδραση της εκπαίδευσης και των συνθηκών ζωής. Η ψυχή δεν ταυτίζεται με τον εγκέφαλο, αλλά για να παραχθεί ψυχισμός απαιτείται η λειτουργία του. Η φρενολογία είναι ένα «πεδίο έρευνας» των επιπτώσεών της, θετικών μεν στο σωφρονιστικό και το παιδαγωγικό σύστημα, αρνητικών δε με τις ρατσιστικές τους προεκτάσεις.
Η φρενολογία «έρχεται» στην Ελλάδα μέσω της ψυχολογίας. Ειδικότερα, της Ψυχολογίας την οποία εξέδωσε το 1841 ο λόγιος και Γυμνασιάρχης της Ερμούπολης Γεώργιος Σερούιος (1783-1849) που τη διδάσκει -με κεντρικό πυρήνα το «έμφυτο του προορισμού του ανθρώπου»- και την εφαρμόζει στην εκπαιδευτική του πράξη, ασκώντας ένα είδος επαγγελματικού προσανατολισμού. Στην ελληνική υποδοχή της φρενολογίας διαπιστώνονται ποικίλες στάσεις: συνηγορία, απόρριψη, αναίρεση, παρασιώπηση, ακόμα και αντιγραφή. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Προοίμιο
1. Οι λέξεις, ένα εργαλείο ιστοριογραφίας
2. Μια αφήγηση και μια θεωρία
3. Ο γυμνασιάρχης Γεώργιος Σερούιος
4. Η «ψυχολογία» του Σερούιου
5. Ο εντοπισμός των ψυχονοητικών λειτουργιών στον εγκέφαλο
Οι ρίζες
Από τη θεωρία των εγκεφαλικών κοιλιών...
... στην "αποσυναρμολόγηση" του εγκεφάλου και...
... στην "επινόηση" του φλοιού
Μία «ανατομία και φυσιολογία του νευρικού συστήματος γενικώς και του εγκεφάλου ιδιαιτέρως» στην αυγή του 19ου αιώνα
Franz Josef Gall
Η Οργανολογία του Gall, άλλως Φρενολογία
Λόγος περί φυσιολογίας
Λόγος περί των εγκεφαλικών λειτουργιών
Johann Gaspar Spurzheim
Η διάδοση της φρενολογίας
Πρώτες αναφορές της φρενολογίας/κρανιολογίας στην Ελλάδα
7. Η Ερμούπολη της Σύρου
8. Από την ηθική στην ψυχολογία
Η θεοσέβεια και το αυτόβουλο
Οι "αρμονίες" του Σαινπιέρρου
9. Η φρενολογία στην Ψυχολογία του Σερούιου
«Ο υψηλός προορισμός του ελληνικού έθνους» (1845 - ΣΚΑΛ, 237)
«Πας άνθρωπος γεννάται φύσει με ίδιόν τινα προορισμόν» (1842 - ΣΚΑΛ, 122)
«Η διαφέρουσα εξύφανσις του νευρικού συστήματος» (ΨΥΧ, 35)
«Αι έμφυται δυνάμεις των φρενολόγων και ...αι έμφυται ιδέαι του Πλάτωνος είναι το αυτό» [ΨΥΧ, 33]
Οι φρενολογικές πηγές του Σερούιου
«Η μάθησις να γίνεται φρενωτική» (1844 - ΣΚΑΛ, 167)
Η «φρενωτική μάθηση», ο Broussais και η «τύχη» του Ανδρέα Συγγρού
10. Ο φρενολογικός απόηχος στην Ελλάδα
Επιστημονικό σφάλμα
Αναίρεση
Παρασιώπηση
Συνηγορία
Πρώτο σχόλιο
Η "παιδαγωγική" συνέχεια...
.. και οι νέοι προβληματισμοί
Οι δύο τελευταίοι Λόγοι του Γεωργίου Σερούιου
Αντιδράσεις
... και μία αντιγραφή
Οι ψυχολογίες στο τέλος του 19ου αιώνα
... και μια όψιμη φρενολογία
Δεύτερο σχόλιο
... ένας ελληνοαμερικανός φρενολόγος
Τρίτο σχόλιο
Η συνέχεια
Παράρτημα
Η καταγωγή των όρων ψυχολογία / πνευματολογία
Ο «Ψυχογράφος»