ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Παρουσίαση

Κατά τον Gerard Namer, ο στοχασμός του Halbwachs γύρω από το πρόβλημα της μνήμης γεννήθηκε ήδη το 1912 με το πρώτο άρθρο του για την ταξική συνείδηση, στο οποίο επανεξέταζε τη μαρξιστική ιδέα της αλλοτρίωσης της εργατικής τάξης εισάγοντας την έννοια της τάξης δίχως μνήμη. Ωστόσο, το πρώτο του βιβλίο περί μνήμης εκδίδεται το 1925 και είναι τα "Κοινωνικά πλαίσια της μνήμης", έργο με το οποίο ο Halbwachs διεκδικεί τη διαδοχή του Ντυρκέμ. Εδώ, η μνήμη, ό,τι πιο ατομικό, αποτελεί εντέλει κοινωνική κατασκευή. Ο άνθρωπος δεν σκέπτεται μόνος: όταν ενθυμούμαστε ανακατασκευάζουμε συγκεκριμένες εικόνες που διαμορφώνονται στο παρόν και βοηθούμαστε από κοινωνικά πλαίσια. Τα "πλαίσια", δηλαδή η γλώσσα, ο χρόνος, ο χώρος και η εμπειρία, είναι υλικά που προσφέρει η κοινωνία και είναι αναγκαία για να αναγνωριστούν και να τοποθετηθούν κάπου οι αναμνήσεις. Πέρα από τα πλαίσια, η συλλογική μνήμη προϋποθέτει επίσης την αναφορά σε μια ομάδα, όπως η οικογένεια, η Εκκλησία και η κοινωνική τάξη, που τα μέλη της μοιράζονται παραδόσεις. Το βιβλίο όπου ο Halbwachs διαφοροποιείται και από τον Φρόυντ αλλά και από τον Ντυρκέμ αποτελεί πάνω απ' όλα απάντηση στον ανορθολογικό πνευματισμό του Μπερξόν. Στις θέσεις του τελευταίου, σύμφωνα με τις οποίες η μνήμη είναι η βιωμένη εμπειρία εικόνων του παρελθόντος που έχουν εισδύσει στο άτομο, ο Halbwachs απαντά ότι η μνήμη δεν είναι βίωμα αλλά ορθολογική κατασκευή του παρελθόντος με στοιχεία και μηχανισμούς (πλαίσια) που ενυπάρχουν στη συνείδηση της ομάδας. Έτσι, ο Halbwachs αποκόπτεται και από τη φροϋδική σκέψη.
Στον Φρόυντ οι αναμνήσεις εμπεριέχουν στοιχεία από εμπειρίες του παρελθόντος τις οποίες αποκρύπτουμε από τον εαυτό μας και η ψυχανάλυση "ανασύρει" μέσα από τα όνειρα και τις "επαναλήψεις". Για τον Halbwachs, αντιθέτως, οι αναμνήσεις είναι συνειδητά αποσπάσματα της μνήμης που κείται στο ασυνείδητο, αλλά για να "θυμηθούμε" απαιτούνται τα κοινωνικά πλαίσια του παρόντος που δίνουν νόημα ακόμη και στα όνειρα όταν ξυπνάμε. Ο Halbwachs επιμένει λοιπόν σε μια κοινωνική και όχι ψυχολογική δυναμική όταν ισχυρίζεται ότι στην επανάληψη οι αναμνήσεις δεν μεταβιβάζονται ακέραιες αλλά αναθεωρημένες μέσα σε κοινωνικά συμφραζόμενα. Οπότε, η μνήμη δεν είναι κρυμμένο υπέδαφος της ιστορίας -όπως για τον Φρόυντ- αλλά εσωτερική δραστηριότητα του νου που ποτέ δεν τη φτάνουμε. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

- Ρίκα Μπενβενίστε
Ο Maurice Halbwachs και το ζήτημα της μνήμης
Ο βίος και το έργο του
Η μνήμη στο έργο και στη ζωή του
Οι κληρονομιές της μνήμης κατά στην ιστοριογραφία
Πρόλογος του συγγραφέα
- Το όνειρο και οι εικόνες-αναμνήσεις
Όταν ονειρευόμαστε, δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε ολόκληρες σκηνές ή λεπτομερείς πίνακες της αλλοτινής μας ζωής
Η διαφορά των πλαισίων της μνήμης ανάμεσα στην εγρήγορση και στο όνειρο
Η μνήμη δεν αναβιώνει το παρελθόν, το ανασυγκροτεί
- Γλωσσική έκφραση και μνήμη
Με ποια μορφή τα πλαίσια της κοινωνικής σκέψης διεισδύουν στο όνειρο: ο χρόνος και ο χώρος
Ο ρόλος του γλωσσικού κώδικα στο όνειρο
Αφασία και νοημοσύνη. Τα πειράματα του Head σχετικά με τις διαταραχές της συμβατικής σκέψης στους αφασικούς
- Η ανασυγκρότηση του παρελθόντος
Η παραμόρφωση των αναμνήσεων της παιδικής ηλικίας στους ενήλικες
Τα πλαίσια της σκέψης και της μνήμης στο παιδί και στον ενήλικα
Πώς τα πλαίσια της μνήμης επιτρέπουν την ανασυγκρότηση των αναμνήσεων
Η μνήμη στους ηλικιωμένους και η νοσταλγία του παρελθόντος
- Ο εντοπισμός των αναμνήσεων
Αναγνώριση και εντοπισμός των αναμνήσεων. Ο ρόλος της λογικής ανάλυσης στον εντοπισμό. Τα συλλογικά σημεία αναφοράς
Ένταση και οικειότητα των πιο πρόσφατων αναμνήσεων. Γιατί τις συγκρατούμε σχεδόν όλες
Συνειρμός ιδεών και εντοπισμός. Οι διάφορες συλλογικές ομάδες υποστηρίζουν αντίστοιχες συλλογικές μνήμες
- Η συλλογική μνήμη της οικογένειας
Τα πλαίσια της συλλογικής ζωής και οι οικογενειακές αναμνήσεις
Οικογένεια και θρησκευτική ομάδα. Οικογένεια και κοινωνική ομάδα της υπαίθρου. Η ιδιαίτερη φύση των οικογενειακών συναισθημάτων
Οι σχέσεις συγγένειας και η ιστορία της οικογένειας. Τα βαφτιστικά ονόματα
Η δημιουργία νέων οικογενειών. Η οικογένεια και οι άλλες ομάδες
- Η θρησκευτική συλλογική μνήμη
Θρησκεία είναι η μυθική αναπαραγωγή της αρχέγονης ιστορίας των λαών
Τα ίχνη των αρχαίων δοξασιών επιβιώνουν στις νέες θρησκείες
Γιατί η θρησκεία μνημονεύει το παρελθόν. Η χριστιανική θρησκεία και το πάθος του Χριστού. Η πρώτη χριστιανική κοινωνία. Εκκλησία και κοσμική ζωή. Κληρικοί και λαϊκοί
Η δογματική παράδοση της Εκκλησίας και τα μυστικά ρεύματα
- Οι κοινωνικές τάξεις και οι παραδόσεις τους
Το σύστημα αξιών της τάξης των ευγενών και οι οικογενειακές παραδόσεις τους. Τίτλοι και αξιώματα. Ευγενείς εξ αίματος και ευγενείς της τηβέννου
Επαγγελματική και κοινωνική ζωή. Σε ποιο τμήμα του κοινωνικού σώματος μεταβιβάζονται οι ταξικές παραδόσεις. Μνήμη των αξιωμάτων και των περιουσιών. Παραδοσιακή αστική τάξη και προοδευτικοί πλούσιοι
Ζώνη των τεχνικών δραστηριοτήτων και ζώνη των προσωπικών σχέσεων. Τεχνική και δημόσιο επάγγελμα
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Αντίληψη και συλλογικές αναμνήσεις. Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης
Οι συλλογικές αναμνήσεις είναι συγχρόνως καθολικές έννοιες και αναπαραστάσεις προσώπων και πεπραγμένων
Μνήμη και ορθός λόγος. Οι παραδόσεις και οι ιδέες
ΕΠΙΜΕΤΡΟ του Gerard Namer