Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΧΡΗΣΤΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ

Παρουσίαση

1. Είκοσι και πλέον χρόνια τώρα, τον Οκτώβριο, ξεκινάω το πρώτο μάθημα στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας απευθύνοντας μια προκλητική ερώτηση στους πρωτοετείς φοιτητές μου: "Τί ήρθατε να κάνετε σ' αυτό το πανεπιστημιακό τμήμα; Τί στόχο έχετε βάλει ως προς την παρακολούθηση των μαθημάτων;"
Οι φοιτητές -έκπληκτοι από ένα τόσο ασυνήθιστο ερώτημα- απαντούν σχεδόν όλοι με τον ίδιο τρόπο: "Έχουμε γραφτεί στο πανεπιστήμιο για να πάρουμε πτυχίο". Εγώ ωστόσο πιστεύω ότι χρέος του σχολείου και του πανεπιστημίου είναι να κάνει τους νέους να αντιληφθούν ότι δεν γράφονται στο λύκειο για να πάρουν ένα απολυτήριο και δεν παρακολουθούν ένα πανεπιστημιακό τμήμα για να πάρουν ένα πτυχίο. Το λύκειο και το πανεπιστήμιο είναι ευκαιρίες που μας προσφέρει η κοινωνία για να επιδιώξουμε να γίνουμε καλύτεροι. Έτσι, όποιος γίνει καλύτερος -όποιος θα μπορέσει να μελετήσει και να αποκτήσει κριτική σκέψη, να γίνει ένας ελεύθερος άνθρωπος (άντρας ή γυναίκα), Ικανός να συλλογίζεται αυτόνομα, με το δικό του μυαλό- θα είναι και σε θέση να περάσει επιτυχώς τις εξετάσεις και να πάρει το πτυχίο του με άριστα.
Αν όμως οι μαθητές γράφονται στα λύκεια και στα πανεπιστήμια έχοντας μοναδικό στόχο την απόκτηση ενός τίτλου σπουδών, σίγουρα δεν φταίνε οι ίδιοι γι' αυτό: Ζούνε σ' έναν κοινωνικό περίγυρο στον οποίο κάθε επιλογή, κάθε πράξη, κάθε λέξη πρέπει να αντιστοιχεί σ' ένα προσωπικό "κέρδος", σε μια ωφελιμιστική λογική που επιβάλλει μια υλική απολαβή. Η ιδέα να μπορεί κανείς να καλλιεργήσει ένα πάθος εν ονόματι μιας ανιδιοτελούς και αδάπανης απόλαυσης δεν βρίσκει γόνιμο έδαφος ώστε να αναπτυχθεί στην κοινωνία μας.
Ζούμε σ' ένα πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο που κυριαρχείται όλο και περισσότερο από τη δικτατορία της μεγιστοποίησης του κέρδους. Ας μην παρεξηγηθούν τα λόγια μου: Το κέρδος σε μια κοινωνία είναι θεμιτό, αρκεί να αποτελεί "μέσο" και όχι "αυτοσκοπό". Ακόμη και ο Adam Smith, τον οποίο παρανόησαν πολλές φορές οι ίδιοι οι υποστηρικτές του, είχε αντιληφθεί πλήρως τη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σ' έναν όλο απληστία και, χωρίς ηθικούς φραγμούς, εγωισμό και ένα ενάρετο προσωπικό συμφέρον, εμπνευσμένο από τη φρόνηση. Πράγματι, το κέρδος για το κέρδος, αποδεσμευμένο από κάθε κοινωνικό και ηθικό φραγμό, εξαιτίας της ίδιας της αρπακτικής του φύσης, αντί να γίνει εργαλείο ανάπτυξης της ανθρωπότητας, μπορεί αντίθετα να μετατραπεί σε εργαλείο καταστροφής του πολιτισμού και αποσάθρωσης του πνεύματος.
Ούτε που δίνουμε πλέον σημασία όταν, μπροστά σε κάθε μικρή καθημερινή επιλογή μας, κάποιος μας ρωτήσει "σε τί χρησιμεύει": Σε τί άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφούς; Σε τί άραγε χρησιμεύει να μελετήσεις λατινικά και ελληνικά; Σε τί άραγε χρησιμεύει να ακούσεις Mozart; Σε τί άραγε χρησιμεύει να επισκεφτείς τον Παρθενώνα; Σε τί χρησιμεύει να δεις το ηλιοβασίλεμα από τον υπέροχο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο; Σε τί χρησιμεύει να θαυμάσεις τον πίνακα του Cezanne "Οι χαρτοπαίκτες"; [...] (Από την έκδοση)