ΤΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ

Παρουσίαση

Πώς θα μπορούσαμε να φανταστούμε τη γένεση του θεάτρου από το μαγικοθρησκευτικό δρώμενο και από την κοινωνική τελετουργία; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα στο οποίο απαντάει η εργασία του Βάλτερ Πούχνερ για τα δρώμενα της Ελλάδας και της Βαλκανικής, παρουσιάζοντας 1668 περιπτώσεις δρωμένων στη φάση της μετάβασης από την εθιμοτυπία στη λαϊκή διασκέδαση και την απόλαυση.
Ο Βάλτερ Πούχνερ θέτει ως στόχο να τεκμηριώσει με ελληνικό υλικό από τα δρώμενα και τους αγερμούς του εορτολογίου μια υποθετική εξέλιξη, που οδηγεί από μεμονωμένα συστατικά στοιχεία του θεάτρου προς τις πρώτες πρωτοβάθμιες μορφές του λαϊκού θεάτρου, οι οποίες στηρίζονται πλέον σε διακριτούς ρόλους και τη διάδραση ή το διάλογο μεταξύ σκηνικών προσώπων, δημιουργώντας μια σκηνική πραγματικότητα η οποία διαφέρει από την κοινωνική.
Οι διάφορες φάσεις της "εξέλιξης" αυτής είναι η πομπή του αγερμού, τα συμβολικά αντικείμενα που περιφέρονται, οι συμβολικές πράξεις που τελούνται, οι μιμητικές συμπεριφορές στα δρώμενα, και κυρίως το μασκάρεμα, που φτάνει σε συγκεκριμένους παραστατικούς ρόλους, σε πρακτικές οι οποίες, στην συνύπαρξη και σύμπραξή τους, δημιουργούν πλέον μια μικρή αυτοσχέδια σκηνή.
Στον πρώτο τόμο της θεατρολογικής λαογραφίας ο Βάλτερ Πούχνερ διασκευάζει και παρουσιάζει στα ελληνικά τη διατριβή του επί υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης (1977), μονογραφία για τα εθιμικά φαινόμενα στο ελληνικό εορτολόγιο και τις σχέσεις τους με το λαϊκό θέατρο.
Ο συγγραφέας μέσα από την ανάλυση και τον στοχασμό μάς υπενθυμίζει ότι στον γηρασμένο χρόνο οι άνθρωποι έχουν απολέσει την ικανότητα πραγματικά να γιορτάζουν και πραγματικά να πενθούν. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ Α'. Οι μορφές του αγερμού και τα πρωτοβάθμια στοιχεία του θεάτρου
1. Ο αγερμός χωρίς λόγια και πράξεις
1.1. Συλλογή δώρων
Απροσδιόριστα δώρα
Συγκεκριμένα δώρα
Φίλεμα
1.2. Συλλογή ξύλων
1.3. Αντιδώρισμα
2. Αγερμός με λεκτικές εκδηλώσεις
2.1. Εκφωνήσεις
2.2. Ευχές
2.3. Ψάλσιμο τραγουδιού
3. Τραγούδισμα καλάντων
3.1. Απλές μορφές
Εορτολογικά καθιερωμένες μορφές
Κάλαντα Χριστουγέννων
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Κάλαντα Θεοφανίων
Κάλαντα του Λαζάρου
Κάλαντα των Βαΐων
Μοιρολόγι της Παναγίας
Άλλα κάλαντα
Περιστασιακά τραγούδια
3.2. Σύνθετες μορφές
Παινέματα
Αυστηρή οργάνωση της ομάδας
Ομαδική οργάνωση και παινέματα
4. Συμβολικά αντικείμενα
4.1. Το ματσούκι
4.2. Καράβια, φανάρια, φάτνες κτλ.
4.3. Ανθοστολισμένο καλάθι
4.4. Ανθοστολισμένος σταυρός
4.5. Το χελιδόνι
4.6. Βάγια, μαγιόξυλα, ροδιά
4.7. Η κούκλα του Λαζάρου
4.8. Άλλα αντικείμενα
5. Ευετηριακές και αποτρεπτικές πράξεις
5.1. Γονιμοποιητικές πράξεις
5.2. Αποτρεπτικές πράξεις
5.3. Πράξεις με αμφίρροπο συμβολισμό
Σχολιασμοί Α'
α) Εορτολόγιο και εποχές
β) Ετυμολογία και ονοματολογία
γ) Μορφολογία
δ) Ο χώρος
ε) Φιλολογικά
στ) Αιτιολογία και σκοπιμότητα
ζ) Θεωρίες καταγωγής
η) Δομή και διάρθρωση
ΜΕΡΟΣ Β' Πραξιακές μορφές των δρωμένων
6. Αγωνιστικές, μιμητικές και εκστατικές πράξεις
6.1. Αγώνες
Αθλητικοί αγώνες
Ποιητικοί αγώνες
6.2. Μιμητικές πράξεις
Το μαγιοκύλισμα
"Φαλλικά" δρώμενα
Λειτουργική ενσάρκωση
Άλλα
6.3. Μιμητικές πράξεις με συμβολικό αντικείμενο
Το "κυνομαρτύριον"
Το μαγιόξυλο
Η ημέρα της μαμμής
Ψευδαροτρίαση
Εκστατικές πράξεις: τα Αναστενάρια
Άλλα
6.4. Μιμητικές πράξεις με ανθρωπόμορφο αντικείμενο
Το κάψιμο του Ιούδα
Οι ψευδοκηδείες
Το λίκνισμα του Λαζάρου
Άλλα
Σχολιασμοί Β'
α) Αγώνες
β) "Φαλλικές" πράξεις
γ) Το "κυνομαρτύριον"
δ) Η ημέρα της μαμμής
ε) Αναστενάρια
στ) Λάζαρος και μαγιοκύλισμα
ζ) Πασχαλινοί φανοί και το κάψιμο του Ιούδα
η) Λειδινός
θ) Κραντωνέλλος
ι) Δομή και διάρθρωση
ΜΕΡΟΣ Γ'. Πρωτοβάθμιες μορφές του λαϊκού θεάτρου
1. Μεταμόρφωση με μάσκα και μεταμφίεση
7.1. Μη μιμητική μεταμφίεση
Εορταστική ενδυμασία
Αστικό καρναβάλι
Αποκριά στην ύπαιθρο
Άλλα
7.2. Μιμητική μεταμφίεση
Φυτομορφική και ζωομορφική μεταμφίεση
Ανθομορφική και φυλλομορφική μεταμφίεση
Το κορίτσι της βροχής
Ζαφείρης και παρόμοια
Κάλαντα του Λαζάρου
Κάλαντα Πρωτομαγιάς
Άλλα
Ζωομορφική μεταμφίεση
Θηριομορφική μεταμφίεση
Καμηλόμορφη μεταμφίεση
Αρκτομορφική μεταμφίεση
Άλλες μεταμφιέσεις
Ανθρωπόμορφη μεταμφίεση
Κάλαντα Δωδεκαημέρου
Μεταμφιέσεις καρναβαλιού
Αστικά κέντρα και Ιόνια Νησιά
Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησος
Σκύρος και τα νησιά του Αρχιπελάγους
Θεσσαλία και Ήπειρος
Μακεδονία, Θράκη, Μικρασία
Κάλαντα Λαζάρου
Άλλα
8. Διαδραστική συμπεριφορά και θεατρικοί ρόλοι
8.1. Χωρίς λεκτική επικοινωνία
Καρναβάλι
Καλόγερος
Βασιλιάς και Κιοπέκ-Μπέης
Παρωδίες γάμου και αρπαγή της νύφης
Θάνατος/Ανάσταση και ο "γιατρός"
Αστικό καρναβάλι
Κάλαντα Δωδεκαημέρου
Κάλαντα Λαζάρου και αγερμοί Μαΐου
Άλλα
8.2. Διαλογικά δρώμενα
Τα Μωμογέρια
Το δικαστήριο
Παρωδίες γάμου
Άλλα
Σχολιασμοί Γ'
α) Εορτολόγιο
β) Ετυμολογία και ονοματολογία
γ) Μορφολογία και τυπολογία
δ) Γεωγραφική διάδοση
ε) Σκοπιμότητα
στ) Θεωρίες καταγωγής
ζ) Δομή και διάρθρωση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Από το δρώμενο στο δράμα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ