Εγκλεισμοί και ιστορία

Παρουσίαση

Στο πλαίσιο των ιστορικών σπουδών έχει καταστατικό χαρακτήρα ο προβληματισμός για το εάν ο στιγματισμός, η επιτήρηση, ο εγκλεισμός, η εκτόπιση και η θανάτωση του εκάστοτε θεωρούμενου άρρωστου, έκφυλου, αιρετικού, επικίνδυνου, παρία ή γενικότερα «διαφορετικού», χάριν της προστασίας του κοινωνικού συνόλου, είναι διαδικασίες συνυφασμένες με τη νεωτερικότητα ή εάν είναι διιστορικές, άρα οικουμενικές και σταθερές. Οι ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι της υγείας έχουν εστιάσει στις σύνθετες διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία κρατικών θεσμών πρόνοιας και διασφάλισης της δημόσιας υγείας. Οι διαδικασίες αυτές ουσιαστικά επιταχύνθηκαν και ορθολογικοποιήθηκαν από τον βιοϊατρικό λόγο, καθώς και από το συγκεντρωτικό-παρεμβατικό κράτος της νεωτερικής περιόδου. Οι τόποι εγκλεισμού και απομόνωσης των «επικίνδυνων» για τη δημόσια ασφάλεια και υγεία ατόμων και ομάδων, σε συνάρτηση με τις συναφείς κατασταλτικές και ιατρικές πρακτικές, πολλαπλασιάστηκαν κατά τον 19ο και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα το βιοϊατρικό παράδειγμα έχει πλέον κυριαρχήσει. Οι νέες τεχνολογίες, χωρίς να καταργούν τον εκτοπισμό ή να περιορίζουν τον εγκλεισμό και την ασυλοποίηση, παρέχουν δυνατότητες γενικευμένης επιτήρησης. Διαμορφώνεται έτσι μια δυστοπική κοινωνία, όπου εφαρμόζονται πρακτικές ασυλοποίησης και όπου, χάριν της προστασίας του συλλογικού αγαθού της υγείας και της δημόσιας ασφάλειας και τάξης, κλονίζεται η κομβική σημασία της ελευθερίας και των ατομικών δικαιωμάτων. Με γνώμονα το ότι ο εγκλεισμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ενιαίο όσο και εσωτερικά πολυδιάστατο φαινόμενο που υπακούει σε ετερογενείς ιστορικότητες, στον παρόντα συλλογικό τόμο επιχειρήθηκε να χαρτογραφηθούν εκδοχές που αυτό έλαβε στη διαδρομή του ιστορικού χρόνου, μέσα από την περιήγηση σε σημαντικές συμβολές της βιβλιογραφίας και τη μελέτη εμβληματικών όψεων του εγκλεισμού στη διάρκεια του 20ού αιώνα αλλά και στις μέρες μας, τόσο στο ελληνικό παράδειγμα όσο και σε διεθνές επίπεδο. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Εν είδει προλογικού σημειώματος
Δημήτρης Τρίκας
1. Εισαγωγή. Εγκλεισμοί και Ιστορία: Από την ιατρικοποίηση της κοινωνίας και του Πολιτικού στην κυριαρχία του βιοϊατρικού παραδείγματος
Γιώργος Κόκκινος - Έλλη Λεμονίδου
2. Εγκλεισμός και μορφές κανονικοποίησηςτου ψυχικά πάσχοντος σώματος στις δυτικές κοινωνίες
Βάσια Λέκκα
3. Από τον Ουγκώ στον Φουκώ: Όταν ανοίγει ένα άσυλο, κλείνει μια φυλακή;
Θανάσης Λόγιος
4. Δρομοκαΐτειο, ηθική παράνοια και ηθική/γενετήσια θεραπεία: «Καλοπροαίρετοι γιατροί μου, αν επιμένετε να με γιατρέψετε από κάτι, γιατρέψτε με από τη λογική»
Δήμητρα Τζανάκη
5. Πόλεμος και ψυχικά νοσήματα: Στρατιωτικοί στο Δρομοκαΐτειο κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου
Αλέξανδρος Μακρής
6. Όψεις του στρατοπεδικού εγκλεισμού στον 20ό αιώνα: Φωνές από/για τα κρεματόρια, τα γκουλάγκ, τη Μακρόνησο
Βασίλης Α. Μπογιατζής
7. Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου: Γενοκτονία και αναθεώρηση της Ιστορίας
Νίκος Παπαδάτος
8. Πολιτικοί κρατούμενοι, εξόριστοι του Εμφυλίου και Μάρτυρες του Ιεχωβά: Συγκλίσεις και αποκλίσεις μιας κοινής εμπειρίας διώξεων
Θεόφιλος Διαμαντής
9. «Ανθρώπινα ινδικά χοιρίδια» χαμηλού κόστους και «υψηλών» προσδοκιών
Ουρανία Γεωργοπούλου
10. Διχασμένη μνήμη. Εγκλεισμός και μετανάστες στη μεταπολεμική περίοδο: Το παράδειγμα της Μπονεγκίλα
Κώστας Κατσάπης
11. Από τη φιλανθρωπία στην αποκατάσταση: Η εδραίωση του ιατρικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας στην Ελλάδα
Βασιλική Χάλαζα
12. Εκτοπισμοί, «ανεπιθύμητες κινητικότητες», εγκλεισμένα σώματα σε «γκρίζες ζώνες»: Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα στις υστερο-νεωτερικές κοινωνίες της διακινδύνευσης και της αβεβαιότητας
Χρήστος Κουρουτζας - Δημήτρης Παρασκευόπουλος - Κωνσταντίνος Λερός
13. Σπιναλόγκα: Οι λεπροί στην ελληνική λογοτεχνία στο ιστορικό συγκείμενο της «πολεμικής δεκαετίας» (1912-1922) και του Μεσοπολέμου
Γιώργος Κόκκινος
14. Άνθρωπος, χώρος και χρόνος στη στρατοπεδική λογοτεχνία του Ολοκαυτώματος
Βασιλική Σελιώτη
15. Η μνήμη της «ανάξιας ζωής». Tiergartenstrasse 4 - Μνημεία για τα θύματα της ναζιστικής «ευθανασίας»
Ευγενία Αλεξάκη
16. «Μια μέρα θα σ'το πω...»: Η μουσική δημιουργία που ανθίζει μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα γκέτο και τους τόπους εξορίας - Η περίπτωση του Μίκη Θεοδωράκη
Αλέξης Βάκης
17. Επταπύργιο: Βυζαντινό φρούριο και τόπος εγκλεισμού. Οι σημασιοδοτήσεις του μνημείου στη δημόσια ιστορία
Ιωάννα Αντωνιάδου - Ζέτα Παπανδρέου - Ελένη Στεφάνου
18. Ο εγκλεισμός στη νεοφιλελεύθερη ορθολογικότητα ως παράσταση και ως γλώσσα. Η σκηνική δραματουργία του Θεόδωρου Τερζόπουλου και του Heiner Muller
Εύη Προύσαλη
19. Οι βυθιστικές τεχνολογίες και η δύσκολη κληρονομιά στην Ευρώπη και την Ελλάδα
Άννα Μαρία Δρουμπούκη
20. «Το Κοντσεντραμέντο (Concentramento) της Ρόδου»: Το ιστορικό γεγονός, η κινηματογραφική ταινία τεκμηρίωσης, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα
Κυριακή Φαρδή - Δημήτρης Κόκκινος
Οι συγγραφείς του τόμου

Επιστημονική επιμέλεια: Γιώργος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου
Διόρθωση: Πάνος Γιαλελής