ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Παρουσίαση

Το βιβλίο αυτό ασχολείται με τον ειδικό τρόπο, με τον οποίο οφείλουμε να σκεπτόμαστε οι νομικοί της θεωρίας και της πράξης, προκειμένου να αιτιολογούμε τις νομικές κρίσεις μας. Γράφηκε συνειδητά με την παιδαγωγική πρόθεση να λειτουργήσει ως εγχειρίδιο για φοιτητές και φοιτήτριες Νομικής, ήδη στα πρώτα εξάμηνα των νομικών σπουδών. Δηλαδή ως έργο ευσύνοπτο, εύληπτο κι απλογραμμένο, δίχως όμως να είναι απλοϊκό. Η βιβλιογραφία είναι λιτή, ώστε να μην επιβαρυνθεί υπερβολικά ο όγκος της ύλης.
Το βιβλίο τελεί σε θεματική συνέχεια με το έργο των Κώστα Σταμάτη και Ανδρέα Τάκη, "Εισαγωγή στην επιστήμη του δικαίου", 2η έκδοση (εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2018). Μπορεί επίσης να διαβαστεί σε συνδυασμό με το βιβλίο του υποφαινομένου, "Σχολιασμός δικαστικής απόφασης", 2η έκδοση (εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2009). Σ' αυτό το τελευταίο περιέχονται αρκετά υποδείγματα σχολιασμού δικαστικών αποφάσεων, καθώς και μελέτες που καταπιάνονται με νομολογιακά θέματα.
Το παρόν έργο επεξεργάζεται ένα ορθολογικό πρότυπο θεμελίωσης των νομικών κρίσεων, τροφοδοτούμενο από την πρακτική φιλοσοφία του Διαφωτισμού. Αντιλαμβάνεται τα νομικά ζητήματα ως προβλήματα του πρακτικού βίου και όχι απλώς ως εννοιολογικά ζητήματα. Αντίστοιχα προσεγγίζει το θέμα της μεθοδικής ερμηνείας και εφαρμογής των κανόνων δικαίου, υπό το πρίσμα των όρων δυνατότητας για έλλογη επίλυση των νομικών ζητημάτων, βάσει δεσμευτικών κριτηρίων ουσίας και μεθόδου, τα οποία προσιδιάζουν στις αρχές του δημοκρατικού κράτους δικαίου.
Η δεύτερη έκδοση του βιβλίου υπαγορεύθηκε από την ανάγκη να εμπλουτισθούν ή επεξηγηθούν καλύτερα πολλά σημεία του, καθώς και να επέλθουν βελτιώσεις κάθε λογής. Εκτός των άλλων, έχει προστεθεί ένα επίμετρο, στο οποίο συνοψίζεται ο προβληματισμός ολόκληρου του βιβλίου, με επίκεντρο την κριτική των δικαστικών αποφάσεων, ένα ζήτημα που επανέρχεται συχνά στην επικαιρότητα.
Αξιοσημείωτη είναι ακόμη ορισμένη αναδιατύπωση ή και μερική αναθεώρηση απόψεων σε μια σειρά θεμάτων ερμηνείας του δικαίου. Αυτή αφορά κυρίως: α) τη νέα θέση μου, ότι η αποκαλούμενη "γραμματική" κατανόηση του νόμου δεν αποτελεί καν μέθοδο ερμηνείας. β) Τον παραμερισμό της έννοιας "σκοπός" του νομοθέτη ή του νόμου υπέρ της έννοιας των "δικαιολογητικών λόγων" του νόμου ως ratio legis· οπότε απαιτείται αναγκαστικά και μια δραστική ανατοποθέτηση του ζητήματος της τελολογικής ερμηνείας. γ) Τη διευκρίνιση ότι "διασταλτική" και "συσταλτική" ερμηνεία αποτελούν απλώς το αποτέλεσμα συνήθους ερμηνείας, δίχως να αποτελούν αυτοτελείς μεθόδους ερμηνείας.
Θεσσαλονίκη Ιούνιος 2019, Κώστας Σταμάτης (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ
1. Πώς να καλλιεργούμε την επιστήμη του δικαίου προαπαιτεί απάντηση στο ερώτημα τι εννοούμε ως δίκαιο
2. Η Νομική αξίζει του τίτλου της επιστήμης;
3. Τι είδους επιστήμη είναι;
4. Τι είδους επιστήμη του ανθρώπου είναι;
5. Σε τι συνίσταται η πρακτική διάσταση της επιστήμης του δικαίου;
6. Ποια είναι η σχέση της με τη φιλοσοφία του δικαίου;
7. Μπορεί να είναι ορθολογική η άσκηση της νομικής επιστήμης;
8. Ποια μεθοδολογική κατεύθυνση προσιδιάζει στη νομική επιστήμη;
Αντί συμπεράσματος
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
1. Η ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ
1. Το αδιέξοδο του δογματισμού και του σχετικισμού
Δογματισμός περί του πρακτέου
Σχετικισμός περί του πρακτέου
Παραιτείται από αντικειμενική αξίωση αλήθειας και ορθότητας
Σχετικισμός αξιών και νομικός θετικισμός
2. "Κοινό περί δικαίου αίσθημα" ως γνώμονας ορθότητας;
2.1 Πώς ορίζεται άραγε η έννοια "κοινό αίσθημα δικαίου";
Το δίκαιο ή άδικο κρίνεται βάσει έλλογων αρχών δικαίου
Οι άνθρωποι ως φορείς υγιούς κοινού νου
Ο λαός ούτε νομοθετεί ούτε δικάζει σε αντιπροσωπευτικό πολίτευμα
2.2. Αντιρρήσεις κατά του λεγόμενου "κοινού περί δικαίου αισθήματος"
Αμφισβήτηση εννοιολογική
Αμφισβήτηση δικαιοπολιτική
3. Η βούληση της πλειοψηφίας ως εχέγγυο ορθότητας;
3.1. Η αρχή της πλειοψηφίας ως μέσο λήψης αποφάσεων
3.2. Όροι εγκυρότητας αποφάσεων κατά πλειοψηφία
4. Προς ένα ορθολογικό κριτήριο θεμελίωσης νομικών κρίσεων
4.1 Τι είναι γενικά ορθολογικό για τη γνώση και τις πράξεις;
4.2 Ποιο είναι το κριτήριο ορθότητας των νομικών κρίσεων;
Μια τριπλή αξίωση για θεμελίωση των νομικών κρίσεων
Έλλογες αρχές δικαιοσύνης
4.3. Ο νομικός θετικισμός στερείται έλλογου κριτηρίου ορθότητας
Ο νομικός θετικισμός αρκείται στην τυπική νομιμότητα
Ο θετικισμός γενικώς αδιαφορεί για την ορθότητα των νομικών κρίσεων
2. Η ΝΟΜΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
1. Τι επιτελείται γενικά μέσω της γλώσσας;
1.1. Γλώσσα, νόηση, πράξη
1.2. Η γλώσσα είναι διάστικτη από χρήσεις που γεννούν ενδοιασμούς
2. Η ρυθμιστική υφή της νομικής γλώσσας
2.1. Αντιστοιχεί στη ρυθμιστική λειτουργία του δικαίου
Οι κανόνες δικαίου ισχύουν με τρόπο κατηγορικό και καθολικό
Ισχύς και εφαρμογή των κανόνων δικαίου
2.2. Ειδικότερα γνωρίσματα της νομικής γλώσσας
3. Αοριστία στη νομική γλώσσα
3.1. Οι νομικές έννοιες είναι καρπός νοητικής αφαίρεσης
Οι λέξεις υποδηλώνουν έννοιες
Ορισμός βάθους και πλάτους νομικής έννοιας
3.2. Γενικότητα και αφαιρετικότητα των κανόνων δικαίου
4. Πώς προσδιορίζεται το νόημα των νομικών όρων;
4.1. Προσδιορίζεται με κρίση κανονιστική και όχι εμπειρική
4.2. Η νομική διάταξη εξειδικεύεται ερμηνευτικά και εφαρμόζεται σε συγκεκριμένη ατομική περίπτωση
3. Ο ΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ [...]
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΜΕΘΟΔΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
4. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
5. Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΕΙ ΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
6. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ: ΑΠΟ ΤΟΝ SAVIGNY ΠΡΟΣ ΕΜΑΣ
7. ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
8. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ
9. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΤΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΑ
10. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΚΑΛΥΨΗ ΚΕΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ
11. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΑΡΣΗ ΑΝΤΙΝΟΜΙΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ