ΘΕΟΛΟΓΙΑ, ΝΑΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Παρουσίαση

Σημαίνον, Σημαινόμενον. Υλικός περιέκτης, εννοιολογικό περιεχόμενο.
Το γλωσσικό σημείο αντιστοιχεί σε μία, «συμβατικά αυθαίρετη», ακουστική κι επομένως γραμμική ακολουθία ήχων, ένα εννοιολογικό περιεχόμενο.
Το εικαστικό σημείο αντιστοιχεί σε ένα, δισδιάστατο στη ζωγραφική και τρισδιάστατο στη γλυπτική, σημαίνον, με ένα εσωτερικό, εικονογραφικό ένα εξωτερικό, εικονολογικό περιεχόμενο.
Στο τρισδιάστατο αρχιτεκτονικό σημαίνον, στον ευκλείδειο, σημαινόμενο, εσωτερικό του χώρο, προστίθεται μία τέταρτη διάσταση, εκείνη του βιωματικού, συνήθως ιδιωτικού χώρου.
Τα αρχιτεκτονικά σημεία, σαν σύνολο σημαίνον σε πολεοδομική κλίμακα, συμβάλλουν στη διαμόρφωση του σημαινόμενου, άσκεπου, δημοσίου χώρου.
Ο αρχαιοελληνικός ναός επέτρεπε τη χρήση του αδύτου μόνον από τους ιερείς, επομένως στερείτο σημαίνοντος, εσωτερικού βιωματικού χώρου, για συμμετοχικές τελετουργίες. Με αυτό το σκεπτικό, γνωστοί σημειολόγοι στη δεκαετία του 1970 αμφισβήτησαν την αρχιτεκτονική ουσία του Παρθενώνα, ανάγοντάς την σε γλυπτική.
Η ρωμαϊκή βασιλική, πλήρως εσωστρεφής, δημιούργησε έναν κλειστό, σκεπαστό δημόσιο χώρο, την τυπολογία του οποίου χρησιμοποίησαν αυτούσια οι πρωτοχριστιανικοί ναοί, μέχρι να καταστεί δυνατή η κατασκευή θολωτού εσωτερικού χώρου, ώστε να συμβολίζεται η συμπαντική έννοια του απείρου επί της γης.
Στο ναό της Αγίας Σοφίας, αποκορύφωμα αυτής της λογικής, το αρχέτυπο της συμπαντικής, θηλυκής μήτρας, επιτρέπει σε όποιον σταθεί στο κατώφλι της εισόδου της να έλθει σε άμεση επαφή με το σύνολο του εσωτερικού χώρου, μέχρι το κέντρο του κεντρικού τρούλου. Από την «κόλαση» του εξωτερικού χώρου αμέσως στο εσωτερικό του «παραδείσου», χωρίς άλλη διαμεσολάβηση, μυστικιστικά.
Αντίθετα, στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης, με τις εντολές της Αντιμεταρρύθμισης, στην αρχική, ισόπλευρη σταυροειδή κάτοψη μετά τρούλου προστέθηκε επίμηκες τρίκλιτο σώμα, η συνειδητή και άρα επίπονη διαδρομή του «καθαρτηρίου» (purgatorio). Συνθήκη αναγκαία, σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία του δόγματος, για τη μετάβαση σε μία «άλλη» κατάσταση.
Εάν συνεχίσουμε μέχρι το σήμερα, θα διαπιστώσουμε ότι σε κάθε περίπτωση, σε κάθε εποχή, σε κάθε πολιτισμικό χώρο η «αληθινή» ανάγκη, είτε πρακτική είτε πνευματική, αποτυπώνεται στην ύλη διαμορφώνοντας κώδικες, συστήματα σημείων και συμβόλων, οι οποίοι ισχυροποιούνται μεν συγχρονικά, αλλά έχοντας αρχή, επομένως και τέλος, αναπόφευκτα εξελίσσονται διαχρονικά.
Η όποια προσπάθεια ακινησίας ακυρώνεται πάντα εκ των πραγμάτων. (Γιάννης Ζερβός του Κλεάνθη, από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Γιάννης Ζερβός, Προλογικό σημείωμα
Η ναοδομία ως ευχαριστιακός και εσχατολογικός εικονισμός της Εκκλησίας
Η αλήθεια του δόγματος και η αλήθεια του κτίσματος