ΧΑΡΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ ΘΕΤΤΑΛΟΥ (12 ΧΑΡΤΕΣ)

Παρουσίαση

Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα είναι σίγουρα ο περισσότερο γνωστός και σχεδόν ο μόνος σχολιασμένος ελληνικός χάρτης της Ελλάδας. Η αιφνίδια εμφάνιση του έργου έπειτα από αιώνων ελληνικής χαρτογραφικής σιωπής, οι μνημειώδεις διαστάσεις του και ο εικονογραφικός του πλούτος, το γεγονός ότι συνδέεται με την πατριωτική και επαναστατική δράση του Ρήγα, ο μαρτυρικός θάνατος του χαρτογράφου λίγους μήνες μετά την αποπεράτωση της έκδοσης, αλλά και οι πυκνές αναφορές στο έργο στο πλαίσιο των πολιτικών της Μεγάλης Ιδέας, όλα συνέδραμαν, ώστε η Χάρτα να περιβληθεί με εμβληματική εθνική αίγλη, αλλά και πυκνή ιδεολογική αχλή.
Μολαταύτα έως τα μέσα του 20ού αιώνα το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα δεν αποτέλεσε αντικείμενο συστηματικής μελέτης, παρά τις ποικίλες αναφορές σε αυτό από τους μελετητές του βίου, του έργου και της δράσης του Ρήγα, όπως ο Emile Legrand, ο Απόστολος Δασκαλάκης, ο Λέανδρος Βρανούσης και άλλοι πολλοί. Οι βάσεις μιας ερμηνευτικής προσέγγισης του χαρτογραφικού έργου του Ρήγα, τεκμηριωμένης στην αρχειακή έρευνα, αλλά και στο ευρύτερου περιβάλλον, χαρτογραφικό και μορφωτικό, στο οποίο κινήθηκε ο Ρήγας και από όπου άντλησε μεθοδολογία, πρότυπα και πηγές, τέθηκαν μόλις στα 1960, από τον Γεώργιο Λάιο. Ακολούθησαν και άλλες δημοσιεύσεις, συγκυριακές ως επί το πλείστον, που πύκνωσαν με τους εορτασμούς της διακοσιοστής επετείου του θανάτου του Ρήγα (1998), με παρεμβάσεις στα πολλά τοπικά, εθνικά και διεθνή συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν με την ευκαιρία αυτή. Σε αυτό το επετειακό πλαίσιο πραγματοποιήθηκε και η έκδοση του αντιτύπου της Χάρτας της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, από τον Δημήτριο Καραμπερόπουλο, έκδοση που συνοδεύεται από άνιση ιστορική τεκμηρίωση, αλλά και αναλυτική ευρετηρίαση τοπωνυμίων και κριτική έκδοση των ιχνογραφημένων νομισμάτων που περιλαμβάνει η Χάρτα. Ο ίδιος μελετητής προχώρησε στην έκδοση των χαρτών της Βλαχίας και της Μολδαβίας με αναλυτική ευρετηρίαση των τοπωνυμίων των δύο χαρτών. Οι εκδόσεις αυτές, στερούνται της αναγκαίας επιστημονικής και κριτικής επάρκειας και, για τον λόγο αυτόν, δεν συμπληρώνουν το κενό της κριτικής έκδοσης των Απάντων του Ρήγα, που εξέδωσε η Βουλή των Ελλήνων, έκδοση η οποία δεν περιλαμβάνει τους χάρτες του Ρήγα. [. . .]
Η νέα έκδοση επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε με την απαραίτητη νηφαλιότητα το ζήτημα των πηγών και του περιεχομένου του χαρτογραφικού έργου του Ρήγα. Αρκετές από τις νεώτερες εργασίες γύρω από το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα επιμένουν στη στείρα και σχολαστική αναζήτηση των προτύπων του. Η αναζήτηση της πατρότητας, έλεγε πάλι ο Κ. Θ. Δημαράς, είναι ένας δρόμος σκόλιος και επικίνδυνος. Πόσο μάλλον στην περίπτωση της έκδοσης χαρτών, η οποία αποτελεί από τον 16ο ήδη αιώνα μια κερδοφόρα και έντονη εμπορική εκδοτική δραστηριότητα, που προτείνει έντυπους χάρτες, οι οποίοι στηρίζονται σε κοινά χαρτογραφικά πρότυπα, αυτά που η κάθε εποχή θεωρεί ως τα πλέον έγκυρα και ακριβή. Τα χαρτογραφικά πρότυπα ανανεώνονται με ρυθμούς κατά πολύ βραδύτερους από εκείνους της εκδοτικής παραγωγής, και η συνεχής, συστηματική χρήση τους, χωρίς μάλιστα την αναφορά των αρχικών δημιουργών τους, αποτελούσε διαδεδομένη και αναγνωρισμένη πρακτική στην παραγωγή χαρτών.
Ακολουθώντας την πάγια αυτή εκδοτική πρακτική, ο Ρήγας ανέτρεξε στα χαρτογραφικά εκείνα πρότυπα που κάλυπταν καλύτερα τις ανάγκες του, προτείνοντας ένα χαρτογραφικό έργο σε αρκετά σημεία πρωτότυπο (για τα μέτρα της εποχής), καθώς δεν αρκέστηκε στην απλή αντιγραφή ή τη μετάφραση των προτύπων που επέλεξε, αλλά προχώρησε σε μια νέα σύνθεση, επεξεργαζόμενος την πρώτη ύλη που αυτά του παρείχαν, τόσο τα γεωγραφικά στοιχεία όσο και τον τοπωνυμικό πλούτο. Πράγματι ο Ρήγας προχωρά σε σημαντικές προσθήκες γεωγραφικών περιοχών που δεν περιλαμβάνονται στα πρότυπά του, αλλά και σε ταυτίσεις των αρχαίων τοπωνυμιών με τις σύγχρονές τους αντιστοιχίες. [. . .] (Από την έκδοση)