ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ

Παρουσίαση

Η ηρωική ποίηση, υμνώντας τα κατορθώματα των δικών μας ηρώων, υιοθετεί κατά κανόνα τη δική μας προοπτική ως αυτονόητη και δίκαιη. Γενικότερα, σε ποια χώρα η φιλοπατρία και η ανδρεία δεν θεωρούνται ύψιστες αρετές; Ο Όμηρος, παρ' όλον που σέβεται αυτή την πραγματικότητα, βλέπει και τα αποτελέσματά της. Απομυθοποιεί τη δική μας πλευρά τοποθετούμενος και στη θέση των αντιπάλων: και αυτοί είναι ανδρείοι, είναι άνθρωποι ίδιοι με εμάς. Στην προομηρική παράδοση ο Αχιλλέας ήταν, για την παλληκαριά του, των "Αχαιών ο πρώτος": σκότωνε τους πιο πολλούς Τρώες. Αλλά περισσότερη δόξα του άξιζε επειδή θα χανόταν νέος. Ο Όμηρος όμως δεν θεωρεί τη δόξα αρκετό αντίβαρο για να χαθεί ένας άνθρωπος και μέσα από τον πρόωρο θάνατο του ήρωα θα ανατάμει την πραγματικότητα του ίδιου του πολέμου. Γιατί πολεμά ο Αχιλλέας; Παρ' όλον που προσπαθεί να πιαστεί από τη ζωή, πρέπει να κάνει το καθήκον του, να δείξει την ανδρεία του διότι μόνο έτσι η κοινωνία τον δέχεται. Υλοποιεί την ηρωιστική ιδεολογία αποτελώντας και το θύμα της: όταν θα θριαμβεύσει σκοτώνοντας τον μεγάλο αντίπαλο Έκτορα, θα φτάσει και το δικό του τέλος. Αν τον Αχιλλέα τον χρησιμοποιεί η κοινωνία στους πολεμικούς σκοπούς της, ο ίδιος είναι ανεύθυνος; Δύο δρόμοι ανοίγονται μπροστά του (ραψωδία Ι): να πεθάνει νέος και να κερδίσει τη δόξα ή να μακροημερεύσει με την οικογένειά του άσημος στον τόπο του; Θα τον καθορίσει η "κατάσταση" μέσα στην οποία βρέθηκε ή θα αποφασίσει ο ίδιος κυρίαρχα; Ο Όμηρος δεν μιλά με έννοιες όπως οι φιλόσοφοι, αλλά με γεγονότα - όπως οι αθηναίοι Τραγικοί. Γι' αυτό εκθέτουμε με συντομία τη σειρά των εξελίξεων προσπαθώντας να βρούμε τα νοήματά τους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
Κεφάλαιο 1: Ραψωδία Α (Λοιμός, Μήνις). Η αρχή των γεγονότων
Κεφάλαιο 2: Ραψωδία Β (Όνειρος, Διάπειρα. Βοιωτία ή κατάλογος νέων). Η αρχή του πολέμου.
Κεφάλαιο 3: Ραψωδία Γ (Όρκοι, Τειχοσκοπία. Αλεξάνδρου και Μενελάου Μονομαχία). Από το μήλον της έριδος στην προσωπικότητα της Ελένης.
Κεφάλαιο 4: Ραψωδία Δ (Ορκίων σύγχυσις. Αγαμέμνονος επιπώλησις). Η συνενοχή των θεών.
Κεφάλαιο 5: Ραψωδία Ε (Διομήδους αριστεία). Ο ιδανικός ήρωας του παρελθόντος. Το χρέος που επιβάλλει η παράδοση.
Κεφάλαιο 6: Ραψωδία Ζ (Έκτορος και Ανδρομάχης ομιλία). Γνωριμία με τους εχθρούς. Έκτωρ και Ανδρομάχη.
Κεφάλαιο 7: Ραψωδία Η (Έκτορος και Αίαντος μονομαχία. Νεκρών αναίρεσις). Επαλήθευση της εκατέρωθεν ανδρείας, φιλοτιμίας και φιλοδοξίας.
Κεφάλαιο 8: Ραψωδία Θ (Κόλος μάχη). Οι δραματουργικές προετοιμασίες του ποιητή σαν σχέδια του Δία.
Κεφάλαιο 9: Ραψωδία Ι (Πρεσβεία προς Αχιλλέα. Λιταί). Αχιλλέας: αυτοπαρουσίαση του ήρωα.
Κεφάλαιο 10: Ραψωδία Κ (Δολώνεια). Η επιτηδειότητα των δικών μας και η μηδαμινότητα των άλλων.
Κεφάλαιο 11: Ραψωδία Λ (Αγαμέμνονος αριστεία). Υποδειγματική ηγεσία, αυταπάρνηση και αλληλεγγύη στον αγώνα. Ηθική και ιδεολογική αντιπαράθεση στον Αχιλλέα.
Κεφάλαιο 12: Ραψωδία Μ (Τειχομαχία). Η αρχή της αποφασιστικής μάχης και η πρόβλεψη του πεπρωμένου των ηρώων. Ο θρίαμβος του Έκτορα και το πρόβλημα του παράτολμου ήρωα.
Κεφάλαιο 13: Ραψωδία Ν (Μάχη επί ταις ναυσίν). Αντεπίθεση των κινδυνευόντων Αχαιών.
Κεφάλαιο 14: Ραψωδία Ξ (Διός απάτη). Η δύναμη του παιχνιδιάρη έρωτα.
Κεφάλαιο 15: Ραψωδία Ο (Παλίωξις παρά των νεών). Νικηφόρα επίθεση των Τρωαδιτών. Ο Έκτωρ θριαμβεύει και ιδεολογικά.
Κεφάλαιο 16: Ραψωδία Π (Πατρόκλεια). Πάτροκλος και Σαρπηδών, η παραδοσιακή διάσταση των Αχιλλέα και Έκτορα.
Κεφάλαιο 17: Ραψωδία Ρ (Μενελάου αριστεία). Για την τιμή του σκοτωμένου ήρωα.
Κεφάλαιο 18: Ραψωδία Σ (Οπλοποιία). Η κατάρρευση του ήρωα και η ουτοπία του ποιητή.
Κεφάλαιο 19: Ραψωδία Τ (Μήνιδος απόρρησις). Επανένταξη του Αχιλλέα στο σύνολο και μετάλλαξη του θυμού του.
Κεφάλαιο 20: Ραψωδία Υ (Θεομαχία). Ο Αχιλλέας εκπληρώνει το καθήκον του.
Κεφάλαιο 21: Ραψωδία Φ (Μάχη παραποτάμιος). Μεταξύ σοβαρού και αστείου, μεταξύ θείου και κοσμικότητας, μεταξύ γελοίου και αγριότητας.
Κεφάλαιο 22: Ραψωδία Χ (Έκτωρος αναίρεσις). Η πτώση του Έκτορα και η απρέπεια του Αχιλλέα.
Κεφάλαιο 23: Ραψωδία Ψ (Άθλα επί Πατρόκλω). Από τη δόξα του νεκρού ήρωα στη δυστυχία του νικητή. Ο (μη) κατευνασμός δια των ταφικών τελετών.
Κεφάλαιο 24: Ραψωδία Ω (Έκτορος λύτρα). Η ηθική αξιοπιστία του θεού στα αποθέματα ανθρωπιάς των ηρώων.
Πρόλογος - Επίμετρο: Το σήμερα και η Ιλιάδα. Η ανάγκη ανθρωπογνωσίας.