ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΛΑΣΣΟΝΑ

Παρουσίαση

Τα δοκίμια αυτά επισκοπούν ένα παγκόσμιο θρησκειολογικό υλικό, επιχειρώντας από τη μία πλευρά να το κατανοήσουν μέσ' από τη συστηματική πολιτισμική σύγκριση, και από την άλλη να το εντάξουν σε ένα μακροϊστορικό σχήμα που δεν παραγνωρίζει ούτε τις ιδιαιτερότητες των θρησκευτικών φαινομένων ούτε την εξάρτησή τους από το μεγάλο συνεχές του ανθρώπινου πολιτισμού. Με τρόπο λιγότερο θεωρησιακό απ' ό,τι στις Μελέτες για το ιερό και σε χαμηλότερο επίπεδο αφαίρεσης, περισσότερο δεσμευμένες δηλαδή στις απτές ιδιαιτερότητες των μορφών που συζητιούνται, οι προσεγγίσεις αυτές υποβάλλουν σταθερά στο βάθος μια θεωρία της θρησκείας -καλύτερα: ανθρωπολογία του ιερού- ως μέρος μιας ακόμη ευρύτερης φιλοσοφίας του πολιτισμού ή της ιστορίας.
Η θρησκεία και τα φαινόμενα που υπάγονται στη δικαιοδοσία της εμφανίζονται πολύ διαφορετικά στο φακό της ακαδημαϊκής θρησκειολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας ή της ψυχανάλυσης, της γλωσσολογίας ή της ιστορίας - και αυτό αναπόδραστα γεννά το ερώτημα: υπάρχει κάτι που διαποτίζει όλες αυτές τις προσεγγίσεις χωρίς να εξαντλείται από καμία, το οποίο θα μπορούσε να προσαχθεί ως ίζημα του ίδιου του πράγματος στην προ-επιστημονική του ουσία; Τουλάχιστον στη θεωρητική ζωή, πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε αυταπάτη αμεσότητας: απέναντι στις παραμορφώσεις της επιστημονικής μονομέρειας το μόνο που έχουμε ν' αντιτάξουμε είναι άλλες, όσο το δυνατόν περισσότερες τέτοιες προοπτικές "παραμορφώσεις", ώστε μέσ' από τη συνεχή μεσολάβησή τους να οδηγούμαστε σε διαρκώς διευρυνόμενες κατανοήσεις. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

Προλεγόμενα
Α'. ΣΤΗ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ
1. Η κατάσταση των θρησκειών στα τέλη του εικοστού αιώνα
2. Κρίση νοήματος και θρησκευτική πίστη στην καμπή της χιλιετίας
3. Το λυκόφως των θρησκειών και το ιδεολόγημα του "νεοπαγανισμού"
4. "Πολυθεϊσμός" και "μαγεία" ως μοντέρνες αλληγορίες
5. Στοιχεία για μια κριτική του μονοθεϊσμού
Παράρτημα: Η διαλεκτική θέση του T.W. Adorno
6. Φονταμενταλισμός και ετερότητα
7. Το πρόβλημα του Ισλάμ: πίσω από το πέπλο της μισαλλοδοξίας
8. Τί είναι εκκοσμίκευση;
Παράρτημα. Ι: Δυσκολίες μιας κριτικής της εκκοσμίκευσης
Παράρτημα II: Ζητήματα πολιτικής και θρησκείας στον σημερινό κόσμο
Παράρτημα ΙΙΙ: Η θρησκεία ως πολιτική απειλή
9. Πως διαβάζεται ο φάκελος "θρησκεία";
Β'. ΜΟΤΙΒΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
1. Για την αινιγματική σχέση μύθου-τελετουργίας
2. Θυσία, η βία του ιερού
3. Δύο διακριτές εκδοχές του ιερού, και οι γραμμές εκκοσμίκευσης τους στον ελληνικό κόσμο
4. Προλεγόμενα σε μια "Ιστορία των Οργίων"
5. Παράδοση θρησκευτικής ανταρσίας και πολιτισμική αντίσταση στη νεώτερη Ευρώπη
6. Για τη δομή και την ιστορία των δερβίσικων ταγμάτων
7. Σκέψεις για την προϊστορία του μεσσιανισμού
8. Η γενεαλογία των αγγέλων
9. Είναι η Ανάσταση μια οικουμενική θρησκευτική ιδέα;
Παράρτημα: Ταοϊστικές επιδιώξεις και η ιδέα της αθανασίας
10. Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, Ι-ΙΙ
11. Ουπανισάδες, η καρδιά του ινδικού στοχασμού
12. Τα "πέντε δηλητήρια", ή μια βουδιστική θεωρία των παθών
13. Από την Αγαλλιαστική κοσμολογία στο Ζεν (Alan Watts)
14. Η χημεία της έκστασης
Παράρτημα: Το πεγυότ και η "Αυτόχθονη Αμερικανική Εκκλησία"
15. Βουντού: καταληψία και έκσταση στη μαύρη Αμερική
Γ'. ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΤΟΠΤΡΑ
1. Ο William James και η ψυχολογία της θρησκείας
2. Η κριτική της θρησκείας στην ψυχανάλυση
3. Θεμελιωτικές συμβολές στο θρησκειολογικό πεδίο:
I. Mircea Eliade, Το ιερό και το βέβηλο
II. Mircea Eliade, Κόσμος και ιστορία
III. M. Eliade - I.P. Kouliano, Λεξικό των θρησκειών
4. Ο Georges Dumezil και η συγκριτική μυθολογία
5. Η αρχαιογνωστική οπτική και η αρχαία ελληνική θρησκεία
6. Η θρησκεία στον φακό της κοινωνικής ανθρωπολογίας
Παράρτημα Ι: Η ανθρωπολογία της θρησκείας του Marcel Mauss, και η αποσαφήνιση των σχέσεων μαγείας/θρησκείας
Παράρτημα II: Το θρησκευτικό προσκύνημα στη σύγχρονη Ελλάδα (Jill Dubisch)
7. Η ιστορική έρευνα στη θρησκεία: δύο μελέτες για την πρώιμη ιστορία του Χριστιανισμού (Δημήτρης Κυρτάτας)
8. Ένα εσχατολογικό μοτίβο στον Philippe Aries: Η απεικόνιση της μεταθανάτιας κρίσης τον 13ο αιώνα
9. Θρήνος και τελετουργία (Margaret Alexiou)
Σαν επίλογος: Μερικές σκέψεις για το ανθρωπολογικό νόημα της γιορτής