ΤΟΝΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ

Παρουσίαση

Η τονική μουσική, το σύστημα δηλαδή που βασίζεται στο μείζονα και τον ελάσσονα τρόπο, καλύπτει μια περίοδο περίπου δυόμιση αιώνων: από τα μέσα του 17ου ως το τέλος του 19ου (ώριμη μπαρόκ, κλασσική και ρομαντική μουσική), αν και αρκετά φαινόμενα που περιλαμβάνει έχουν πολύ ευρύτερη ισχύ. Σ' αυτό το σύστημα η αρμονία είναι ο πιο ανεπτυγμένος σε θεωρητικό επίπεδο τομέας της συνθετικής τεχνικής. Πολλά από τα χαρακτηριστικά και τους κανόνες της τονικής αρμονίας είναι γνωστά και εφαρμόζονται συνειδητά από τους συνθέτες της περιόδου. Όλα καθορίζονται σήμερα με γνώμονα το τί διαπιστώνεται πως συμβαίνει στα έργα τους. Δεν αποτελούν απαράβατους νόμους της φύσεως, ούτε βασίζονται μόνο στο τί ακούγεται "ωραία" ή "άσχημα" από μόνο του, αλλά ισχύουν αποκλειστικά στα πλαίσια του συγκεκριμένου συστήματος.
Το βιβλίο αυτό είναι μια προσπάθεια να παρουσιαστούν με οργανωμένο και, όσο επιτρέπουν τα όριά του, αιτιολογημένο τρόπο οι αρχές, η λογική και η τεχνική της τονικής αρμονίας, μακρυά από τα "επιτρέπεται" και "απαγορεύεται" και την απλή περιπτωσιολογία πολλών παραδοσιακών εγχειριδίων, και μακρυά από το μύθο πως πρόκειται για χορωδιακή γραφή [...]. Τα τρία πρώτα κεφάλαια αποτελούν μια σχετικά σύντομη ανασκόπηση της βασικής θεωρίας και της ορολογίας που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη μελέτη της αρμονίας. Η οργάνωση του κυρίου μέρους του βιβλίου δεν συμπίπτει ακριβώς με τη σειρά που θα ήταν ενδεδειγμένη για κάποιον που αρχίζει τη μελέτη της αρμονίας από το μηδέν, γιατί έγινε με κριτήριο μια πιο γενικευμένη, εμπεριστατωμένη και σφαιρική θεώρηση το κεφάλαιο 4, για παράδειγμα, περιλαμβάνει μια πλειάδα φαινομένων, ορισμένα από τα οποία είναι αναγκαία για την πληρέστερη εξήγηση άλλων, ενώ ορισμένα μπορούν να συζητηθούν μόνο μετά από την εκμάθηση κάποιων βασικών τεχνικών το κεφάλαιο 15 περιλαμβάνει πρακτικές παρατηρήσεις για την εναρμόνιση θεμάτων, οι οποίες έχουν εφαρμογή από την αρχή της μελέτης μέχρι και τις εξετάσεις για το πτυχίο αρμονίας - όπως αυτές καλώς ή κακώς γίνονται σήμερα). Έτσι το βιβλίο δεν αποτελεί σε καμμιά περίπτωση μέθοδο άνευ διδασκάλου, ούτε βήμα προς βήμα οδηγό για εξάσκηση. Για την εξάσκηση και την αντιμετώπιση συγκεκριμένων περιπτώσεων η καθοδήγηση του δασκάλου είναι αναντικατάστατη. Γι' αυτό και δεν περιλαμβάνονται και ασκήσεις (η προσωπική μου προτίμηση είναι τα παραδοσιακά "Θέματα Αρμονίας" των Καλομοίρη - Οικονομίδη και οι πολύ πρόσφατες "Ασκήσεις Αρμονίας" του Μιχάλη Τραυλού). Αναντικατάστατη είναι και η ακουστική εξοικείωση με τη σχετική μουσική και η προσεκτική μελέτη και ανάλυση κομματιών: το βιβλίο παρέχει ένα θεωρητικό υπόβαθρο που δεν μπορεί να τις υποκαταστήσει μπορεί μόνο να τις ακολουθεί ή να τις συνοδεύει. Σ' ένα βιβλίο δεν μπορεί επίσης να μεταφερθεί ο τρόπος που θα εξηγούσε κανείς ένα ζήτημα προφορικά. Σε πολλές περιπτώσεις η κοντινότερη προσέγγιση είναι ίσως η μελέτη των παραδειγμάτων πρώτα (αυτονόητο πως πρέπει να παίζονται στο πιάνο) και μετά των κειμένων που προηγούνται. Και μια προειδοποίηση: το κείμενο είναι λακωνικό και συμπυκνωμένο στο έπακρο, πράγμα που σημαίνει πως, παρά το σχετικά μικρό αριθμό σελίδων, δεν αποτελεί εύκολο ανάγνωσμα.
Ευχαριστώ το Χάρη Ξανθουδάκη, το Μιχάλη Τραυλό και τους Μαρία Κορί, Παναγιώτη Λευθέρη, Άρη Στρογγύλη και Σόνια Χαραλαμπίδου, που είχαν την καλωσύνη να διαβάσουν το βιβλίο όσο ετοιμαζόταν: χάρη στις πολύτιμες παρατηρήσεις τους βελτιώθηκαν πολλά σημεία του κειμένου. Ευχαριστώ τέλος την ακούραστη Κατερίνα για την εξαιρετική επιμέλεια της εκδόσεως αλλά και για την ανοχή της (και τον Κώστα για την υπομονή του!). (Παναγιώτης Αδάμ, από την εισαγωγή της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Εισαγωγικό σημείωμα
1. ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ
Γενικά
Φυσικά διαστήματα
Μεγέθυνση και σμίκρυνση
Αναστροφή
Απόλυτο μέγεθος των απλών διαστημάτων κατά αριθμό ημιτονίων
Σύμφωνα και διάφωνα διαστήματα
2. ΚΛΙΜΑΚΕΣ - ΤΟΝΙΚΟΤΗΤΕΣ
Τρόπος - τονικότητα ή τόνος - κλίμακα - βαθμίδες
Η φυσική μείζων κλίμακα
Μείζονες κλίμακες με διέσεις
Μείζονες κλίμακες με υφέσεις
Η ελάσσων κλίμακα
Σχετικές τονικότητες
Πίνακας μειζόνων και ελασσόνων κλιμάκων
Ομώνυμες τονικότητες
Οι κύκλοι των πεμπτών
Φανταστικές τονικότητες
3. ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ
Γενικά
Είδη συγχορδιών στις βαθμίδες του μείζονα και του ελάσσονα
Εύρεση των τονικοτήτων στις οποίες μπορεί να ανήκει μια συγχορδία
Συγχορδίες 7ης και 9ης
Χαρακτηριστικά της μορφής και της διατάξεως των συγχορδιών
Αρίθμηση
Κινήσεις φωνών
4. ΓΕΝΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
Οργανική υφή
Ξένοι φθόγγοι (γενικά)
Ισοκράτης
Αρμονικός ρυθμός
Υποκατάστατα - Σχέση VII και V
Συνδέσεις των βαθμίδων
Δάνεια - Τρίτη Πικαρντί
Τάση χρωματικών φθόγγων - Συμπεριφορά μορφών ελάσσονα
Παρενθετική δεσπόζουσα
Τεχνικές δεσμεύσεις σχετικά με την κίνηση των φωνών
α) Μελωδικές κινήσεις
β) Αιχμηροί φθόγγοι
γ) Τέλεια σύμφωνα διαστήματα
δ) Διάφωνα διαστήματα
5. ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΡΙΦΩΝΩΝ ΣΥΓΧΟΡΔΙΩΝ ΣΕ ΕΥΘΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Συγχορδίες που απέχουν τετάρτη
Συγχορδίες που απέχουν τρίτη
Συγχορδίες που απέχουν δευτέρα (βήμα)
Ειδικές περιπτώσεις και παρατηρήσεις
α) Λεπτομέρειες για τη σύνδεση V-1
β) Σύνδεση V-VI και VI-V
γ) Σύνδεση II-V
δ) Σύνδεση III-IV στον ελάσσονα
6. ΤΡΙΦΩΝΕΣ ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ
Γενικά
Παρατηρήσεις για τις κύριες συγχορδίες σε πρώτη αναστροφή
Η II σε πρώτη αναστροφή
Η III σε πρώτη αναστροφή
Η VII βαθμίδα
7. ΤΡΙΦΩΝΕΣ ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ
Γενικά
Διαβατική δεύτερη αναστροφή
Ποικιλματική δεύτερη αναστροφή
Δεύτερη αναστροφή τύπου επερείσεως (πτωτική)
Άλλες περιπτώσεις
8. ΠΤΩΣΕΙΣ
Γενικά
Τέλεια πτώση
Ατελής πτώση - απατηλή πτώση
Μισή πτώση - φρύγια πτώση
Πλάγια πτώση
9. ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ ΕΒΔΟΜΗΣ
Γενικά
Ειδικές περιπτώσεις
α) Η V με 7η
6) Η VII με 7η
γ) Οι συγχορδίες με μεγάλη 7η
δ) Η Ι με 7η στον ελάσσονα
ε) Πτώσεις με τη ΙΙ7 και σχετικά φαινόμενα
9β. Η V ΜΕ ΕΝΑΤΗ
10. ΑΛΛΟΙΩΜΕΝΕΣ ΣΥΓΧΟΡΔΙΕΣ
Μείζονες συγχορδίες με αλλοιωμένη 5η
Ναπολιτάνικη συγχορδία
Συγχορδίες αυξημένης 6ης
Χρωματικές συγχορδίες
11. ΔΙΑΤΟΝΙΚΕΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ
Αλυσίδα
Τεχνικές που μοιάζουν με αλυσίδες αλλά δεν είναι
12. ΜΕΤΑΤΡΟΠΙΕΣ ΠΡΟΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΤΟΝΙΚΟΤΗΤΕΣ - ΠΑΡΕΝΘΕΤΙΚΕΣ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΕΣ
Μετατροπία και μορφή
Συγγενείς τονικότητες
Χρωματική και διατονική σύνδεση
Παρατηρήσεις για τις παρενθετικές δεσπόζουσες Μετατροπικές αλυσίδες
13. ΜΕΤΑΤΡΟΠΙΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΜΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΤΟΝΙΚΟΤΗΤΕΣ
Σχέσεις τονικοτήτων
Τρόποι συνδέσεως
α) Συνδετική τονικότητα
β) Συνδετική συγχορδία
γ) Συνδετικός φθόγγος
δ) Αλυσίδα
ε) Έλλειψη συνδέσεως
Παράδειγμα
Γενικά σχόλια
14. ΞΕΝΟΙ ΦΘΟΓΓΟΙ (ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ)
Προήγηση και εκφυγή
Ποίκιλμα
Διαβατικός
Καθυστέρηση
Επέρειση
15. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΜΕΛΩΔΙΑΣ
Γενική αντιμετώπιση
Επιλογή συγχορδιών
Συγχορδίες και αναστροφές σε σχέση με την κίνηση της σοπράνο
Αναγνώριση μετατροπιών
Εναρμόνιση αλλοιωμένων φθόγγων
Ισορροπία και ομοιογένεια
16. ΧΟΡΙΚΟ
Εισαγωγή
Τα '371'
Τεχνικά χαρακτηριστικά και ιδιομορφίες
Τυπικές πτώσεις
α) Τέλειες πτώσεις
β) Μισές πτώσεις
γ) Πτώσεις και τονικότητες
Όγδοα
α) Μέλη συγχορδίας
β) Ξένοι φθόγγοι
17. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΤΙΣΤΙΞΕΩΣ
Δίφωνη αντίστιξη σε στυλ Μπαχ
α) Συνηχήσεις
β) Αρμονική βάση
γ) Ρυθμική ισορροπία και ροή
δ) Μοτιβική ενότητα
Μίμηση
Παράρτημα 1: Δείγμα αντιστικτικής ασκήσεως
Παράρτημα 2: Σύμβολα και συντομογραφίες
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο