ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ

Παρουσίαση

Η Βυζαντινή Θρησκευτική ποίηση και Υμνογραφία είναι ένας από τους τέσσερις κύκλους υποχρεωτικών μαθημάτων της Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Καθώς δεν υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία ανάλογο βοήθημα, και για να εξυπηρετήσω τους φοιτητές μου, οργάνωσα την ύλη του μαθήματος σε ένα εύχρηστο, περιεκτικό και εύληπτο εγχειρίδιο, που αποτελεί τη βάση των παραδόσεών μου. Το εγχειρίδιο αυτό περιλαμβάνει σύντομα γραμματολογικά σημειώματα για πρόσωπα και θέματα της υμνογραφίας και ένα μικρό ανθολόγιο βυζαντινών θρησκευτικών ποιημάτων και λειτουργικών ύμνων, με παράθεση της στοιχειώδους υμνογραφικής βιβλιογραφίας.
Η παρούσα έκδοση είναι επανάληψη της προηγούμενης (1992) με προσθήκη οκτώ νέων υμνογραφικών μελετημάτων μου, που έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά, και αναφέρονται σε καίρια θέματα της βυζαντινής υμνογραφίας, όπως είναι οι επιδράσεις του Ρωμανού σε άλλους ποιητές, οι κλασικές απηχήσεις στην υμνογραφία, τα μεγαλυνάρια του Μεγάλου Σαββάτου, κριτικές παρατηρήσεις στην έκδοση λειτουργικών ύμνων, πρόδρομες μορφές νεοελληνικής στιχουργίας σε βυζαντινούς ύμνους κλπ. Επανεκδίδεται επίσης η μοναδική γνωστή βυζαντινή ακολουθία στους νεκρούς και στους αιχμαλώτους των βυζαντινών πολέμων, που είναι μια σπάνια μαρτυρία του βυζαντινού πατριωτισμού. Έτσι η παρούσα έκδοση είναι πληρέστερη και ξεπερνά κατά πολύ τους στόχους ενός διδακτικού εγχειριδίου. Όσοι ενδιαφέρονται για τα θέματα της βυζαντινής υμνογραφίας θα βρουν ασφαλώς στο βιβλίο αυτό μια πρώτη λύση σε πολλά προβλήματα.
Ο τελικός στόχος είναι να αποτελέσει το εγχειρίδιο αυτό την πρώτη βάση της συγγραφής ενός μεγάλου βιβλίου για τη βυζαντινή υμνογραφία, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν και ο Θεός ευδοκήσει. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πρόλογος
Εισαγωγικά
ΜΕΡΟΣ Α'. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Κλήμης ο Αλεξανδρεύς
Μεθόδιος Ολύμπου
Οι δύο Απολλινάριοι
Η ποίηση των Γνωστικών
Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός
Συνέσιος ο Κυρηναίος
Νόννος ο Πανοπολίτης
Σωφρόνιος Ιεροσολύμων
Γεώργιος Πισίδης
Συμεών ο Νέος Θεολόγος
Άλλοι ποιητές θρησκευτικών ποιημάτων
Τα θρησκευτικά επιγράμματα
ΜΕΡΟΣ Β'. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ - Η ΚΥΡΙΩΣ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Η ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
1. Αρχαίες μαρτυρίες
2. Η πρώτη λειτουργική ποίηση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Η ΑΚΜΗ ΤΗΣ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑΣ. ΤΟ ΚΟΝΤΑΚΙΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Το κοντάκιο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Ρωμανός ο Μελωδός
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'. Ο Ακάθιστος Ύμνος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'. Η ποίηση των κανόνων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'. Οι τρεις μεγάλοι κανονογράφοι
1.- Κοσμάς ο Μελωδός
2.- Ιωάννης ο Δαμασκηνός
3.- Ανδρέας Κρήτης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ'. Η παρακμή της βυζαντινής Υμνογραφίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ'. Υμνογραφική ορολογία
ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΕΩΣ ΚΑΙ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ
1. Κλασσικαί απηχήσεις εις την βυζαντινην υμνογραφίαν
2. Ρωμανικαί επιδράσεις εις την ποίησιν Κοσμά του Μελωδού
3. Ανέκδοτα μεγαλυνάρια του Μεγάλου Σαββάτου
4. Παρατηρήσεις στον δ' σταυροαναστάσιμο κανόνα Δαμασκηνού
5. Οι άγιοι και οι μάρτυρες στην Υμνογραφία
6. Γεωργίου Νικομήδεια Κανών των Αγίων Δέκα
7. Un office byzantine inedit pour les morts a la Guerre
8. Πρόδρομες μορφές νεοελλ. στιχουργίας σε βυζαντινούς ύμνους
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ