Την ιστορία ενός άντρα που μπαίνει στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχοντας πατήσει τα 75, μας διηγείται στο τελευταίο βιβλίο του «Μαθήματα», ο Ίαν ΜακΓιούαν. Και ταυτόχρονα, μια και οι ατομικές ιστορίες των ανθρώπων εφάπτονται πάντα με την Ιστορία, αγγίζει τα γεγονότα παγκόσμιου ενδιαφέροντος που συνέγειραν, τρόμαξαν, κινητοποίησαν τη μεταπολεμική ανθρωπότητα. Η κρίση των πυραύλων, το γκρέμισμα του τείχους και η κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ευρώπη, η πανδημία. Τρεις σταθμοί στη ζωή του Ρόλαντ Μπέινς, του ήρωα του βιβλίου, τρία σημεία κομβικά στην εξέλιξη του παγκόσμιου γίγνεσθαι.
Φιλόδοξο το εγχείρημα, εάν αυτός που το επιχειρεί επιδιώκει να αγνοήσει τις ευκολίες της επιφάνειας και να διεισδύσει βαθύτερα, αναζητώντας μια ουσιαστική προσέγγιση του στόχου του. Και οι προθέσεις ενός συγγραφέα του επιπέδου του ΜακΓιούαν προσιδιάζουν σε μια τέτοια πρόθεση. Μόνο που οι προθέσεις δεν είναι από μόνες τους αρκετές. Το πενιχρό αποτέλεσμα δεν ικανοποιεί ούτε εμάς τους αναγνώστες του που τον θαυμάσαμε και τον αγαπήσαμε για το «Άμστερνταμ», την «Έμμονη αγάπη», την «Εξιλέωση», τον «Νόμο περί τέκνων», το «Σάββατο», το «Στην ακτή», αλλά πολύ περισσότερο – θέλω να πιστεύω – ούτε τον ίδιο τον συγγραφέα.
Είναι κακό μυθιστόρημα λοιπόν το Μαθήματα; Όχι. Ωστόσο, από ένα κατά κάποιο τρόπο κομβικό βιβλίο, με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία (όχι, ο ήρωας δεν ταυτίζεται με τον συγγραφέα, αλλά κουβαλά κοινές καταβολές, όπως συμβαίνει συχνά στη μυθοπλασία και φροντίζει να μας το υπενθυμίσει ο ίδιος μέσα στο κείμενο) θα περίμενε κανείς μια μεγαλύτερη προσπάθεια από τον ΜακΓιούαν. Το επίπεδο ύφος, η έλλειψη αφηγηματικού ρυθμού, ο πλατειασμός, οι κοινοτυπίες, ακόμη και ο αχρείαστος όγκος των 680 σελίδων, δείχνουν μια διάθεση διεκπεραιωτική, εμπορική, μια απουσία φρεσκάδας και ανάγκης παιδέματος του συγγραφέα με το γραφτό του.

Ο Φαίδων Ταμβακάκης είναι μια κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητη μονάδα στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Όταν τον πρωτογνώρισα αναγνωστικά, πριν από τριάντα και βάλε χρόνια, με τη νουβέλα «Τα τοπία της Φιλομήλας», καταγοητεύτηκα με το ύφος της αφήγησής του. Έκτοτε διαβάζω τα βιβλία του ανελλιπώς και τείνω να πιστέψω πως η μάλλον αποσπασματική ενασχόληση με το γράψιμο, έχει στερήσει τη χώρα από ένα ταλέντο που διαφορετικά θα είχε μια πολύ καλύτερη εξέλιξη. Το τελευταίο του βιβλίο «Το τελευταίο ποστάλι» παρουσιάζει ασφαλώς ενδιαφέρον ως προς το θέμα του. Οι ιστορίες που διηγείται ο πρωταγωνιστής του, πρωταγωνιστής επί δεκαετίες στις περιπέτειες της Ελληνικής επιχειρηματικότητας, αποτυπώνουν εξαιρετικά όσα έχει «βιώσει» η οικονομία του τόπου. Και τα αποτυπώνουν με το αδιαμφισβήτητο χιούμορ, τον κοσμοπολιτισμό και την πνευματικότητα του συγγραφέα, αλλά και τη βαθιά του γνώση για το αντικείμενο, μιας και ο ίδιος είναι σημαίνον μέλος του επιχειρηματικού κόσμου. Ωστόσο, η οργάνωση του βιβλίου, με την απανωτή εμφάνιση νέων ηρώων, μου άφησε την αίσθηση κάτι του χαοτικού. Στην αίσθηση αυτή συνέβαλαν πιστεύω τα υπέρ το δέον εξεζητημένα ονοματεπώνυμα τα οποία δίνει ο συγγραφέας στους ήρωές του, παίζοντας ενδεχομένως κάποιο παιχνίδι, το οποίο όμως, αν πράγματι υπάρχει, δεν είναι εύκολα αντιληπτό. Δεν βοηθούν επίσης κατά τη γνώμη μου η μάλλον υπερβολική προβολή των δεδομένων γνώσεων του συγγραφέα στο χώρο της λογοτεχνίας μέσα από αναφορές στον Φόουλς (μισοκαλυμμένα) και στον Τζόρτζ Τζόνστον.
Να σημειώσω τέλος, ότι η επιμέλεια του βιβλίου θα διευκόλυνε τον αναγνώστη αν παρέθετε την ελληνική μετάφραση των αποφθεγμάτων ή των φράσεων που δίνονται στο κείμενο στη Γαλλική γλώσσα ή, ακόμη, επεξηγώντας κάποιους από τους «θαλασσινούς» όρους που περιλαμβάνονται στο κείμενο.

Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι ένας εξαίρετος παραμυθάς. Τα παραμύθια του δεν μιλούν για δράκους και πεντάμορφες πριγκίπισσες, αλλά για τον απτό σύγχρονο κόσμο. Η "Νίκη" ωστόσο, διαφέρει. Αν και θα μπορούσε να είναι παραμύθι, είναι μια αληθινή ιστορία, τουλάχιστον στον πυρήνα της. Είναι η αφήγηση του ιστορικού αληθινών ανθρώπων, που διαδραματίζεται σε έναν αληθινό κόσμο, σε μια αληθινή χώρα. Χρειάζεται γενναιότητα να γράφεις για τους δικούς σου ανθρώπους, αλλά αυτήν ο Χωμενίδης την διαθέτει σε αφθονία. Η πολιτική διάσταση του βιβλίου είναι δεδομένη, αφού κάποιοι από τους, δραματοποιημένους ως ένα βαθμό, χαρακτήρες του διαμόρφωσαν ένα πολιτικό κλίμα που ακόμα και σήμερα, 75, 80 χρόνια μετά, στοιχειώνει τα σημερινά πολιτικά δρώμενα. Μια ένσταση έχω μόνο κι ένα ερώτημα. Η ένσταση αφορά στο μικρής έκτασης απόσπασμα το σχετικό με την Αλεξάνδρεια. Οι κάποιες ανακρίβειες όσον αφορά την περιγραφή της πόλης θα μπορούσαν εύκολα να αποφευχθούν αν υπήρχε μια συζήτηση του συγγραφέα με κάποιον Αλεξανδρινό Αιγυπτιώτη. Το ερώτημα – που είναι περισσότερο απορία – είναι γιατί ένας τόσο ταλαντούχος συγγραφέας δεν έχει μέχρι τώρα αποπειραθεί να πειραματιστεί με ένα λιγότερο συμβατικό τρόπο αφήγησης. Είμαι βέβαιος πως αν το επιχειρούσε θα πρόσφερε πολλά στο, δυστυχώς, φτωχό σε επιδόσεις ελληνικό μυθιστόρημα. Όπως και να έχει, το διάβασμα της «Νίκης» έχει, πέραν από τη χαρά της ανάγνωσης ενός ρέοντος κειμένου και μιας συγκλονιστικής (αυτή η άμοιρη λέξη που την έχει τόσο φτωχύνει η σπάταλη και άστοχη χρησιμοποίησή της από τα σύγχρονα μέσα) ιστορίας, έχει πολλά να προσφέρει, ιδίως σε σκεπτόμενους νέους ανθρώπους.