Αυτό το έργο, βέβαια, δεν είναι λογοτεχνία. Είναι μια προσωπική αφήγηση που αναφέρεται σε μια σκοτεινή περίοδο της πρόσφατης ιστορίας της ιταλικής κοινωνίας, θλιβερή και μαζί αισιόδοξη, η οποία έκλεισε με την καταστροφή μιας γενιάς νέων (la meglio gioventú, ευτυχώς όχι όπως έγινε στην Αργεντινή με τις τριάντα χιλιάδες desaparecidos). Θλιβερή για την κατάληξή της και την κατάρρευση των ελπίδων, βλέποντας σε τι κατάσταση βρίσκεται σήμερα (πρώτη η Meloni στις δημοσκοπήσεις).

6 χρόνια μεγαλύτερός μου, έζησε gli anni di piombo χωρίς να λερώσει τα χέρια του αλλά υπέστη τις διώξεις της γενιάς του. Οι διάλογοι με τον δικαστή αποκαλυπτικοί της εποχής με έκαναν να στοχαστώ στην αδελφοσύνη. Οργή για την αδικία, λαχτάρα για δικαιοσύνη, τα κίνητρά τους (εγώ πρόλαβα μόνο τα απόνερα).Δεν έχει αλλάξει τίποτα από τότε. Ο Giorgio Caproni (1912-1990) έγραψε τους στίχους: "Από καιρό το έχω αντιληφθεί./ Το δίκιο βρίσκεται πάντα / από τη λάθος μεριά". Η έννοια της δικαιοσύνης περνάει στη δεύτερη θέση, πρώτη η αδελφοσύνη. Το ίδιο ισχύει για τον ήρωα της "Βυθισμένης πολιτείας" της Marta Barone, άλλου βιβλίου των φίλων του εκδοτικού οίκου Κέλευθος.

Ούτε γι\' αστείο δεν θα συνέκρινα τον Βίλας με τον Καμπρέ. Είμαι στη σελ. 95 και αμφιβάλλω αν θα το τελειώσω. Προς το παρόν κρατάω μια πισινή, δύο αστέρια.

Καιρό είχα να διαβάσω ένα τόσο άσχημο έργο. Δεν μου ενέπνευσε καμία ευχαρίστηση, μόνο ανία και κατά περιόδους θυμό. Το τέλειωσα επειδή έλπιζα να βρω κάτι ενδιαφέρον, αλλά τίποτα.

Η Λε Γκεν είναι μία από τις αγαπημένες μου συγγραφείς (η άλλη είναι η Ντόρις Λέσινγκ) και το διήγημα "Αυτοί που φεύγουν από την Όμελας" ένα από τα πιο συγκλονιστικά κείμενα που έχω διαβάσει. Όλα τα έργα της αξίζουν, ακόμα και οι φτερόγατες. Μεγάλη απώλεια ο θάνατός της, αν και αυτή τη συλλογή την έχω διαβάσει στην ιταλική της μετάφραση (i dodici punti cardinali), προς τιμήν της θα το πάρω και στα ελληνικά.

Αξιόλογος συγγραφέας, είναι το καλύτερο από τα βιβλία του που έχω διαβάσει μέχρι τώρα, το πιο πνευματικό

Ιστορικό μυθιστόρημα, ευκαιρία για να ρίξω μια ματιά σε μια περίοδο, πέραν της γέννησης του τουρκικού κράτους, και των Βαλκανίων γενικά. Το έχω διαβάσει καιρό τώρα και η εντύπωση που μου άφησε είναι πολύ καλή.

Κυκλοφόρησε το Γενάρη του 1995, πώς γίνεται να μην έχει γραφτεί μία κριτική γι\' αυτό το διαμάντι, ισάξιο των έργων του Τέρι Πράτσετ;

1. Και μόνο ο πρόλογος του συγγραφέα αρκεί για να διαψευστούν όσοι υποστηρίζουν ότι ο Ελρόι είναι ακροδεξιός.
2. Πώς ειναι δυνατόν να μην επανεκδίδεται τέτοιο βιβλίο;

Ο Αύγουστος Κορτώ, αρχικά γνωστός στο σχετικά ψαγμένο αναγνωστικό κοινό, απέκτησε "όνομα" κάποια χρόνια πριν όταν δέχτηκε επίθεση από κάτι λυσσασμένα σκυλιά των ελληνικών τσοντοκάναλων, επειδή σε μια πρόσκληση που του έκαναν απάντησε δημοσίως ότι έχει καλύτερα πράγματα να κάνει, για παράδειγμα να ασχολείται με τον άντρα του. Τότε τον γνώρισαν και όσοι ποτέ δεν έχουν ανοίξει ένα βιβλίο στη ζωή τους, όχι βέβαια σαν συγγραφέα αλλά σαν κάποιον που του αξίζει φτύσιμο αν όχι και η τύχη του Ζακ Κωστόπουλου. 40 χρονών, είναι ένας συγγραφέας που τιμά τη χώρα μας με "Το βιβλίο της Κατερίνας", τη "Ρένα", τη "Σκυλίσια ζωή" (που τελείωσα χτες). Τον ευχαριστώ.

Θεωρώ τον Κορτώ έναν από τους μεγάλους σύγχρονους έλληνες συγγραφείς και τη Σκυλίσια ψυχή ένα έργο που σε κάνει να στοχάζεσαι. Αν και δεν το έχω τελειώσει, του δίνω ήδη 5 αστέρια.

Καλωσορίζω το νέο έργο της Λε Γκεν, διάβασα την ιταλική μετάφραση χρόνια πριν. Θεωρώ ότι κεντρική ιδέα του βιβλίου είναι οι κίνδυνοι που απορρέουν από την ομογενοποίηση, από την κοινωνική "μονοκαλλιέργεια" (όπως πάντα η Λε Γκεν θέτει βαθιά φιλοσοφικά ζητήματα). Ελπίζω οι υπεύθυνοι των εκδοτικών οίκων να ρίχνουν μια ματιά στα σχόλια των αναγνωστών και να εκδώσουν και άλλα βιβλία της που ακόμα δεν έχουν μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Όσα έχω διαβάσει μέχρι τώρα, όλα όσα κυκλοφόρησαν στα ελληνικά και στα ιταλικά, είναι υψηλότατου επιπέδου. Κι ας μην ξεχνούν να επανεκδίδουν τίτλους που εξαντλούνται (η κρίση χτύπησε άγρια τον πολιτισμό).

Συγκλονιστικό. Κυρίως λόγω της "μοίρας" του πρωταγωνιστή. Δυνατές οι εικόνες που κατασκευάζει, αλλά και τα κενά που αφήνει στη φαντασία του αναγνώστη. Από τα καλύτερα 10 βιβλία που έχω διαβάσει. Άξιος συγγραφέας, θα ήθελα πολύ να διαβάσω και άλλα έργα του.

Αναγνωρίζω ότι είμαι προκατειλημμένος απέναντι στον Liosa και το σχόλιό του στο οπισθόφυλλο με έκανε να διστάζω, τελικά το πήρα. Διαβάζοντας την ΠΑΤΡΙΔΑ σκέφτομαι τη ζημιά που κάνει η ιδεολογία στις κοινωνίες όταν γίνεται ή αποκτά εξουσία. Ό,τι έζησαν τα θύματα του Ψυχρού Πολέμου ένθεν και ένθεν, οι ηττημένοι του ελληνικού εμφύλιου, οι αντικαθεστωτικοί της ΕΣΣΔ, οι εβραίοι από την εποχή της Διασποράς μέχρι το ολοκαύτωμα, οι παλαιστίνιοι σήμερα (για να περιοριστώ στον αιώνα μας). Ο Αραμπούρου δεν είναι Καμπρέ, αλλά για τους Βάσκους λίγα γνωρίζω και είναι ευκαιρία να πάρω μια γεύση της καθημερινότητάς τους. Από τη μια οι Βάσκοι, από την άλλη οι Καταλανοί, τελικά η Ισπανία είναι ιδιαίτερα ανομοιογενής. Η αυτοκρατορία δεν κατάφερε να μετατραπεί σε εθνικό κράτος και σήμερα είναι πολύ αργά να το κάνει. Όσο πιο γρήγορα γκρεμιστούν τα σύνορα, όλα τα σύνορα, τόσο καλύτερο για την ανθρωπότητα. Ο εχθρός μας είναι η εξουσία. Αυτό δεν σημαίνει να αντικαταστήσουμε την κεντρική εξουσία με μικρότερες, οι ανατολικογερμανοί δεν έριξαν τον δεν θυμάμαι πια πως τον έλεγαν για να λουστούν τη Μέρκελ. Από τα πρόσωπα του βιβλίου, ταυτίζομαι περισσότερο με τον χασάπη που έχασε το παιδί του, με δυο φράσεις τα λέει όλα.

Ο αρχικός τίτλος είναι ένα απλό "Q". Οι τύποι είναι τρομεροί, είναι ό,τι καλύτερο παράγεται στην Ιταλία, δεν γράφουν λογοτεχνία για τη λογοτεχνία, ούτε γράφουν μόνο λογοτεχνία, τα έργα τους είναι βαθιά πολιτικά, γι' αυτό δέχονται επιθέσεις από παντού, το θηρίο πρέπει να κρατιέται κοιμισμένο, το δύσκολο για τους Wu Ming, όπως αυτοαποκαλούνται μετά τη συγγραφή του Q, είναι ότι μόνο μια ισχνή μειοψηφία της κοινωνίας θα καταφέρει να διαβάσει τον "Εκκλησιαστή" και να εξάγει συμπεράσματα. Εγώ για τον ελληνικό τίτλο θα προτιμούσα το "Omnia sunt communia". Συγκλονιστική η κραυγή: "γιατί κανείς δεν μου μίλησε για τις Τράπεζες;"

Μια από τις μεγαλύτερες συγγραφείς του 20ού αιώνα, γράφω σχόλιο για τον Αναρχικό των δύο κόσμων αλλά όλα τα έργα της, ακόμα και τα παιδικά, αξίζουν (συγκλονιστικό το διήγημα "ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΦΕΥΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΕΛΑΣ"). Πολλά, δυστυχώς, δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τέλος, λυπάμαι γιατί η Ούρσουλα Λε Γκεν δεν θα ξαναγράψει.

Με βιβλία όπως αυτό η ανθρωπότητα έχει ακόμα λόγο ύπαρξης. Αποτελεί απάντηση στον Αντόρνο που έλεγε ότι το Άουσβιτς σκότωσε την ποίηση, τον πολιτισμό.

Ήμουν περίεργος να δω πώς θα έλυνε ο μεταφραστής το γεγονός ότι ο θάνατος στα ελληνικά είναι γένους αρσενικού, σε αντίθεση με τις λατινογενείς γλώσσες που είναι θηλυκού. Όπως σχεδόν όλα τα έργα του, άλλο ένα καταπληκτικό έργο του πορτογάλου συγγραφέα, συνέχεια του "Περί τυφλότητος" και "Περί φωτίσεως".

Τον Ιούνιο του ‘16 έλαβα με το ταχυδρομείο έναν ολιγοσέλιδο μικρού σχήματος τόμο ποιημάτων του Αντόνιο Τομάζι στα γκρίκο. Δίγλωσσο, από τη μια τα γκρίκο, από την άλλη η ιταλική απόδοσή τους. Προηγήθηκε το e-mail του Giuseppe Evangelista. Με το γνωστό λακωνικό του ύφος με ενημέρωνε ότι ήταν καθ\'οδόν το βιβλίο και μου έστελνε ένα βίντεο. Άνοιξα το βίντεο. Jeno ma diu glosse. Μια σειρά παλαιών φωτογραφιών, μουσική επένδυση Μάνου Χατζιδάκι και απαγγελία ενός ποιήματος με τίτλο Ida που συνοδευόταν από το κείμενο στα ιταλικά. Έμεινα άναυδος. Ανακάλυπτα μια ιστορία αναπάντεχη, την ιστορία ενός λαού μέσα σ’ έναν άλλο, συναντούσα ξεχασμένους τρόπους έκφρασης, λέξεις που είχα χρόνια ν’ ακούσω, που είχαν μείνει στο παιδικό μου μυαλό μεγαλώνοντας σε προσφυγική γειτονιά του Αιγάλεω. Διαβάζοντας τα ποιήματα του Τομάζι στα γκρίκο ένιωθα τη χαρά του παιδιού που ανακαλύπτει τον κόσμο, στη δική μου περίπτωση τον ανακάλυπτα εκ νέου, θυμόμουν. Κάθε λέξη που κατάφερνα να αποκωδικοποιήσω, να εντοπίσω τις ρίζες της, με γέμιζε ενθουσιασμό, ευτυχία. Πολλές φορές κυλούσαν αυθόρμητα τα δάκρυα, η ποίηση του Τομάζι είναι βασικά θλιμμένη, εκφράζει οργή, νοσταλγία, αγάπη για μια κουλτούρα που χάνεται μαζί με την ιστορία που κουβαλάει. «Περίμενε εφτού», άκουσα να λέει ένας άντρας στη γυναίκα του, που ο Τομάζι γράφει ettu’ και εγώ αρνιόμουν να το πιστέψω, όπως δυσκολεύτηκα να πιστέψω ότι ambro’ είναι το δικό μας μπρος – εμπρός. Γένος, τρομερή λέξη, μαγευτική, δείχνει τις ρίζες του καθενός, προκαλεί πόνο, αυτόν που βγαίνει από την ποίηση του Τομάζι.