Ένα μικρό μυθιστόρημα, θα μπορούσαμε να το πούμε και μεγάλο διήγημα, που αν και γράφτηκε στη δεκαετία του \'70 καταπιάνεται με ένα θέμα που είναι πολύ επίκαιρο στις μέρες μας. Και αυτό το θέμα δεν είναι άλλο από τον "κίτρινο τύπο", που την τελευταία δεκαετία αποκαλείται πιο συχνά με τον όρο "fake news" λόγω της τεράστιας διάστασης που έχουν πάρει οι ηλεκτρονικές ενημερωτικές πηγές του κυβερνοχώρου. Μέσα από την πλοκή αυτού του υποδειγματικού και καλοδουλεμένου βιβλίου αναδεικνύεται αυτή η μεγάλη απειλή των κοινωνιών του λεγόμενου "προηγμένου αστικού δυτικού κόσμου". Το πώς δηλαδή ένα έντυπο, ένας οποιοσδήποτε φορέας των media, μπορεί να καταστρέψει έναν πολίτη μέσω της διασποράς ψευδών ειδήσεων γύρω από τη ζωή και το βίο του και το πόσο ευάλωτες είναι οι αστικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες και η δικαστική εξουσία όταν δεν έχουν τους μηχανισμούς για να περιορίσουν αυτή τη λαίλαπα.

Το συγκεκριμένο έργο δεν είναι μόνο ένα μικρό λογοτεχνικό κομψοτέχνημα αλλά θα μπορούσε (πιο σωστά θα έπρεπε) να είναι μάθημα στα τμήματα δημοσιογραφίας, πολιτικών και νομικών σπουδών των πανεπιστημίων μας, ακόμα και στα σχολεία.

Πρέπει να είσαι πολύ ψυχαναγκαστικός για να διαβάσεις αυτό το βιβλίο μέχρι τέλους. Η υπόθεση είναι πολύ χλιαρή και άνοστη και φυσικά δεν σε ελκύει. Ελπίζεις ότι θα σε κερδίσει το ύφος και ο τρόπος που εξελίσσονται οι χαρακτήρες και οι φιλοσοφικές/υπαρξιακές προεκτάσεις στο δεύτερο επίπεδο. Τελικά και σε αυτό το βιβλίο αποτυγχάνει παταγωδώς, η όποια προσπάθεια εμβάθυνσης είναι ανολοκλήρωτη, οι αναλύσεις του αφηγητή πολύ μπερδεμένες σε σημείο να λες "τελικά δεν είχε να πει και κάτι το σημαντικό ή κάτι προσπάθησε να πει αλλά στο τέλος τα έκανε θάλασσα". Το χειρότερο όμως είναι οι ανυπόφορα κουραστικές και ανούσιες περιγραφές που σου δίνουν την εντύπωση ότι ο συγγραφέας απλά μάζεψε ταξιδιωτικές σημειώσεις και τις πέταξε μέσα στο βιβλίο χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία ώστε τουλάχιστον να είναι ρέουσες. Ούτε 200 σελίδες και αγκομαχάς να το τελειώσεις για να δεις αν τουλάχιστον θα σε αποζημιώσει το τέλος, αλλά δυστυχώς και το τέλος είναι το ίδιο αδιάφορο όπως και όλο το βιβλίο. Απογοητεύτηκα γιατί από τις κριτικές που διάβασα περίμενα να διαβάσω κάτι το πολύ καλό αν όχι εξαιρετικό. Ενδεχομένως να το αδικεί και η κακή μετάφραση αλλά και καλύτερη να ήτανε θεωρώ ότι πάλι θα αποκόμιζα από το βιβλίο την ίδια αίσθηση.

Αν και αξιόλογο βιβλίο το βρήκα κάπως χλιαρό. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί περίτεχνο λόγο με παιγνιώδεις πινελιές, το μυθιστόρημα δεν δομείται πάνω σε κάποιο σκληρό αφηγηματικό πυρήνα αλλά πάνω σε μικρά κεφάλαια που διηγούνται σύντομες ιστορίες και περιστατικά από διάφορες χρονικές στιγμές του παρόντος και του παρελθόντος (δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αισθητική αναπαράσταση της χρονικής στιγμής και όχι της χρονικής διάρκειας) με τις περισσότερες να αναφέρονται στη ζωή, τις σκέψεις και τη δράση της κεντρικής ηρωίδας αλλά υπάρχουν και κάποιες ακόμα οι οποίες δεν συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με αυτή και είναι "χαλαρές" ως προς την βασική πλοκή (που είναι η πλατωνική σχέση μιας νέας κοπέλας με έναν ηλικιωμένο άντρα).

Δεν θα πω ότι δεν μου άρεσε άλλα δεν ενθουσιάστηκα κιόλας. Πάντως προσφέρει τροφή για σκέψη και προβληματισμό καθώς και ενδιαφέρον από υφολογική άποψη. Και μόνο γι\' αυτά αξίζει να διαβαστεί.

Ένας τόμος από ένα τεράστιο έργο του Γερμανού καθηγητή Ντέσνερ. Αναλύει και ερμηνεύει (πάντα εμπεριστατωμένα και μέσα από την μελέτη χιλιάδων πηγών που είναι στην πλειοψηφία τους πρωτογενείς) τον τρόπο με τον οποίο ο πρώιμος χριστιανισμός κατάφερε να επικρατήσει στον ελληνορωμαϊκό κόσμο, αλλά και έξω από αυτόν, τις καταστροφές που προξένησε σε ειδωλολατρικούς ναούς, τη δίωξη φιλοσόφων και το κάψιμο χιλιάδων βιβλίων του αρχαίου κόσμου. Οι πατέρες της εκκλησίας όπως ο Χρυσόστομος, ο Αθανάσιος, ο Αμβρόσιος και ο Αυγουστίνος καθοδήγησαν όλο αυτό το πογκρόμ άλλοτε με τη θερμή υποστήριξη των αυτοκρατόρων, αλλά πολλές φορές και τελείως "αυτεπάγγελτα" πράγμα που καταρρίπτει ένα μύθο 2000 χρόνων ότι οι πρώτοι χριστιανοί κυνηγηθήκανε. Ο Ντέσνερ αποδεικνύει ότι όχι μόνο δεν κυνηγηθήκανε, αλλά αντιθέτως οι χριστιανοί κυνήγησαν λυσσαλέα τις παλαιές θρησκείες.

Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι αυτού του τόμου, αφού κάνει αναφορά στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες του ύστερου ρωμαϊκού κόσμου, καταρρίπτει έναν άλλο μύθο, αυτόν που θέλει τον χριστιανισμό ως τη θρησκεία των φτωχών και των δούλων. Ο χριστιανισμός δεν έκανε καμία επανάσταση για την απελευθέρωση των δούλων από την καταπίεση, αλλά μέσα από τις αποστολικές και πατερικές επιστολές κήρυττε στους φτωχούς την υπακοή στα αφεντικά τους με ανταμοιβή (υποτίθεται) την μετά θάνατον ζωή. Υπήρξε ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια της άρχουσας τάξης για να καθυστερήσει την αναπόφευκτη κατάρρευσή της.

Το μόνο αρνητικό είναι η μέτρια μετάφραση και η παράθεση της βιβλιογραφίας που μένει στη γερμανική γλώσσα.

Αξιόλογο βιβλίο. Με παράθεση πηγών από εδάφια της Αγίας Γραφής, χρονογράφων των πρώτων αιώνων μ.Χ καθώς και άλλων προγενέστερων μελετών που σχετίζονται με το θέμα, δίνονται επιστημονικές αποδείξεις στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία από παρθενογένεση αλλά και της ουσιαστικής διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στη διδασκαλία του Ιησού με την εκκλησία και τη θρησκευτική ιεραρχία που κυριάρχησε αμέσως μετά και μέχρι σήμερα. Όσο και αν ξενίζει κάποιους, σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά του Χριστιανισμού, από το τελετουργικό, μέχρι τα μυστήρια και την καθιέρωση των εορτών του (Χριστούγεννα, Πάσχα, Θεοφάνια) προέρχονται από τις παγανιστικές πολυθεϊστικές θρησκείες που προηγήθηκαν, ακόμα και από πανάρχαια έθιμα ανθρωποθυσιών. Έτσι εξηγείται και η διαφοροποίηση που υπάρχει ανάμεσα στις λατρευτικές συνήθειες διαφορετικών χωρών και γεωγραφικών περιοχών στις οποίες κυριάρχησε ο Χριστιανισμός, καθώς η νέα χριστιανική θρησκεία ενσωμάτωνε τα διαφορετικά παγανιστικά στοιχεία σε κάθε περιοχή.

Ευανάγνωστη και καλογραμμένη μελέτη που δεν κουράζει τον αναγνώστη και τον κατατοπίζει επαρκώς στα σύνθετα αυτά ζητήματα που μοιάζουν ακατανόητα πίσω από το ομιχλώδες πέπλο που σκόπιμα έχουν ρίξει από πάνω οι μηχανισμοί του κράτους και της εκκλησίας για να ξεγελάσουν τους λαούς και να τους χειραγωγούν προς όφελος τους.

Δεν έχεις το δικαίωμα να βάλεις σε αυτό το έργο λιγότερα από 5 αστέρια. Είναι μέσα στο κανόνα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, σίγουρα μέσα στα 10 βιβλία που πρέπει κάποιος να διαβάσει πριν πεθάνει. Από κει και πέρα να πούμε ότι το βιβλίο είναι βαρύ, δεν διαβάζεται εύκολα, η αφήγηση είναι εγκιβωτισμένη και γίνονται συνεχώς αναφορές στα γεγονότα που προηγούνται οπότε ο αναγνώστης πρέπει να είναι προσεκτικός. Αλλά για μένα το σημαντικότερο δεν είναι να επικεντρωθείς στα πρόσωπα και στις λεπτομέρειες των λεπτομερειών (αν και πολλές φορές έχουν σημασία για την εξέλιξη των γεγονότων). Το σημαντικότερο είναι οι υπέροχες και ασύλληπτες περιγραφές και αναλύσεις των λεπτεπίλεπτων αποχρώσεων των ψυχικών καταστάσεων των ηρώων και των αντιηρώων μέσα στα πλαίσια που διαμορφώνονται σε έναν κυκεώνα γεγονότων και κοινωνικών σχέσεων. Και όλα να βγαίνουν τόσο φυσικά από τη ντοστογιεφσκική πέννα και με τέτοια άνεση που πολλές φορές δεν μπορείς να μην πεις "καλύτερα δεν θα μπορούσε κάποιος να το πει αυτό". Και τέλος οι ιδεολογικές και κοινωνικές απόψεις που αναπτύσσονται μέσω της διαπάλης των προσώπων έχουν μεγάλο φιλοσοφικό ενδιαφέρον για την κατανόηση σημαντικών ιδεολογικών ρευμάτων του 19ου αιώνα όπως ο μηδενισμός, ο σοσιαλισμός μέσα από τις αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής εκείνης έστω και αν ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει αρνητική προσέγγιση σε αυτά μέσω του "αποστασιοποιημένου" αφηγητή. Παρόλα αυτά δεν υπάρχει διδακτισμός και ο αναγνώστης έχει τα περιθώρια να τα ερμηνεύσει με το δικό του τρόπο και να αντλήσει μηνύματα διαχρονικής αξίας. Γι\' αυτό και το έργο αυτό θα μείνει στην αιωνιότητα.

Όσοι πιστεύουν ότι οι διηγηματογράφοι υστερούν σε σχέση με τους μυθιστοριογράφους σίγουρα δεν έχει τύχει να διαβάσουν ποτέ Κάρβερ. Τα διηγήματα του Κάρβερ είναι αριστοτεχνικές δημιουργίες. Μπορεί να σου φτιάξει ιστορία το πιο "ασήμαντο" καθημερινό συμβάν, να διυλίσει με χειρουργική ακρίβεια τις πτυχές του, να δημιουργήσει μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα μέσα από τους διαλόγους και τις εσωτερικές σκέψεις του εκάστοτε αφηγητή την οποία αν και δεν μπορείς να προσδιορίσεις και να ορίσεις, την αισθάνεσαι έντονα και κάποιες φορές "απειλητικά". Θα μπορούσε το κάθε διήγημα να είναι μια ταινία μικρού μήκους. Συμπυκνώνεται όλος ο χυμός που μπορείς να συλλέξεις από τα στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής στων ΗΠΑ, μέσω ηρώων που αντιπροσωπεύουν όλο το εύρος των ελαττωμάτων και της κουλτούρας αυτής της μεγάλης χώρας. Είναι σα να βλέπεις όλο αυτό τον πολύπλοκο, αχανή και θορυβώδη κόσμο μέσα από ένα μικρό φακό από μια κρυφή γωνιά.

Με τις πολιτικές και ιδεολογικές απόψεις του Ουελμπέκ μπορείς να συμφωνήσεις ή να διαφωνήσεις (εγώ προσωπικά διαφωνώ κάθετα αν και σε καμία περίπτωση δεν τον θεωρώ ακροδεξιό και ρατσιστή όπως τον χαρακτηρίζουν πολλοί κριτικοί, μάλλον σκεπτικιστή αναρχοσυντηρητικό θα τον έλεγα, δείτε κάτι δικούς μας ακροδεξιούς και συγκρίνετε τους με τον Ουελμπέκ, δεν υπάρχει καμία σχέση). Δεν μπορείς όμως να απαξιώσεις αυτό το πηγαίο συγγραφικό του ταλέντο που είναι πλέον τόσο σπάνιο. Με την "επέκταση του πεδίου πάλης" ουσιαστικά συστήνεται στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό με το ύφος και τη θεματολογία πάνω στην οποία κινείται: προβληματισμός απέναντι στην κρίση και την παρακμή του δυτικού πολιτισμού από την αχαλίνωτη εμπορευματοποίηση, επαναπροσέγγιση της κλασικής ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, αναστοχασμός πάνω στο ιδεολογικό εποικοδόμημα που διαμόρφωσε τις συνειδήσεις των μεταπολεμικών γενεών κ.ο.κ.

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση είναι πηγαία και ρέουσα, σε σημεία θα μπορούσες να την πεις και "τολμηρή", όμως το βάθος και η ποιητική της αμφισημία δένουν όλα τα στοιχεία σε ένα υπέροχο αμάλγαμα. Δεν είναι ούτε 200 σελίδες, όμως μόλις το τελειώνεις σου αφήνει την αίσθηση της πληρότητας. Είναι το δεύτερο βιβλίο του Ουελμπέκ που διαβάζω και με άφησε απόλυτα ικανοποιημένο.

Σίγουρα το πιο αντιπροσωπευτικό λογοτεχνικό έργο τόσο του Τερζάκη όσο και γενικότερα του ρεύματος (αν μπορούμε να το πούμε έτσι) που ονομάστηκε "γενιά του 30" με σημαντικότερα χαρακτηριστικά τις γλαφυρές περιγραφές μέσα από όμορφες λέξεις που μυρίζουν γιασεμί, τις αναπολήσεις παλιότερων εποχών στα ίδια μέρη, αλλά επίσης και τον κοινωνικό προβληματισμό που αντανακλούσε κυρίως το κύμα της αστικοποίησης που σταδιακά άλλαζε το ρόλο και την σκέψη του ανθρώπου μέσα στις μεγάλες πόλεις. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα, είναι αρκετά απαιτητικό γιατί η αφήγηση περιέχει εσωτερικούς μονολόγους που αναπτύσσουν σύνθετους συλλογισμούς και ψυχικές αναλύσεις των προσώπων. Ένα επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι ήρωες, αν και δεν είναι πολλοί, είναι στέρεοι και εξελίσσονται μέσα στην πλοκή, καθόλου χάρτινοι, αν και οπωσδήποτε είναι αναπόφευκτο κάποιοι να μένουν στάσιμοι γιατί έχουν περισσότερο έναν υποστηρικτικό ρόλο στην εξέλιξη για να αναδεικνύονται οι κεντρικοί ήρωες. Αξιοσημείωτες και οι χιουμοριστικές πινελιές που εκφράζονται μέσω του Μαντουλά και αντισταθμίζουν κάπως τη βαριά ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος με ουσιαστικές όμως νύξεις για τα πάθη και τα αρνητικά χαρακτηριστικά της αστικής ελληνικής κοινωνίας του μεσοπολέμου.

Το βιβλίο αυτό έχει την μέγιστη δυνατή τεκμηρίωση γιατί αποτελεί τη διδακτορική διατριβή του Πολυμέρη Βόγλη. Ο ίδιος είναι καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και δεν είναι ερασιτέχνης ιστορικός που ασχολείται εμπειρικά όπως διάφοροι άλλοι. Προφανώς κάποιοι αναγνώστες γράφουν κατεβατά ολόκληρα για βιβλία που δεν τα έχουν ανοίξει καν, ενώ εκθειάζουν βιβλία καθαρά νεοναζιστικής χροιάς του Πλεύρη. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα, όπως συνιστώ και τα βιβλία του κ. Φλάισερ "το στέμμα και η σβάστικα",οι "ελληνικές κατοχικές κυβερνήσεις" του Σπύρου Γασπαρινάτου και το "αίμα των αθώων" του Στράτου Δορδανά. Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα ρεύμα αναθεωρητών που οτιδήποτε δεν κινείται τα πλαίσια της θεωρίας των 2 άκρων, θεωρείται "αριστερή" ιστοριογραφία. Φυσικά αυτό είναι ένα μεγάλο ψέμα, γιατί αυτό που εννοούν "αριστερή" ιστοριογραφία δεν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα ως κάτι ενιαίο, αφού οι ιστορικοί που έγραψαν μελέτες από το 1974-2004 ήταν όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων.

ΥΓ: Ο Κορδάτος δεν έχει ασχοληθεί με την ιστορία της κατοχής και φυσικά ούτε ο Ψυρούκης. Οι ανακρίβειες δηλώνουν πλημμέλεια αν όχι παντελή άγνοια.