Ένα βιβλίο που ο συγγραφέας φωτίζει άγνωστες πτυχές σχετικά με την δεκαετία 1912-1922 και κυρίως γύρω από τον Εθνικό Διχασμό και την Μικρασιατική Καταστροφή. Η οπτική του βιβλίου είναι σαφώς αντιβενιζελική αλλά ο συγγραφέας καταφέρνει και τεκμηριώνει σε μεγάλο βαθμό όσα αναφέρει μέσα στηριζόμενος σε αρχειακές πηγές (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», επιστολές και υπομνήματα του Βενιζέλου, Ε.Λ.Ι.Α. αρχείο Βενιζέλου, κλπ) και σε έργα ευρείας αποδοχής (Michael Llewellyn Smith-«Το όραμα της Ιωνίας», Η ιστορία του Εθνικού Διχασμού κατά την αρθρογραφία Ελ. Βενιζέλου και του Ι. Μεταξά, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (εκδοτικής Αθηνών), Douglas Dakin- «Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923», Σταμάτιος Αντωνόπουλος-«Αι συνθήκαι Λονδίνου, Βουκουρεστίου και Αθηνών», κλπ). Κάποια χρήση αμφιλεγόμενων αντιβενιζελικών πηγών (Αντωνακέας, Μπαρμπής, κλπ) είναι περιορισμένη και "ελεγχόμενη" και δεν επηρεάζει την ορθότητα των επιχειρημάτων του συγγραφέα. Αν κάποιος θέλει να διαβάσει κάτι τεκμηριωμένο και διαφορετικό από την επιβαλλόμενη ωραιοποίηση του έργου του Βενιζέλου, αυτό είναι ένα βιβλίο που το συνιστώ.

Πολύ χρήσιμο βιβλίο για τον ρόλο που έπαιξαν οι Μεγάλες Δυνάμεις κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821. Ο συγγραφέας μεταφέρει αντικειμενικά την εξέλιξη των πολιτικών των ξένων δυνάμεων γύρω από την ελληνική επανάσταση, μια εξέλιξη που καθορίζονταν περισσότερο από γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς και τις πολιτικές συνθήκες, παρά από αγνό και άδολο φιλελληνισμό. Ένα συμπέρασμα που εξάγεται έστω και έμμεσα είναι ότι πιο καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι ίδιοι οι Έλληνες στην προπαρασκευή της Επανάστασης παρά οι ξένες δυνάμεις. Οι ξένες δυνάμεις ήταν αρχικά από αμέτοχες έως αδιάφορες και εχθρικές προς την Επανάσταση, αν και η Ρωσία με την συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, με τα διαβήματα προς τις οθωμανικές αρχές για προστασία των Χριστιανών, την ανενόχλητη δράση της Φιλικής Εταιρείας στα ρωσικά εδάφη και φυσικά τον Καποδίστρια, φαίνεται σε σχέση με τις άλλες ξένες δυνάμεις να έπαιξε ένα πιο ουσιαστικό φιλικό ρόλο στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Η Μεγάλη Βρετανία έπαιξε πιο καθοριστικό ρόλο μετά την έναρξη της Επανάστασης (κυρίως μετά το 1823) για λόγους ανταγωνισμού με την Ρωσία για την πρωτοκαθεδρία στην ανατολική Μεσόγειο, αλλά και την ανάληψη του ΥΠΕΞ από τον Κάνινγκ που είχε μια πιο φιλική στάση σε σχέση με τον προκάτοχο Κάσλρεϋ. Ενώ η Γαλλία άργησε περισσότερο να βοηθήσει λόγω των σχέσεων που είχε με τον Ιμπραήμ και την Αίγυπτο. Η Αυστρία με τον Μέτερνιχ ήταν τελείως αμέτοχη.
Τέλος, θα ήθελα μέσα ο συγγραφέας να αναλύσει για την συσχέτιση της Επανάστασης του 1821 με τις εκατοντάδες επαναστατικές προσπάθειες των Ελλήνων έστω σε τοπικό επίπεδο από τον 15ο αιώνα...πριν τον Διαφωτισμό, πριν την Γαλλική Επανάσταση και πριν τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Μήπως δεν είχαν ανάγκη οι Έλληνες τα βιβλία που έφερναν οι έμποροι από την δύση, για να επηρεαστούν και να επαναστατήσουν;

Πρωτότυπο βιβλίο, δεν υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία κάποιο βιβλίο που να αναλύει τις πηγές γύρω από τις συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους. Ο συγγραφέας στην πρώτη του συγγραφική προσπάθεια, με ωραία γραφή και ψύχραιμη οπτική εξετάζει τους συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με τον Εθνικό Διχασμό και το καθεστώς της 21ης Απριλίου, και οδηγεί τον αναγνώστη σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα, για το πως διαμορφώθηκαν και καθιερώθηκαν στο δημόσιο βίο απόψεις που βασίστηκαν σε ιδεοληπτικές και υποκειμενικές πηγές (έχει ενδιαφέρον ότι για το ζήτημα του Εθνικού Διχασμού, μόλις δυο συγγραφείς...ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης και ο Γεώργιος Βεντήρης, είναι αυτοί που αποτελούν την βασική πηγή, για τους συγγραφείς που πραγματεύονται το ζήτημα του Εθνικού Διχασμού υπό το πρίσμα της βενιζελικής οπτικής). Εξαιρετική προσπάθεια του συγγραφέα, αναμένουμε και την συνέχεια...

Άκρως ενδιαφέρον βιβλίο με άγνωστες πτυχές της κατοχικής περιόδου. Ο συγγραφέας μεταφέρει όχι μόνο την ένοπλη δράση των άγνωστων μη-κομμουνιστικών αντιστασιακών οργανώσεων της Μακεδονίας αλλά και γενικότερα το παρασκήνιο με συνεργασίες, διαφωνίες και συγκρούσεις που ήταν απότοκα του πολιτικού κλίματος της εποχής και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας μέσα από εκθέσεις και αρχειακές πηγές, ξεκαθαρίζει ότι η Π.Α.Ο(πρώην Υ.Β.Ε.) δεν είναι σε καμία περίπτωση φιλογερμανική οργάνωση, αλλά αντιστασιακή οργάνωση που μάλιστα απαγόρευε ρητά (ακόμα και την περίοδο που είχε διαλυθεί η ένοπλη δράση της) στα μέλη της την συνεργασία με τους Γερμανούς. Όπως επίσης, αποτιμάται ως πατριωτική η δράση του Αθανάσιου Χρυσοχόου, ο οποίος μέσω του κατασκοπευτικού δικτύου «Ζευς» είχε τακτική αλληλογραφία με τους συμμάχους και την κυβέρνηση του Καΐρου και ενημέρωνε για τις κινήσεις των κατοχικών δυνάμεων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δράσης του ενάντια στην βουλγαρική προπαγάνδα είναι που κατάφερε μέσα από τις «Επιτροπές Λαϊκής Διαφωτίσεως» που είχε δημιουργήσει, να ωθήσει 2.000 σλαβόφωνους πολίτες να διαγραφούν από την Βουλγάρικη Λέσχη και να δηλώσουν ότι είναι Έλληνες πολίτες. Ο αναγνώστης μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο θα βρει απαντήσεις που δίνονται στην ιδεολογικά/κομματικά στρατευμένη ιστοριογραφία που έχει επικρατήσει γενικά. Το μόνο αρνητικό στοιχείο του βιβλίου που όμως δεν είναι ικανό να του στερήσει κάποιο βαθμό είναι που μεταφέρει αμετάφραστα κάποια σημεία αγγλικών εκθέσεων και πηγών.

Ένα βιβλίο αντικειμενικό και ψύχραιμο που ασχολείται ευρύτερα με το ζήτημα του δοσιλογισμού με μεθοδολογικές προσεγγίσεις, δικαστικές προσεγγίσεις, στατιστικούς πίνακες, κλπ...κλπ... Το βιβλίο διαλύει (έστω και εμμέσως) κάποιους μύθους όπως για παράδειγμα, ότι η αθώωση (...ή ατιμωρησία) των κατηγορουμένων για δοσιλογισμό στην Ελλάδα ήταν ελληνική πρωτοτυπία, ενώ κάτι τέτοιο φαίνεται να ισχύει και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες π.χ. περίπτωση Νορβηγίας...ή ότι στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας η αντιστασιακή δράση δεν ήταν προνόμιο μόνο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ αλλά και των εθνικιστικών αντάρτικων ομάδων(μάλιστα υπάρχει και μια άκρως ενδιαφέρουσα αναφορά στις σημειώσεις όπου ο συγγραφέας αναφέρει επιγραμματικά -δηλωτικό του ιδιαίτερου πολιτικού κλίματος- την ύπαρξη μερίδας κομμουνιστών της Καβάλας να θεωρούν τους Γερμανούς ως απελευθερωτές από το μεταξικό καθεστώς). Γενικά το βιβλίο δίνει βάση σε άγνωστες πτυχές του δοσιλογισμού και κυρίως στο ζήτημα της σχέσης κάποιων μειονοτήτων με τις κατοχικές αρχές.

Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Αν και ο τίτλος παραπέμπει στην περίοδο της κατοχής (1941-1944) ο συγγραφέας δεν ασχολείται αποκλειστικά με αυτό το θέμα, αλλά και με άλλα ζητήματα προγενέστερα της συγκεκριμένης περιόδου, όπως...η βουλγάρικη κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας 1916-1918, η "προβληματική" πολιτική του Βενιζέλου για την Ανατολική Μακεδονία, ο ρόλος του Βενιζέλου στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, οι σχέσεις αποκρυφισμού και εθνικοσοσιαλισμού, οι εξόριστοι της Ακροναυπλίας, ο Χέγκελ με το σκεπτικό «θέση-αντίθεση-σύνθεση» και η επιρροή του στον Μαρξ και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, κλπ...
Όσον αφορά την κύρια θεματολογία του βιβλίου, ο συγγραφέας περιγράφοντας κάποια από τα αποτρόπαια ολοκαυτώματα(Δομένικο,Δίστομο,Καλάβρυτα,Χορτιάτης,Δράμα) των κατοχικών δυνάμεων εις βάρος του ελληνικού πληθυσμού, επικεντρώνεται όχι μόνο στη βαναυσότητα των κατακτητών αλλά και στην εργαλειακή χρήση της αντίστασης από συγκεκριμένους αντάρτες, που με δράσεις άνευ ουσιαστικής στρατηγικής σημασίας, είχαν ως αποτέλεσμα κάποιες φοβερές συνέπειες. Ο συγγραφέας και λόγω καταγωγής έχει ασχοληθεί πολύ με την περιοχή της Μακεδονίας και έχει πολύ καλή βιβλιογραφία αλλά και προσωπικό αρχειακό υλικό, γι\'αυτό και δίνει έμφαση στο συγκεκριμένο βιβλίο στα τραγικά αποτελέσματα της βουλγαρικής κατοχής στη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας. Τέλος, μερικές ενστάσεις μπορούν να υπάρχουν σε ζητήματα όπως για παράδειγμα η σύνδεση της wall street και του αποκρυφισμού με τον εθνικοσοσιαλισμό...που ως ένα σημείο αυτά έχουν πιο πολύ σχέση με θεωρίες συνωμοσίες, αλλά το βιβλίο αξίζει να μελετηθεί.

Παρά την προσπάθεια του συγγραφέα να αποκαλύψει άγνωστες πτυχές της ιστορίας γύρω από την Επανάσταση του 1821,το αποτέλεσμα δεν είναι ακριβώς αυτό που επιδιώκει.Το βιβλίο περιέχει πολλούς απαξιωτικούς και μειωτικούς χαρακτηρισμούς(π.χ.«αλιτήριος»,«ταγματασφαλίτης του 21\'»,«μικρός Μπιν Λάντεν των Εβραίων»[για τον Απ.Παύλο],κλπ).Ο συγγραφέας προβαίνει πολλές φορές σε υποκειμενικά συμπεράσματα.Ο ιδεοληπτικός αντικληρικαλισμός(είναι και το κομμάτι που θα σταθώ) του συγγραφέα πέρα από το να απαξιώνει κάθε εκκλησιαστική μορφή της περιόδου,τον οδηγεί και σε κάποιες εξάρσεις εκτός πραγματικότητας,χαρακτηριστικά αναφέρει ότι εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί δεν είμαστε σε θέση να φτιάξουμε ούτε εργοστάσιο για καρφίτσες. Κι αυτό γιατί στο σχολείο μαθαίνουμε απ\'έξω και ανακατωτά τους βίους των Αγίων και γι\'αυτό όταν τελειώνουμε το σχολείο δεν ξέρουμε ούτε μια βρύση να αλλάξουμε(πραγματικά που τα είδε όλα αυτά!)...ή ένα άλλο παράδειγμα που αναφέρει ότι η Εκκλησία καθορίζει στον άνθρωπο από την διατροφή,το ντύσιμο μέχρι και τι θα σπουδάσει!!!
Όσον αφορά κάποιες πηγές που χρησιμοποιεί για να τεκμηριώσει κάποια αντικληρικαλιστικά συμπεράσματα του,μόνο αντικειμενικές δεν είναι(π.χ.Αδ.Κοραής, ξένοι περιηγητές,Δημ.Φωτιάδης,Κυρ.Σιμόπουλος,περιοδικό «Δαυλός»).
Τέλος,θα αναφερθώ σε ένα σημείο του βιβλίου,για το «Κρυφό Σχολειό» όπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι όλοι(;) οι γνωστοί ιστορικοί το θεωρούν ψέμα και ότι αυτό το ψέμα βασίστηκε στο πίνακα του Ν.Γύζη το «κρυφό σχολειό» του 1876.Μάλιστα αναφέρει και τον Σπ.Τρικούπη, όπου στο έργο του «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1860,Α\'τομ.σελ.229» αναφέρει το κρυφό σχολειό ως «μέγα ψεύδος».Μόνο που 1)Ο πίνακας είναι του 1886.2)Αφού αυτό το ψέμα βασίστηκε σε πίνακα του 1886(άρα δεν υπήρχε αναφορά πιο πριν)πως επικαλείται ένα έργο χρονικά προγενέστερο(1860); και 3)Αν ανατρέξουμε στη συγκεκριμένη παραπομπή του έργου θα δούμε ότι ο Τρικούπης μιλάει για τον θάνατο του Αθ.Διάκου και όχι για το «Κρυφό Σχολειό»!!!Γι\'αυτό προσοχή με τις πηγές.

Στην ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχουν βιβλία που να έχουν ασχοληθεί με τον αντίκτυπο που είχε ο «Ισπανικός Εμφύλιος» στην Ελλάδα. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μια πρωτοποριακή μελέτη, καθότι ο συγγραφέας καταπιάνεται με κάποιες άγνωστες πτυχές που αφορούν την οικονομία και την διπλωματία. Κατά την περίοδο του εμφυλίου, είχε αναπτυχθεί μια έντονη οικονομική δραστηριότητα που στηριζόταν κυρίως στο λαθρεμπόριο όπλων. Ο συγγραφέας αναφέρει τον μεγάλο τότε οικονομικό παράγοντα, Μποδοσάκη που έκανε χρυσές δουλειές πουλώντας όπλα κυρίως στους Δημοκρατικούς και λιγότερο στους Εθνικιστές. Ένα γεγονός που κάνει εντύπωση είναι ότι πίσω από αυτή την δραστηριότητα(εν γνώσει ως ένα σημαντικό βαθμό από την κυβέρνηση Μεταξά, όσο και αν φαίνεται περίεργο για ένα καθεστώς που ήταν ιδεολογικά αντικομμουνιστικό) Μποδοσάκη υπήρχε ένα "πλέγμα" που έφτανε μέχρι και την ναζιστική Γερμανία, η οποία αν και βοηθούσε τους Εθνικιστές δεν δίσταζε μέσω του Γκαίρινγκ και του εργοστασίου του Rheinmetall-Borsig να συνεργαστεί με τον Μποδοσάκη και στην ουσία να έχουμε το εξής παράδοξο, να εξοπλίζονται οι Δημοκρατικοί με την βοήθεια της ναζιστικής Γερμανίας. Ένα επίσης πολύ σημαντικό στοιχείο του βιβλίου είναι ότι μέσα σ\'αυτό, ο συγγραφέας παραθέτει και την εξωτερική πολιτική που ακολούθησε η Ιταλία στην Μεσόγειο, μια πολιτική που φάνηκε ακόμα και μέσα από την συμμετοχή της χώρας στον ισπανικό εμφύλιο ότι η σταδιακή προκλητική πολιτική εναντίον της Ελλάδας θα οδηγούσε στην ιταλική επίθεση το 1940. Τέλος, ένα άλλο σημαντικό γεγονός που αφορά τα οικονομικά οφέλη του ελληνικού κράτους από όλη αυτή την οικονομική δραστηριότητα με τα εμβάσματα από το λαθρεμπόριο, περιγράφονται μέσα από την Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος,όπου από 49 εκατομμύρια δραχμές που ήταν τα αποθέματα το 1935, το 1939 έφτασαν τα 712 εκατομμύρια!Και αυτό το πιστώνεται η μεταξική πολιτική ως ένα από τα θετικά της.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο.Ο συγγραφέας μέσα από τα Πατερικά Ερμηνευτικά Κείμενα δίνει απαντήσεις σε όσους κατηγορούν την Π.Δ. ως ένα εβραϊκό βιβλίο που προάγει την βία, την ανηθικότητα και παρουσιάζει τον Θεό ως εκδικητικό και βίαιο. Συνιστάται σε όσους έχουν πέσει στην πλάνη "ελληνοκεντρικών" συγγραφέων που μη έχοντας την κατάλληλη θεολογική γνώση παρερμηνεύουν και συκοφαντούν τα Ιερά Κείμενα της Ορθοδοξίας.

Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Ο συγγραφέας δεν στηρίζεται σε "ακροδεξιές" πηγές αλλά κυρίως σε εαμικές και φιλο-εαμικές πηγές καθώς και σε αναγνωρισμένα και ευρείας αποδοχής έργα (Θανάσης Χατζής,«Η νικηφόρα που χάθηκε». Γιάννης Ιωαννίδης,«Αναμνήσεις». Χαρίλαος Μηχιώτης,«Δραματική πορεία». Χάγκεν Φλάισερ, «Στέμμα και σβάστικα». Σπύρος Γασπαρινάτος «Κατοχή, Απελευθέρωση-Δεκεμβριανά-Βάρκιζα». Ντέιβιντ Κλόουζ «Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα»,κλπ). Πολύ ενδιαφέροντα τα κεφάλαια...για την μαύρη αγορά και τους «πλουτίσαντες επί κατοχής». Τα αίτια που οδήγησαν στα Δεκεμβριανά. Η περίφημη «λευκή τρομοκρατία» σε ποιο βαθμό εφαρμόστηκε και αν όντως ήταν καταλυτικός παράγοντας για τις εμφύλιες συγκρούσεις. Και φυσικά η σύγκριση της ελληνικής πραγματικότητας με το διεθνές πολιτικό σκηνικό εκείνης της περιόδου και πόσο επηρεάστηκε η Ελλάδα από τις εξελίξεις στην Ευρώπη.