Ευσύνοπτο επιστημονικό εγχειρίδιο, με εξαιρετική ανάλυση και πολύ κατανοητό κείμενο που μπορεί να λειτουργήσει ως μια θαυμάσια εισαγωγή στα ακανθώδη και ενδιαφέροντα ζητήματα της Ηθικής φιλοσοφίας. Το βιβλίο εστιάζει την προσοχή του στην κριτική παρουσίαση των διαφόρων ηθικών θεωρίών που έχει παραγάγει η ανθρώπινη διανόηση από την αρχαιότητα έως σήμερα παραθέτοντας και πολλά υποθετικά πρακτικά παραδείγματα ηθικών διλημμάτων που δοκιμάζουν την αποτελεσματικότητα και το ερμηνευτικό εύρος των θεωριών. Παράλληλα περιλαμβάνει τις βασικές θέσεις των σπουδαιότερων διανοητών του χώρου της φιλοσοφίας που συγκρότησαν και ανέπτυξαν τις εν λόγω θεωρίες. Αναφέρονται και συζητούνται φιλόσοφοι και διανοητές όπως ο Αριστοτέλης, ο Καντ, ο Μπένθαμ, ο Τζον Στιούαρτ Μιλ , ο Νίτσε αλλά και επιφανείς διανοήτριες της φεμινιστικής ηθικής. Και όλα αυτά μέσα σε μόλις δέκα σχετικά σύντομα και απόλυτα κατανοητά κεφάλαια. Πάρα πολύ καλό και οπωσδήποτε μπορεί να χρησιμεύσει ως εφαλτήριο για μεγαλύτερη μελέτη και εμβάθυνση στα θέματα και τα ζητήματα της ηθικής προβληματικής. Τελος, αξίζουν συγχαρητήρια στον εκδοτικό οίκο για την πρωτοβουλία του να εκδώσει στην ελληνική γλώσσα ένα τέτοιο βιβλίο.

Καλογραμμένα , ωραία διηγήματα με θέμα τους τις ανθρώπινες σχέσεις σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται. Ευαίσθητη και φιλοσοφημένη η ματιά του συγγραφέα ανατέμνει την πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου και θεωρεί από πολλές και διαφορετικές οπτικές γωνίες και αναδεικνύει ζητήματα όπως η ετερότητα, η μετανάστευση, η σχέση με τον ξένο και τον οικείο, με την πατρίδα και τα ξένα αλλά και με τον τόπο και τη φύση. Γενικά θα λέγαμε ότι πραγματεύεται τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, τον απέναντι άλλο αλλά και τον κόσμο. Το βιβλίο είναι μια συλλογή όλου του δημοσιευμένου διηγηματογραφικού έργου του Νόλλα ως το 2016 και στο τέλος εμπεριέχει επίμετρο που φιλοδοξεί να καθοδηγήσει τον αναγνώστη στο λογοτεχνικό σύμπαν του Νόλλα, αλλά δίχως μεγάλη επιτυχία κατά η γνώμη μου γιατί είναι αρκετά φλύαρο και δυσνόητο, καθώς κινείται μέσα στα θολά νερά της μεταμοντέρνας θεωρίας της λογοτεχνίας με εξεζητημένους όρους και ασαφή λόγο. Αν εξαιρέσουμε αυτό το στοιχείο μπορώ να πω ότι πρόκειται για μια πολύ προσεγμένη έκδοση που τιμά τον εκδοτικό οίκο και προσφέρει στον κάθε αναγνώστη τη δυνατότητα να εντρυφήσει στο έργο ενός από τους πιο αξιόλογους αλλά και φιλοσοφημένους συγγραφείς της εποχής μας.

Το βιβλίο δεν είναι μια ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους από το Α ως το Ω, αλλά μια σειρά δοκιμίων πάνω σε διάφορα ενδιαφέροντα θέματα που αφορούν την ανθρώπινη εξέλιξη και τα οποία πρωτοδημοσιεύτηκαν σε ένα κορεατικό επιστημονικό περιοδικό εκλαϊκευμένης επιστήμης πριν από μια δωδεκαετία. Είναι αληθινά εξαιρετικά ενδιαφέροντα, γραμμένα με απλή κατανοητή γλώσσα και δίνουν μια πολύ καλή, συνεκτική και συνοπτική περιγραφή των κατακτήσεων της παλαιοανθρωπολογίας, της γενετικής και της μοριακής βιολογίας σε ό, τι έχει να κάνει με την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους από την εποχή των Αυστραλοπιθήκων μέχρι την εποχή της εμφάνισης του Homo sapiens. Αναλύονται και παρουσιάζονται ζητήματα όπως ποιοι θεωρούνται οι πρώτοι πρόγονοι του ανθρώπου, η σχέση που έχει η κατανάλωση κρέατος με την μεγέθυνση του εγκεφάλου, τι πέτυχε και τι έχασε ο άνθρωπος με την ανακάλυψη της γεωργίας, ποιοι ήταν οι Νεάντερταλ και η σχέση τους με τους σύγχρονους ανθρώπους, αν συνεχίζουν να εξελίσσονται ακόμα οι άνθρωποι και πολλά άλλα σπουδαία ζητήματα σε είκοσι δύο καλογραμμένα κεφάλαια και δύο σημαντικά παραρτήματα. Πρόκειται πράγματι ένα πολύ πετυχημένο δείγμα εκλαϊκευμένης επιστήμης και συστήνεται ανεπιφύλακτα σε φιλεπιστήμονες αναγνώστες.

Στίχος ρωμαλέος, επικολυρικός, πλουμιστός, μεγαλόστομος και ενίοτε μυστικοπαθής και ερμητικός, δείγμα ενός αστραφτερού ποιητικού πνεύματος που αναμετριέται με τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής και του θανάτου. Πραγματικά κανείς δεν μπορούσε να γράψει ποίηση όπως ο Σικελιανός. Το βιβλίο είναι μια ανθολογία του ίδιου του ποιητή και πρωτοκυκλοφόρησε το μακρινό 1943. Περιλαμβάνει μερικά από τα πιο ωραία του ποιήματα, τόσο έμμετρα όσο και σε ελεύθερο μα υπέροχα ρυθμικό στίχο. Με κατατοπιστικά επιλεγόμενα του επιμελητή, σημειώσεις και γλωσσάρι. Να δώσω ένα μικρό αγαπημένο απόσπασμα: Κι απ΄ τις κορφές του Ταΰγετου που από τον πάγο ασημολάμπουν αιώνια/ μες σε μιαν αύρα ασίγητη π΄ αλαφροπνέει απ΄ τα λιωμένα χιόνια/ στην αστραπή της άνοιξης, στης ήβης τα χρυσόχνουδα τα χρόνια/ σ΄ άσπρα άλογα των Διόσκουρων το ασύγκριτο ζευγάρι κατεβαίνει/ κι ανάμεσα στ΄ αδέρφια της που ακροποδίζουν στο γκρεμνό, σκυμμένη,/ μέσα σε πέπλο αθάνατο, κατηφοράει, σαν το νερό, η Ελένη. Κρίμα που έχει ξεχαστεί μια τέτοια υπέροχη ποίηση στη μικρόπνοη εποχή μας...

ΈΈφτασα εδώ από το προηγούμενο βιβλίο που διάβασα, όταν η αναφορά ορισμένων τοπόσημων και χώρων της συμπρωτεύουσας μού ξύπνησε το ενδιαφέρον για τη ζωή στην πόλη κατά τις περασμένες δεκαετίες. Το βιβλίο είναι αρκετά προσεγμένο και με γαργαλιστικό περιεχόμενο, καθώς ανατέμνει το ερωτικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης από τα τέλη του 19ου έως και το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα. Γίνεται περιήγηση των πιο γνωστών χώρων της πόλης, εκεί που άνθισε ο παράνομος, ο νεανικός , ο ευκαιριακός αλλά και ο αγοραίος έρωτας με ενδιάμεσες αναφορές από έργα γνωστών Θεσσαλονικιών λογοτεχνών που έζησαν από κοντά καταστάσεις και γεγονότα. Ο αναγνώστης παίρνει μια πολύ καλή εικόνα της ερωτικής ατμόσφαιρας που κυριαρχούσε στην πόλη, μαθαίνει για συνοικίες όπου ανθούσε ο πληρωμένος έρωτας, Μπάρα, Λαδάδικα, Βαρδάρη και τα ερωτικά ραντεβουδάκια όπως η Δόξα , ο λόφος του Σέιχ Σου, το Μπεχτσινάρ κ.α. πολλές από τις οποίες έχουν χαθεί πλέον ανεπιστρεπτί στο χρόνο , όπως η διαβόητη προνοπολιτεία Μπάρα και το περίφημο Μπεχτσινάρ ή έχουν τόσο πολύ αλλάξει, όπως τα Λαδάδικα, ο Βαρδάρης και η Δόξα που δεν έχουν καμιά σχέση με όσα διαβάζουμε στο κείμενο. Με λίγα λόγια το βιβλίο είναι ένα ταξίδι στα περασμένα της Θεσσαλονίκης (δίχως να είναι ιστορικό), στους χώρους και κέντρα διασκέδασης και ερωτικού αλισβερισιού, στο ταπεραμέντο των ανθρώπων της γηγενών, προσφύγων και αλλόθρησκων Εβραίων και βεβαίως στην ερωτική της τοπογραφία και την ανάλογη ερωτική ατμόσφαιρα που δημιούργησαν τη φήμη της πιο ερωτικής πόλης της Ελλάδας κατά το σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Σου κρατά το ενδιαφέρον, αν κι εγώ θα προτιμούσα μεγαλύτερη εμβάθυνση στο θέμα και περισσότερες ιστορικοκοινωνικές λεπτομέρειες για πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν τότε, όπως ο περίφημος Αλκής Πέτσας, ο γνωστός αρχινταβατζής της Μπάρας ή για κάποια πρώτα ονόματα από το ρεμπέτικο χώρο που πέρασαν από αυτές τις κακόφημες περιοχές. Κι έτσι όμως το βιβλίο δεν σε απογοητεύει.

Πολύ ωραίο μυθιστόρημα, μια επιτυχημένη συνέχεια στα προηγούμενα ανάλογα ωραία μυθιστορήματα του ίδιου Θεσσαλονικιού συγγραφέα που έχει σταθερή αναφορά την αγαπημένη του πόλη. Κινηματογραφική γραφή, γερά πλασμένοι αληθινοί μυθιστορηματικοί χαρακτήρες, εξαιρετική απόδοση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της Θεσσαλονίκης της εποχής του ΄30, πολύ δυνατές περιγραφές και μια ιστορία βασισμένη σε αληθινά γεγονότα. Ένα έργο που ακροβατεί εντέχνως μεταξύ ιστορικού και νουάρ μυθιστορήματος, δίχως να ανήκει ξεκάθαρα σε κανένα από τα δύο είδη αλλά με έντονα στοιχεία και των δύο ειδών. Το βρήκα πολύ διαβαστερό και με την ίδια τρομερά πετυχημένη και ιδιαίτερη συγγραφική μανιέρα, ένα σήμα κατατεθέν του Γ. Σκαμπαρδώνη, τόσο στα διηγήματα όσο και στα μυθιστορήματά του. Είναι φανερό ότι είναι από τους πιο ταλαντούχους και παθιασμένους με τη συγγραφή δημιουργούς της γενιάς του και της εποχής μας. Συνιστώ το βιβλίο στον καθένα, όχι μόνο για τους ξεχωριστούς κεντρικούς ήρωες που ο αναγνώστης συμπαθεί αμέσως, αλλά και γιατί μπορούμε να μάθουμε πολλά για τα γεγονότα εκείνης της ιστορικής περιόδου της Θεσσαλονίκης καθώς το πραγματολογικό υλικό είναι άφθονο μέσα στις σελίδες του βιβλίου, αποτέλεσμα της τρομερής ερευνητικής δουλειάς του συγγραφέα πριν καταπιαστεί με την τελική συγγραφή. Πέντε αστεράκια λοιπόν στο βιβλίο γιατί πραγματικά το αξίζει.

Ερεθιστικό και διασκεδαστικό! Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Harari είναι ένας διανοητής που ταιριάζει απόλυτα με την εποχή του, μια εποχή που διακρίνεται από την έκπτωση των μεγάλων αφηγήσεων, την ανάδυση των επιμέρους ατομικοτήτων και το δόγμα του anything goes. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως υπερ-μεταμοντέρνος στοχαστής, καθώς μέσα στο έργο του προβάλλονται ως υπέρτατες αξίες η ατομική ελευθερία, η επιθυμία που εδράζεται στο συναίσθημα και ο ακραιφνής σκεπτικισμός απέναντι σε οτιδήποτε συλλογικό (θρησκεία, έθνος, τάξη κ.α) που δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από κοινωνικές κατασκευές και fake news. Κέντρο του προβληματισμού του είναι η στενά ατομική συνείδηση, το άτομο ως μονάδα ελευθερίας και ως φορέας συναισθημάτων, σκέψεων, αντιλήψεων και επιθυμιών. Για αυτό το άτομο γράφει τα βιβλία του και όχι για την ανθρωπότητα (μια έννοια εντελώς αφηρημένη π.χ. ποια ανθρωπότητα; αυτή του προοδευμένου δυτικού ημισφαιρίου, αυτή της υστερούσας υποσαχάριας Αφρικής ή αυτή του θεοκρατικού ισλαμικού κόσμου για να αναφέρω μόνο μερικές) όπως ό ίδιος βαυκαλίζεται να πιστεύει. Οι δύο βασικές του εδραίες θέσεις είναι η αμέριστη εμπιστοσύνη στην επιστήμη και η πίστη του στο φιλελεύθερο άτομο. Αλλά και εδώ και ιδιαίτερα σε ό, τι αφορά το δεύτερο εκφράζει πολλές αμφιβολίες για τη δυνατότητά του να δώσει λύσεις στα ζέοντα προβλήματα του κόσμου μας, όπως αυτά παρατίθενται στα κεφάλαια του βιβλίου του. Εντοπίζει δυσκολίες και απειλές και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ολοένα και αυξανόμενη δύναμη της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Βιοτεχνολογίας και το πιθανό σενάριο μέσα από το συνδυασμό των δύο να προκύψει ο πλήρης έλεγχος της ανθρώπινης ζωής : ένα εφιαλτικό μέλλον για το ανθρώπινο είδος. Από τα 21 μαθήματα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον έχουν τα σχετικά με την Εργασία, την Ελευθερία, τη Μετανάστευση που είναι εξαιρετικό για την νηφαλιότητα της ανάλυσης, την Ταπεινοφροσύνη, την Κοσμικότητα, τη Δικαιοσύνη και το κορυφαίο όλων εκείνο για το Νόημα της ζωής. Από εμένα 5 αστέρια για το βιβλίο!

Δύσκολος ποιητής ο Ρίλκε, κλειστός και ερμητικός και λυρικός. Δύσκολη η γερμανική γλώσσα, απαιτητική η μετάφραση κι ωστόσο το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω, από αισθητικής και λογοτεχνικής άποψης, από ικανοποιητικό καθώς όλα τα ποιήματα τα διακρίνει η ρίμα και ο ρυθμός μαζί με τις τολμηρές μεταφορές και τις πρωτότυπες εικόνες. Αξίζουν συγχαρητήρια στο Γ. Κεντρωτή για το κατόρθωμά του να μεταφέρει με άνεση και μεγάλη γλωσσική επάρκεια στη νεοελληνική τα εξαιρετικά δύσκολα αυτά σονέτα, που γράφτηκαν ως επιτύμβιο για μια νεαρή χορεύτρια, τη Βέρα Ούκαμα Κνόοπ, που έφυγε -σε ηλικία μόλις 19 ετών!- από τη ζωή και σα μια άλλη Ευρυδίκη κατέβηκε στον Άδη. Στο ρόλο του Ορφέα ο συγκινημένος και ευαίσθητος Ρίλκε γράφει αυτά τα υπέροχα σονέτα για την άτυχη καλλονή που η μοίρα στάθηκε τόσο άδικη μαζί της. Η δίγλωσση συλλογή συνοδεύεται από ενδιαφέροντα προλεγόμενα και επιλεγόμενα του μεταφραστή που βοηθούν τον αναγνώστη να εισαχθεί στο πνεύμα του έργου. Ας δώσω ένα δείγμα γραφής με ένα σονέτο που αναφέρεται στη Βέρα. Σονέτο Νο ΧVIII (σελ. 131). Χορεύτρια , ω μετατόπιση - μια μετατόπιση σου κλείνει/ το βήμα κάθε μιας παρόδου : επιδειχνόσουν στο χορό σου./ Μα ο στρόβιλος στο τέλος, ένα δέντρο κινητό, μια δίνη/ το τίναγμα δεν πήραν τάχα του έτους που ήτανε δικό σου; - Μην άνθισε απροόπτως της σιγής η κορυφή στη μέση/ μιας πράξης, όπου εβρύαζε ο πρώτος κραδασμός σου με ένα καύμα;/ Κι επάνω της ήλιος δεν ήτανε και θέρος και μια ζέση/ εκείνη η αμέτρητη δική σου θέρμη και το δικό σου θαύμα; - Μα γένναγε , ναι , γένναγε το εκστατικό σου δέντρο ακόμα./ Οι δε ήρεμοι καρποί του δεν είν\' άραγε λαγήνι, υδρία;/ κι εσύ δοχείο ραβδωτό με της ωρίμανσης το χρώμα; - Και μέσα στις εικόνες μην δεν έμεινε το σχέδιό σου;.../ και του φρυδιού σου το σκοτεινιασμένο χνάρι με τη μία,/ ευθύς, δεν σύρθηκε στο τοίχωμα του στροβιλίσματός σου; Απαιτητική ποίηση για απαιτητικούς αναγνώστες...

Το να επιχειρήσει κανείς να περιγράψει το εγγύς μέλλον της ανθρωπότητας είναι μια εξαιρετικά απαιτητική και δύσκολη εργασία, ανοιχτή στον κίνδυνο πολλαπλών διαψεύσεων, όσο ισχυρό πνεύμα και αν διαθέτει κάποιος και όσο και αν προσπαθήσει να συλλάβει εναργώς την πολυπλοκότητα του παρόντος. Δεδομένου τούτου δεν μπορούμε παρά να δούμε με συμπάθεια και κατανόηση την απόπειρα του Harari , ο οποίος πιστεύω ότι αν έγραφε σήμερα το βιβλίο του θα άλλαζε αρκετά πράγματα και κυρίως ένα πνεύμα υπεροπτιμισμού και ελαφράδας που διακρίνονται σε αρκετές σελίδες. Το λέω αυτό διότι από το 2015 που πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο στην αλλοδαπή έχουν μεσολαβήσει ένας Τραμπ, μια παγκόσμια πανδημία, μια ήττα του δυτικού κόσμου στο Αφγανιστάν, ένας πόλεμος στην Ευρώπη! και μια επερχόμενη δραματικών διαστάσεων σύγκρουση στη Μ. Ανατολή. Γεγονότα , δηλαδή, με παγκόσμια απήχηση και σημασία που δείχνουν ότι η απόλυτη εμπιστοσύνη που έχει ο συγγραφέας στα επιτεύγματα, επιστημονικά, τεχνολογικά ή άλλα, του πολιτισμένου κόσμου και στη δύναμη να επιβάλλει την ατζέντα του είναι μια φενάκη. Οπότε οι προβλέψεις περί επίτευξης της αθανασίας, της μακαριότητας και των θεϊκών δυνάμεων για τον άνθρωπο του μέλλοντος, τον Homo Deus όπως τον αποκαλεί, μάλλον πρέπει να περιμένουν. Αν σε αυτά συνυπολογίσουμε την, από φιλοσοφικής και ανθρωπολογικής πλευράς, οντολογική υποβάθμιση του ανθρώπου σε ένα σύνολο μόνο βιοχημικών αλγορίθμων, όπως κάνει ο Harari για να εξυπηρετήσει το ερμηνευτικό του σχήμα, τότε το βιβλίο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ρέπει προς τη ρηχότητα και την επιδερμικότητα. Και είναι πράγματι κρίμα για τον ίδιο διότι με το Sapiens είχε αφήσει πολύ καλές εντυπώσεις, ενώ και εδώ δεν λείπουν οι αξιόλογες παρατηρήσεις του, όπως αυτή όπου επισημαίνει τον κίνδυνο να γίνει στο μέλλον το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας ανεπάγγελτο και περιττό βάρος για τις άρχουσες ελίτ και το τεχνοσύστημα . Μετά από όλα αυτά μόνο τρία αστέρια από εμένα...

Υπάρχουν τόσα πολλά συγγράμματα που καταφέρονται εναντίον του καπιταλιστικού συστήματος που καιρός ήταν να δημοσιευθεί και κάποιο που κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Κατά την ταπεινή μου γνώμη το βιβλίο είναι αρκετά καλό και πολύ τίμιο ως προς τις προθέσεις του, αν και θα μπορούσε να έχει καλύτερη δομή π.χ. νομίζω θα μπορούσε να προηγηθεί η έρευνα που παραθέτει ο συγγραφέας σε 32 χώρες ( ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα ) σχετικά με τα προβληματικά επίπεδα αποδοχής του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος από τους σύγχρονους πολίτες αυτών των χωρών ( κάτι που εξηγείται με την κριτική και το έργο διανοούμενων της Αριστεράς σε όλο τον ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο) και μετά να επιδοθεί ο συγγραφέας στην αποδόμηση των δέκα πιο σημαντικών μύθων που έχουν καλλιεργηθεί γύρω από τον καπιταλισμό. Ωστόσο, παρόλο που ακολουθήθηκε ο αντίθετος δρόμος, το βιβλίο διαβάζεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον και είναι πολύ κατανοητό. Σε ό,τι αφορά το αν πετυχαίνει να καταρρίψει όλους αυτούς τους μύθους αλλού τα καταφέρνει πολύ καλά και αλλού λιγότερο καλά και βέβαια ο καθένας μπορεί να διαμορφώσει την προσωπική του άποψη. Πολύ καλό στο τέλος του βιβλίου ένα ξεχωριστό άρθρο του Κινέζου οικονομολόγου Weiying Zhang που εξηγεί πώς κατόρθωσε η Κίνα μόλις τα τελευταία 40 χρόνια να ξεπεράσει τα χρόνια προβλήματα της υπανάπτυξης και της φτώχειας εγκαταλείποντας τα κομουνιστικά και σοσιαλιστικά θέσφατα και αγκαλιάζοντας την οικονομία της αγοράς ( όπως καλείται ο καπιταλισμός στην Κίνα αφού λόγω ανάγκης να κρατηθούν τα πολιτικά προσχήματα ο όρος καπιταλισμός είναι σχεδόν απαγορευμένος στη χώρα αυτή). Εν κατακλείδι και για ολοκληρώσω το παρόν κριτικό σημείωμα ο συγγραφέας είναι υπέρ της άποψης ότι "όσο περισσότερη ελεύθερη οικονομία και όσο λιγότερη κρατική παρέμβαση έχουμε, τόσο καλύτερα θα εξελιχθούν τα πράγματα¨ και πράγματι προσκομίζει πολλά στοιχεία για υποστηρίξει την ακραιφνή νεοφιλελεύθερη θέση του.