Η ΕΞΟΔΟΣ (ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)

Παρουσίαση

Ο τέταρτος τόμος της "Εξόδου" μας μεταφέρει από την ενδοχώρα της βορειοανατολικής Μικράς Ασίας και τα ορεινά του Μεσόγειου Πόντου στον παράλιο χώρο κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας, όπου για μακρούς αιώνες είχε κάνει αισθητή την ιστορική του παρουσία ο Ποντιακός ελληνισμός. Οι μαρτυρίες που συνθέτουν τον τέταρτο τόμο έχουν ως επίκεντρο την Τραπεζούντα, μητρόπολη του Ποντιακού ελληνισμού από την εποχή της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών. Η πυκνότητα του ελληνορθόδοξου πληθυσμού της περιοχής είναι πράγματι εντυπωσιακή ιδίως στην άμεση γειτνίαση της Τραπεζούντας με τις πολλαπλές διακλαδώσεις προς το εσωτερικό. Τα σύνολα αυτά των Ποντιακών οικισμών εντάχθηκαν από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών στην Περιφέρεια Τραπεζούντας η οποία υποδιαιρείται σε επτά Τμήματα, γεωγραφικές ενότητες οικισμών που διακρίνονται από το δίκτυο των μεταξύ τους σχέσεων και κοινών χαρακτηριστικών. Οι μαρτυρίες του τόμου μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε την ανατολική προέκταση του Ποντιακού ελληνισμού στις περιοχές (περιφέρειες στην ορολογία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών) των Σουρμένων, της κοιλάδας του ποταμού Όφη και της Ριζούντας, του αρχαίου Ριζαίου, με ανατολικότατη απόληξη το Βατούμ της Γεωργίας, πέρα από τα ρωσοτουρκικά σύνορα. Πρόκειται για μια ιστορική γεωγραφία από κάθε άποψη εντυπωσιακή που αποτυπώνει στον χώρο την πυκνότητα, τον δυναμισμό και την κινητικότητα του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου. Αυτή η γεωγραφική εξάπλωση ανακαλεί χαρακτηριστικά και αποκαλύπτει το ιστορικό νόημα του τίτλου που επεφύλαξαν οι αυτοκράτορες της Τραπεζούντας στο κράτος και τον εαυτό τους ως φύλακες της ακρότατης έπαλξης του Μεσαιωνικού ελληνισμού: "βασιλεύς και αυτοκράτωρ πάσης Ανατολής, Ιβήρων και Περατείας". Ο τίτλος μάς υπενθυμίζει την ιστορική γεωγραφία της ανατολικής Μαύρης Θάλασσας από την Κριμαία μέχρι Τραπεζούντας, τον χώρο στον οποίο είχε διασπαρεί από τα αρχαία χρόνια ο Ποντιακός ελληνισμός. Ο ιστορικός αυτός χώρος υπήρξε το θέατρο της πολλαπλής δράσης των Ποντίων από την αρχαιότητα μέχρι την τρίτη δεκαετία του εικοστού αιώνα.
Επειδή ακριβώς το υλικό των μαρτυριών του τετάρτου τόμου έχει ως επίκεντρο την Τραπεζούντα, κρίναμε ότι η ιστορική εισαγωγή, την οποία από αρκετών ετών είχαμε ζητήσει από τον αείμνηστο Οδυσσέα Λαμψίδη για τον οικείο τόμο της "Εξόδου", θα έπρεπε να περιληφθεί στον παρόντα τόμο. Μετά τον Μητροπολίτη Τραπεζούντος Χρύσανθο Φιλιππίδη, ο Οδυσσέας Λαμψίδης υπήρξε ο εγκυρότερος γνώστης της ιστορικής παρακαταθήκης του ελληνικού και χριστιανικού Πόντου. Από το 1980 μέχρι τον θάνατό του το 2006 ο ακάματος αυτός πρύτανης των Ποντιακών σπουδών υπήρξε μέλος και Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών και υπό αυτή την ιδιότητα επέδειξε αμέριστο ενδιαφέρον για το πολύμοχθο και πολύχρονο έργο της εκπόνησης της "Εξόδου" του Πόντου. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Περιεχόμενα

Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οδυσσέας Λαμψίδης, Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Ι. Α. Αυτόνομος ποντιακός ή μικρασιατικός;
Β. Ο γεωγραφικός χώρος της ποντιακής περιοχής και η επίδρασή του στους εκεί κατοίκους
II. Ιστορική διαδρομή
Α. Τα χρόνια έως το 1204
Β. Το κράτος των Μεγάλων Κομνηνών (1204-1461)
Γ. Τουρκοκρατία
1. Πρώτη περίοδος (1461-1650)
2. Δεύτερη περίοδος (1650-1850)
3. Τρίτη περίοδος (1850-1922)
Ευρετήριον εμπορικών οίκων
Επίλογος
Βιβλιογραφία
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΠΑΡΑΛΙΟ ΠΟΝΤΟ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ
ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ
"Είναι για τον δρόμο, ως να φτάσεις με το καλό στην πατρίδα σου"
Μαρτυρία Ιωάννη Χολετσίδη (Καλλιθέα, Αθήνα)
"Το κεφάλι μου ξυρισμένο, ένα αντρικό εσώβρακο μου είχανε φορέσει"
Μαρτυρία Παναγιώτας Χαλδαιοπούλου (Καλλιθέα, Αθήνα)
Φωτογραφίες:
Τραπεζούντα. Μονή Παναγίας Σουμελά
ΤΜΗΜΑ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ
ΑΓΑ
"Λέγανε φασόλια συσσίτιο και δίνανε ένα σκέτο νερό"
Μαρτυρία Χρήστου Ταξίδη (Πτολεμαΐδα)
ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΧΟΤΣ
"Ο πατέρας μου δεν άντεξε. Πέθανε"
Μαρτυρία Ιωάννη Μωυσίδη του Αναστασίου (Κύργια Δράμας)
ΑΜΠΕΛΙΑ
"Οι Ρώσοι φεύγουνε. Έγινε "μπολσεβία" στην πατρίδα τους και τους καλούσανε να πάνε πίσω"
Μαρτυρία Μαρίας Τσιναρίδου (Αιγάλεω Αττικής)
ΓΟΥΡΓΕΝΗ
"Έναν κασμά και φτυάρι, αυτό ήτανε το όπλο μας, και δουλειά στους δρόμους"
Μαρτυρία Γεωργίου Λαζαρίδη (Αιγάλεω Αττικής)
ΚΑΣΤΑΜΠΟΛΗ
"Εμείς την ψυχή μας δεν μπορούσαμε να γλιτώσουμε και να πάρουμε χαρτιά!"
Μαρτυρία Ευστάθιου Αδαμίδη (Πειραιάς)
ΚΕΡΑΣΕΑ
"Όταν ήρθανε οι Ρώσοι χαρήκαμε, δεν ξέραμε πως αυτό σήμαινε την καταστροφή μας"
Μαρτυρία Ευφροσύνης Κιτρίδου (Πειραιάς)
"Ακόμη και από την εξορία μάς γλίτωσαν [οι Τούρκοι συγχωριανοί μας]"
Μαρτυρία Δημήτρη Κογκαλίδη (Λαγκαδάς Θεσσαλονίκης)
ΚΙΘΑΡΑΙΝΑ
"Οι οικογένειες όμως των εξόριστων στο χωριό είχαν την προστασία των μπέηδων"
Μαρτυρία Ευκλείδη Ανδρονικίδη (Πτολεμαΐδα)
ΚΙΡΙΣΧΑΝΑ
"Το κλίμα δεν μας ήρθε καλά και μας έτρωγαν οι πυρετοί"
Μαρτυρία Κωνσταντίνου Φωτιάδη (Πτολεμαΐδα)
ΚΟΙΛΑΔ'
"Όλο το χωριό το είχανε κάψει"
Μαρτυρία Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου (Μεσοποταμιά Καστοριάς)
ΜΕΣΑΡΕΑ
"Πείνα και φτώχεια πάλι. Και το φαΐ δεν φτάνει ποτέ"
Μαρτυρία Αθηνάς Κωνσταντινίδου (Πειραιάς)
"Αμάν! Στον Αχμέτ, στο μεζάρι του, να πηγαίνετε. Να μην είναι έρημο"
Μαρτυρία Αλεξάνδρας Ποζουκίδου (Μεσοποταμιά Καστοριάς)
ΟΛΑΣΑ
"Είπανε τον άντρα μου "μπουρζού" και τον πιάσανε οι Ρώσοι"
Μαρτυρία Ελένης Τριανταφυλλίδη (Πειραιάς)
ΟΧΤΣΑ "Χαίρεται το δέντρο που το ξεριζώνεις; Ξεραίνεται!"
Μαρτυρία Χαράλαμπου Τσιρακίδη (Κορυδαλλός Αττικής)
ΠΟΛΙΤΑ "Φύγαμε και τη μισή ψυχή μας την αφήσαμε εκεί"
Μαρτυρία Σοφίας Τογκαρίδου (Μεσοποταμία Καστοριάς)
ΣΕΣΕΡΑ "Κρύο, κούραση, συσσίτιο τιποτένιο, ξύλο, αρρώστια, μπορείς ν' αντέξεις;"
Μαρτυρία Γεωργίου Χρυσοστομίδη (Θεσσαλονίκη)
ΦΑΝΤΑΚ
"Μας μισούσαν [οι Τούρκοι] γιατί κι οι δικοί μας δεν κάθισαν ήσυχα όταν ήρθαν οι Ρώσοι. Ο δεσπότης έλεγε να μην πειράζουμε καθόλου"
Μαρτυρία Στέλλας Μαρμαροπούλου (Καλαμαριά Θεσσαλονίκης)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Φωτογραφίες [...]
ΤΜΗΜΑ ΓΑΛΙΑΙΝΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΔΡΩΝΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΠΛΑΤΑΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΣΑΜΑΝΑΝΤΩΝ (ΚΡΩΜΝΗΣ)
ΤΜΗΜΑ ΣΑΝΤΑΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΟΥΡΜΕΝΩΝ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΟΦΕΩΣ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΡΙΖΟΥΝΤΑΣ
ΒΑΤΟΥΜ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ