ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ

Παρουσίαση

«Θάνος Βλέκας, 1962»
Η σφαίρα της απόγνωσης που ρίχνεται στο τέλος του βιβλίου δεν καρφώνεται απλώς στο μελίγγι ενός σκιώδους μυθιστορηματικού ήρωα σφηνώνεται βαθιά στα σπλάχνα της ίδιας της Ελλάδας. Και κει μένει ακόμα. Δεν σκοτώνει απλώς το πλάσμα μιας ρομαντικής φαντασίας - ρομαντική υπήρξε η εποχή, όπως και ένα μέρος της εξανεστημένης ιδιοσυγκρασίας του κατά τ' άλλα σκώπτη ρεαλιστή, του φωτισμένου νομοδιδάσκαλου, ιστορικού και οικονομολόγου, του σοφού Παύλου Καλλιγά - αλλά δολοφονεί μια δυνατότητα και ένα όνειρο. Τη δυνατότητα να ορθοποδήσει κάποτε αυτή η καθημαγμένη γωνιά της Γης, να ζήσει πιο ανθρωπινά, πιο τίμια, πιο ωραία το όνειρο αρετής των πιο ευγενικών από τα παιδιά της που ακριβώς επειδή το τρέφουν πρέπει και να πεθαίνουν. Ο νεκρός είναι η αρετή.
Έργο τέχνης ο Θάνος Βλέκας, ο πρόδρομος αυτός του νεοελληνικού κοινωνικού μυθιστορήματος; Αναμφίβολα όχι, στις περισσότερες τουλάχιστον από τις σελίδες του. Πραγματεία πολύπλευρη: κοινωνική, πολιτική, οικονομική και, προπαντός, συγκλονιστική μαρτυρία, νυστεριά οδυνηρή σ' ένα σάπιο σώμα, που αιώνες τώρα χαροπαλεύει και δεν λέει να βγει η ψυχή του. Αυτή εξακολουθεί και σήμερα (δυστυχώς) να είναι η ολοζώντανη αξία του. Δίπλα του ο ευτράπελος Εδμόνδος Αμπού με τον Βασιλέα των Ορέων του ή ο κακοήθης Γεώργιος Φίνλεϋ με τα σχετικά κεφάλαια της Ιστορίας του (για να σταθούμε σε δύο στιγματισμένους "μισέλληνες") μοιάζουν με άκακα αρνία.
Γιατί η ληστοκρατία, που στάθηκε το πρόσχημα και πρόσφερε την πρώτη ύλη στον συγγραφέα, μπορεί ως σύμπτωμα να επατάχθη και να αποτελεί τώρα πια μόνο την ιστορική ετικέτα για έξι επτά από τις θλιβερότερες νεοελληνικές δεκαετίες. Ωστόσο, τα κινητήρια νήματα, τα νεύρα του κακού, που αποκάλυψε ο Καλλιγάς, κατατεμαχίζοντας με την άνεση, όχι όμως και με την αναλγησία χειρουργού, τον κοινωνικό μας οργανισμό, κάθε άλλο παρά κόπηκαν. Μόλις ξυστεί λιγάκι η επιφάνεια και γίνουν μερικές αναγκαίες αναβαπτίσεις, ο Θάνος Βλέκας γίνεται ο καθρέφτης μας, τον σημερινό εαυτό μας αναγνωρίζουμε εικονιζόμενο. Και είναι τότε αναπόφευκτο ένα δυσοίωνο ρίγος, με μόνη τη σκέψη ότι τα θανατηφόρα αυτά "κατηγορώ" διατυπώθηκαν εδώ και 107 χρόνια και ισχύουν σχεδόν αναλλοίωτα.
Πέρα από τη βαριά προβολή του έργου του Καλλιγά στο σήμερα, που ιδιαίτερα υπογραμμίζει ο υποφαινόμενος, κατά τα λοιπά συμφωνεί με το λαμπρό κεφάλαιο που έχει αφιερώσει στον Θάνο Βλέκα ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. Οι απόψεις του εν προκειμένω φαίνεται ότι είναι οι οριστικές. Κατά συνέπεια και δικαιωματικά, του ανήκει ο λόγος:
"Ο Θάνος Βλέκας είν' ένα βιβλίο με πολλή εσωτερική αξία. Ένα βιβλίο που εγράφτηκε γιατί είχε κάτι να πει. Κι ένας καρπός οργής. Πίσω από το άκακο κατά τ' άλλα ύφος του ο Καλλιγάς ορθώνεται τιμητής μαστιγώνει την εξάρθρωση του δημόσιου βίου, την αθλιότητα της κομματικής συναλλαγής, τη στενοκεφαλιά των ανθρώπων, που βρίσκονται στο πρώτο επίπεδο της νεοελληνικής κοινωνίας, την αμάθεια του πολλού λαού. Ελάχιστα νεοελληνικά κείμενα είναι τόσο μεστά σε περιεχόμενο όσο ο Θάνος Βλέκας... Μα ο Καλλιγάς δεν ήταν πλασμένος καλλιτέχνης. Δεν ήταν προορισμένος να ενδιαφερθεί για τα αισθητικά αιτήματα και προβλήματα. Η απασχόληση της μορφής είναι απλή απασχόληση "καλλιέπειας"... Το μυθιστόρημά του δείχνει πολλή ισορροπία στη σύνθεση, στην κατανομή των ρόλων, στο ξετύλιγμα του μύθου. Φυσικά, θα υπάρχει κάποιο προσχέδιο. Το προσχέδιο προφυλάσσει από την ασυμμετρία και την περισσολογία... Οι τύποι είναι αχνοί. Απλές συμβολικές φιγούρες, που εκφράζουν κοινωνικά φαινόμενα, καταστάσεις, διαθέσεις που δεν εκφράζουν ανθρώπους... Μυθιστόρημα κοινωνικού ήθους ο Θάνος Βλέκας, και με τα ελαττώματά του, δεν παύει να είναι ένα μνημείο στην ιστορία των νέων γραμμάτων μας".
Μεσημβρινή 19/10/62

Περιεχόμενα

Α'. ΟΙ ΑΝΙΟΝΤΕΣ
Παύλος Καλλιγάς, Θάνος Βλέκας
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, "Ο αγαθός αδερφός μας", Τραγούδια του Θεού
Ιωάννης Κονδυλάκης, Οι Άθλιοι των Αθηνών
Γιάννης Βλαχογιάννης, Διηγήματα, Ιστορική Ανθολογία
Β'. ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ
Μέλπω Αξιώτη, Το Σπίτι μου, Η Κάδμω
Αλκ. Γιαννόπουλος, Η Τυφλόμυγα, Η Σαλαμάντρα
Γεράσιμος Γρηγόρης, Πέρα από την όχθη
Γιώργος Θεοτοκάς, Ασθενείς και οδοιπόροι
Πάνος Καραβίας, Ίσκιος στον ορίζοντα, Αστερισμοί
Θράσος Καστανάκης, Η Παγίδα
Γιάννης Μπεράτης, Στρόβιλος, Το Πλατύ Ποτάμι
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Η Αφρική αφυπνίζεται
Ιουλία Περσάκη, Άνθρωποι του Σαρωνικού
Θαν. Πετσάλης-Διομήδης, Ελληνικός όρθρος
Κοσμάς Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου, Τέρμα
Παντελής Πρεβελάκης, Η Κεφαλή της Μέδουσας, Ο Άρτος των Αγγέλων
Πάνος Σαμαράς, Το Διάσελο
Γιάννης Σφακιανάκης, Στην Ασπροθάλασσα
Θανάσης Τζήμητρας, Θρακικά διηγήματα
Πέτρος Χάρης: Η Κίνα έξω απ' τα τείχη, Η τελευταία νύχτα της Γης
Γ'. ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΥΣ
Θανάσης Απάρτης, Από την Ανατολή στη Δύση
Μαντώ Αραβαντινού, Μεταγραφή ή Εμπειρία συνόρων
Σταύρος Βαβούρης, Εν ερημίαις και σκολιαίς
Νάσος Βαγενάς, Η Συντεχνία
Γ. Θ. Βαφόπουλος, Σελίδες Αυτοβιογραφίας
Ανέστης Ευαγγέλου, Το Ξενοδοχείο και το Σπίτι
Άλκη Ζέη, Το Καπλάνι της βιτρίνας, Αρβυλάκια και γόβες
Βασίλης Ζιώγας, Ζιζί
Ιάκωβος Καμπανέλλης, Μαουτχάουζεν
Λευτέρης Κανέλλης, Ο Παπούας
Τάσος Λειβαδίτης, Το εκκρεμές
Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη, Οι Κατακόμβες
Νίκος Γ. Νικολαΐδης, Ο Οργισμένος Βαλκάνιος
Έλλη Παπαδημητρίου, Ο Κοινός Λόγος
Μιχ. Περάνθης, Ο Τσέλιγκας
Πάρις Τακόπουλος, Τίς ο λαλών;
Σωτήρης Γ. Τσαμπηράς, Γαλλία 1975